KARBON VERGİLERİNİN GELİR POTANSİYELİ VE MEVCUT UYGULAMA

Doç.Dr. İstiklal Y. Vural

 

Globalleşme süreci ile birlikte ulus devletler her alanda daha fazla rekabet etmek zorunda kalmaktadırlar. Bu süreçte, sermaye ve diğer üretim faktörlerinin mobilitesinin artması mobil vergi tabanlarının vergi yükünü azaltırken mobil olmayan iktisadi faaliyetler üzerindeki vergi yükünü artırmaktadır. Globalleşme, vergi yükünü mobil olan üretim faktörlerinden (sermaye, bilgi) mobil olmayan üretim faktörlerine (emek, arazi v.b.) kaydırmakta ve ulusal vergi sistemleri gittikçe artan oranda dolaylı vergilere dayanmaktadır. Bu koşullar altında karbon vergisi ve diğer çevre vergileri ulus devletler için önemli bir gelir kaynağı haline gelmektedir.

Karbon vergilerinden elde edilen gelirlerin kullanılmasında üç farklı seçenekten bahsedilebilir (Cuervo ve Gandhi, 1998:19-20). Birinci seçenek vergi gelirlerinin karbon vergisi uygulamasından olumsuz yönde etkilenen kişi ve sektörlerin tazmin edilmesinde ve çevrenin korunmasına yönelik harcamaların finansmanında kullanılmasıdır. Ancak bu tip uygulamalar kamusal kaynakların yanlış tahsisine ve bu yolla toplumsal refahın azalmasına neden olabilir. İkinci seçenek enflasyonu düşürmek ve genel olarak makro-ekonomik istikrarı sağlamak için vergi gelirlerinin bütçe açıklarını kapatmada kullanmaktır. Bu noktada karbon vergisinin amaçları arasında çatışma ortaya çıkar: Emisyona yol açan ekonomik faaliyetleri caydırmak (ekstra-fiskal amaç) için vergi oranının yüksek olması gerekir; oysa, makro-ekonomik istikrarın sağlanması (ekstra-fiskal amaç) için vergi gelirlerinin yüksek olması (mali amaç), yani vergi oranlarının vergi gelirlerini maksimum düzeyde tutacak şekilde ılımlı olması gereklidir. Son seçenek karbon vergisini mevcut vergi sistemindeki saptırıcı vergilerin vergi sistemindeki ağırlığını azaltmak için kullanmaktır. Bu amaçla karbon vergisi yürürlüğe konulurken tüketim vergilerinde, ücretler üzerinden alınan vergilerde veya sosyal güvenlik vergilerinde indirime gidilerek bu vergilerin olumsuz etkileri azaltılabilir.

OECD ülkelerinde çevre vergilerinden elde edilen gelirler, ortalama olarak, ilgili ülkelerin gayri safi yurtiçi hasılalarının %2’si ve toplam vergi gelirlerinin %6’sı civarındadır (OECD, 2001b:53). Çevre vergilerinin gayri safi milli hasıla içinde en yüksek paya sahip olduğu ülke Danimarka’dır ve bu ülkeyi Kore, Yunanistan, Portekiz ve Türkiye izlemektedir. Danimarka dışında kalan ülkelerde çevre vergilerinin gayri safi milli hasılaya kıyasla yüksek bir paya sahip olması vergi sistemleri içinde yakıt vergilerinin öneminden kaynaklanmaktadır. Karbon vergisi gelirlerini vergi indirimleri ve belirli fon ve programlara tahsis etmek suretiyle yeniden dağıtıcı bir işlev ile kullanan Danimarka ve Hollanda hariç tutulursa OECD ülkelerinde karbon vergilerinden elde edilen gelirler genellikle genel bütçeye aktarılmaktadır (Baranzini et al., 2000:399).

Karbon vergilerinden elde edilecek gelir potansiyeli oldukça yüksektir. Birleşmiş Milletler tarafından yapılan bir çalışma, bir ton karbon başına alınacak 21 $’lık global bir verginin (1 galon benzin başına 0,48 $’a eşdeğer) yılda 125 milyar $ gelir getirebileceğini göstermektedir (UN, 2001). Öte yandan, karbon vergisini uygulayan ülkelerdeki tecrübeler bu vergilerde çok düşük (1 cent’ten daha az) bir tahsil masrafının olduğunu ortaya koymaktadır (EC, 2002).