WHISTLEBLOWING

Organizasyonlarda Yasa-Dışı ve Etik-Dışı Davranış ve Eylemlere  Karşı Bir Sivil Erdem, Ahlaki Tepki ve Vijdani Red Davranışı : WHISTLEBLOWING

Organizasyon çalışanları organizasyonda yaşanan kötü davranışlara başlıca üç tür tepki gösterirler.

-Sesini çıkarmama (susma, görüp de görmemezlikten gelme). Kişi, yanlış davranışı görmekte ve bilmektedir, ancak bu konuyu yetkili kişilere ve makamlara bildirmekten kaçınmaktadır. Kinik ahlakı (“bana dokunmayan yılan bin yıl yaşasın” ya da “gölge etme başka ihsan istemem” felsefesi) bu tür davranışın gerisinde yatar.

-Karşı çıkma ve mücadele. Bu ikinci durumda kişi organizasyon içerisinde yasa-dışı ve etik değerlere uygun olmayan davranış ve eylemleri öncelikle organizasyon içerisindeki yetkili kişi ve makamlara bildirmekte ve yakından takip etmektedir. Eğer sonuç alamayacağına inanıyorsa, o takdirde olayı organizasyon dışına ifşa etmektedir.

-Kaçıp gitme. Bu üçüncü davranışa bir örnek verebiliriz. Psikolojik terör ya da şiddet (mobbing) mağduru kişi mücadele etmekten kaçınmakta ve sorunu organizasyondan ayılmakla çözeceğine inanmaktadır.

Whistleblowing, yukarıdaki davranışlardan ikincisini ifade etmektedir. Bu davranışın gerisinde önemli ölçüde kişisel erdem (civic virtue) ve kurumsal vatandaşlık davranışı yatmaktadır.

Kişisel erdem, kişinin ahlak ve erdeme yüksek bağlılığıdır. Kişi, sadece organizasyon içerisinde değil, her yerde ve zamanda etik ve meşru olmayan eylemlere ve uygulamalara karşı çıkmakta ve tepki göstermektedir. Sivil erdem sahibi kişi için meşruiyyet (legitimacy) yasallıktan (legality)  da önde gelir. Kişisel erdem sahibi kişi organizasyondaki yanlış uygulamalardan vicdanen rahatsız olmakta ve yönetici veya çalışma arkadaşları ile ihtilafa düşerek yapılan yanlış uygulamaları red etmektedir. Bu tür bir davranış literatürde “vijdani red” (conscientious objection) olarak adlandırılmaktadır.

“Kurumsal vatandaşlık davranışı” (organizational citizenship behaviour) ise çalışanların formel rol davranışının ötesine geçerek, tümüyle gönüllülük esasına bağlı olarak gösterdikleri davranışlardır. Kurumsal vatandaşlık formel görev ve sorumluluk sistemi içerisine girmeyen ve zorlamaya dayalı olmayan, kurumsal çıkar kaygısıyla ortaya konan davranışlardır.

Kurumlarda davranışlar iki şekilde ortaya çıkar. (Altıntaş, 2005) Bunlardan biri iş tanımı gereği yerine getirilen görevlerdir. Biçimsel rol davranışı da denilen bu tür görevleri “verilen görevler” şeklinde nitelendirmek mümkündür. Diğeri ise kurumsal emir ve talimatlara dayanmayan, rol ve sorumluluk kavramlarıyla açıklanamayan, çalışanın durumdan vazife çıkarmak suretiyle kendini görevli sayması şeklinde olabilir. Bunları ekstra veya gönüllü davranışlar olarak nitelendirebiliriz. Bu tür davranışlar, görev veya rol gereği değil, tümüyle gönüllülük temeline dayalı  “üstlenilen görevler” şeklindedir. (Aktan & Tutar, 2006.)

Biçimsel rol davranışı, yönetimin emrettiği, yapılmasını kurallara bağladığı davranışlardır.  Bu tür davranışlar kurumsal politikalar, stratejiler ve prosedürlerle önceden belirlenmiştir. Biçimsel rol davranışları bireyin inisiyatifiyle değil, yöneticilerin kararlarıyla belirlenen davranışlardır. İkinci tür görevler ise, kurumsal irade tarafından verilmeyen, ekstra rol davranışı ödüllendirilmek veya bir yarar sağlamak amacıyla ortaya konmayan, altruist bir anlayışla, salt kurumsal yararı gözetmek amacıyla ortaya konan davranışlardır.

Kurumlarda ekstra rol davranışları kurumsal vatandaşlık duygularından kaynaklanmakta ve özveride bulunma şeklinde ortaya çıkmaktadır. Ekstra rol davranışlarına göre hareket eden bir çalışanın davranışlarında bireysel çıkar endişesi yoktur. Davranış tümüyle özveri temelinde gerçekleştirildiği için, kişinin bu tür bir duygudan tatmin düzeyi oldukça yüksektir. (Aktan & Tutar, 2006.)

Özetle, organizasyon içinde cereyan eden yanlış uygulamaların ortaya çıkarılmasında yukarıda ifade ettiğimiz iki davranış şekli belirleyici olmaktadır. Kurumsal vatandaşlık davranışı nihayetinde “kuruma bağlılığın” (organizational loyalty) bir sonucudur.

Orijinal tam metin kaynak için tıklayınız:

Coşkun Can Aktan, Organizasyonlarda Yanlış Uygulamalara Karşı  Bir Sivil Erdem, Ahlaki Tepki ve Vijdani Red Davranışı : WHISTLEBLOWING

© COPYRIGHT CANAKTAN.ORG 2007, WHISTLEBLOWING