KLASİK ORGANİZASYON VE YÖNETİM TEORİSİ

BİLİMSEL YÖNETİM TEORİSİ: TAYLORİZM

Prof. Dr. Coşkun Can Aktan

 

 

 

 

TAYLORİZM

  • Bir işin bölümlere ayrıştırılması ve çalışanların o alanda uzmanlaşması.

  • Belirli bir işten bir işçinin sorumlu tutulması

  •  Bir işi düşünme, tasarım, uygulama ve denetleme aşamalarının ayrı kişiler ya da üniteler tarafından yapılması.

  • Organizasyonda tüm yetki ve sorumlulukların merkezde ve yöneticilerde toplanması.

  • Personelin bilimsel ilkeler doğrultusunda eğitiminin sağlanması.

  • Organizasyonda hiyerarşik bir yapı oluşturulması.

  •  İşe uygun personelin bilimsel yöntemlerle seçilmesi.

 

 

 

 

Bilim adamları ve araştırmacıların büyük bir çoğunluğu modern yönetim biliminin kurucusu olarak Amerikalı mühendis Frederick W. Taylor’u kabul ederler. Taylor’un 1911 yılında yayınladığı Bilimsel Yönetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı eseri yönetim alanında yazılmış en önemli eserlerden biri ve hatta ilki olarak kabul edilir. Makine mühendisi olan Taylor, ABD’nin Pennsylvania eyaletinde çelik üreten üç şirkette (Midvale Steel, Simonds Rolling Machine ve Bethlehem Steel) çalışmış ve tecrübe kazanmıştır. Taylor, eserinde organizasyonlarda etkinlik için ekonomik kaynakların en etkin olarak nasıl kullanılabileceğini araştırmıştır. Yönetim konusunu ilk kez bilimsel bir araştırma alanı olarak inceleyen kişi olarak anılan Taylor’un görüşleri literatürde Bilimsel Yönetim Teorisi olarak adlandırılmaktadır (Bkz: Tablo-I.2). Taylor’un yönetim konusundaki düşünceleri birçok bilim adamı ve araştırmacıyı önemli ölçüde etkilemiştir. Taylor’un yönetim konusundaki görüşleri uzun yıllar gerek özel sektörde ve gerekse kamu sektöründe uygulama alanı bulmuştur. Ancak görüşlerine büyük değer verilen Taylor’un yönetim konusundaki ilkeleri ve yaklaşımı bir o kadar da yerli-yersiz eleştirilere uğramıştır. Bir kısım yazarlar Taylor’u çalışanları bir makine gibi gören “Yönetim Mühendisi” olmakla suçlamışlardır. Taylor’un insan kaynağına değer vermeyen ve sadece üretimi ve sonucu düşünen bir kimse olduğu iddiaları yaygınlaşmıştır. Ayrıca Taylor’un üretim sürecindeki görev ve fonksiyonların birbirinden kesin çizgilerle ayrılması ve bu şekilde organizasyonda işbölümü ve uzmanlaşma sağlanarak etkinliğe ulaşılabileceği konusundaki görüşleri eleştirilmiştir.

Taylor’un görüşleri literatürde “Taylorizm” olarak adlandırılmaktadır.  Taylorizm, genel olarak Taylor’un yönetim alanındaki tüm düşüncelerine verilen isimdir. Daha özel olarak, Taylorizm, bir organizasyonda mühendis ve uzmanların teknik standartları ve iş standartlarını formüle etmesini önerir. İşçilerin yapması gereken sadece kendilerine verilen görevleri yapmak ve konulan teknik ve iş standartlarını izlemektir. Taylorizm’e yöneltilen eleştiriler esasen burada yoğunluk kazanmaktadır. Taylor’un bu görüşleri yukarıda da belirtildiği üzere insana makine gibi davranıldığı iddiasıyla eleştirilmiştir. Taylor’un Bilimsel Yönetimin İlkeleri kitabını yazdığı dönemdeki özellikler ile günümüz şartları birbirinden tamamen farklıdır. O dönemde eğitilmiş işgücü sayısının parmakla gösterilecek kadar az olduğu unutulmamalıdır. Taylor’un yaşadığı dönemde mühendis ve uzmanların ilkokul eğitimi dahi almamış işçilere verdikleri görevleri o günün şartları içerisinde değerlendirmek doğru olur.

Öte yandan, bir kısım yazarlar Taylor’u ücreti tek motivasyon kaynağı olarak gören bir kişi olarak yorumlamışlar ve eleştiriler yöneltmişlerdir.

Taylor’un aşağıdaki Tablo  içerisinde özetlemeye çalıştığımız görüşlerin bir kısmı bugün dahi önemini korumaktadır. Taylor’un bazı görüş ve ilkeleri ise önemini kaybetmiştir.  Taylor’un özellikle “İşin Bireyselleştirilmesi”  ve bu şekilde etkinliğe ulaşılacağı görüşü ciddi bir şekilde eleştirilmektedir. Bunun yerine yönetim felsefesinde giderek grup çalışmasının önemi üzerinde durulmaktadır. Bu arada organizasyonda departmanlar arasında ilişkinin kesin çizgilerle ayrılması ve her ünitenin kendi işinde uzmanlaşması görüşü de eleştirilmektedir.

 

 

 

 

Kaynak:

Coşkun Can Aktan, Değişim Çağında Yönetim, İstanbul: Sistem Yayıncılık, 2004.

Coşkun Can Aktan, Değişim ve Yeni Global Yönetim, İstanbul: MESS Yayını, 1999.