İŞYERİNDE PSİKOLOJİK ŞİDDET (MOBBING) ARACI OLARAK PROPOGANDA

Dr.Hasan Tutar

 

                İşyerinde psikolojik şiddet bir süreci izler; sürecin ilk adımı psikolojik savaş veya gri propagandayla başlar. Psikolojik savaşın saldırı ve savunma silahı propaganda[i]dır. Psikolojik savaşın cephanesi; yalan, iftira, karalama, örgütsel kaynaklardan mahrum bırakma, tehdit, sözlü veya fiziksel sataşma gibi her tür taciz edici tutum ve davranışlardır.

Propagandanın temel amacı; hedef seçileni hizaya çekmek, kontrol etmek,[ii] “terbiye!” etmek ve derin bir itaat duygusuyla, mobbingcinin iradesine tabi kılmak ve kişiliğini kabule zorlamaktır.

                Psikolojik şiddette nihai zafere, mağdurun yenilgiyi kabul etmesiyle ulaşılır. Yenilgiyi kabul etmeyen mağdur, ileride tekrar sorun oluşturacaktır. Düşmanın moral gücü olan maneviyatının çökmesi, psikolojik savaş yöntemi olan propaganda ile başarılır. Mobbingci bunun farkındadır ve savaş stratejisinin ilk taktiğinde propaganda vardır.

                Mobbingcinin uyguladığı propagandanın taktik sıralamasında önce tutumlar, sonra sözler ve davranışlar vardır.  Propagandada gelişigüzel sözler kullanılmaz; hedefin inanç ve değerlerine saldırılarak[iii] onu “değer”siz bırakarak, kendine olan özgüveni kaybettirilmeye çalışılır.

Propagandada hedefin çok iyi tanınması, moral faktörlerinin iyi bilinmesi, üzerinde çok iyi düşünülmesi, zaman ve zeminin iyi hesaplanması, şekil ölçü ve yöntemin iyi tespit edilmesi gerekir. Aksi halde mobbingcinin kendi silahıyla vurulması kaçınılmaz olur. Bu nedenle propagandanın türünün;[iv] beyaz mı, gri mi veya kara mı olacağına karar verirken, oldukça dikkatli davranılmalıdır.

Beyaz Propaganda

Beyaz propaganda genellikle açık biçimde yapılan  propagandadır;[v] kaynağı bellidir. Mobbingci kendini tanıtmaya ve kabul ettirmeye çalışır. Beyaz propagandada ilk amaç; hedef seçilenin kişiliği, düşüncesi ve inançları hakkında şüphe uyandırmak ve onu “şaibeli” biri haline getirmektir.

Beyaz propagandanın asıl amacı, hedefi zayıf düşürerek, mobbingcinin kendine güven duyulmasını sağlamak ve tek güvenilecek ve dayanılacak gücün kendisi olduğu kanaatini hakim kılmaktır. Beyaz propaganda başlangıçta güven uyandırır; ancak A. Lincoln’ün dediği gibi “bazı insanları her zaman, bazılarını zaman zaman, ancak herkesi daima aldatamazsınız” gerçeğine uygun olarak, mobbingcinin de kendi hakkında oluşturduğu aldatıcı güven ve itimat fazla uzun ömürlü olmayacaktır.

Beyaz propagandanın zayıf yanı, dalgalarının zayıf, yayılım alanının dar olmasıdır.[vi] Kurban, kendini korumak için karşı propaganda imkanlarını hemen kullanırsa, mobbingcinin  çabaları başarısızlıkla sonuçlanabilir. Yapılan propaganda hakkında şüphe uyanıyorsa, silah geri tepmiş demektir.

Beyaz propagandanın malzemesi yalan haber ve şayialardır. Mobbingci hedefin  hataları, inançları, kısaca yaşam biçimi hakkında olumsuz haber yayar. Bu malzemenin ne zaman, ne şekilde, nasıl ve hangi ölçüde kullanılacağı mobbingcinin yeteneğine bağlıdır.

Düşman yok edilirken ve muhkem kalelere hücum edilirken bir atış yetmez; bu nedenle mobbingci saldırılarını, iftiralarını ve kara çalmalarını sürdürmelidir. Kalede bir gedik açmak için en öldürücü iftira en sona saklanmalıdır. Sonra sıra açılan gediği büyütmeye ve hedefi işgal etmeye gelir; hedefin öz saygısını ve kişiliğini yok etmekle, koşulsuz itaatini sağlamakla kurban içten çökertilmeli ve savaş bitirilmelidir.

Gri Propaganda

Beyaz propagandanın kaynağı belli ve kaynak bu belirginliği arzu ederken, gri propagandanın kaynağı belirsizdir.[vii] Beyaz propaganda ile elde edilemeyen saldırılar, şiddetlenir ve kapsamı genişletilir. Önceden kurumsal düzeyde süren yıldırma çabaları yavaş yavaş örgüt dışına yayılır. Kişinin sadece örgütsel yaşamına yönelmiş olan beyaz propaganda, kontrollü tehdit yöntemiyle hedefin özel yaşamına yönelmeye başlar.

Mobbingcinin önemli propaganda araçlarından olan gri propaganda[viii], bulanık bir propaganda biçimidir. Gri propaganda türünde mobbingci kendini çok fazla öne çıkarmaz. Daha kontrollü ve perde arkasındadır; ancak etrafında oluşturduğu zayıf karakterli insanlarla, yıldırma eylemlerini sürdürür. Mağdurun gri propagandaya karşı koyması daha zordur; zira gri propagandada bir mobbingci yoktur, mobbingciler vardır. Mağdur daha geniş bir cephede savaşmak durumundadır.

Beyaz propagandada baş mobbingci hedefi genişletmiştir; artık işi kolaydır; ancak bu kez de çetenin diğer elemanlarını yanında tutmak, onları memnun etmek için daha çok çaba harcaması gerekmektedir. Kısaca mobbingci kendi kafasında ürettiği düşmanla savaşıp durmaktadır. Garip bir ironidir ki mobbingciyi asıl kahreden sürdürdüğü propagandanın ve yıldırma eylemlerinden önemli bir kısmı hedefin işine yarar. Zira düşmanı asıl kahreden de düşmanlığının düşmanın işine yaradığını görmesidir. Nietzsche Böyle Buyurdu Zerdüşt[ix] eserinde tam da buna uygun bir efsane anlatıyor.

Bir gün Zerdüşt hava sıcak olduğu için kolları yüzünde uyuya kalmıştı bir incir ağacının altında. Derken bir engerek geldi ve Zerdüşt’ü boynundan soktu. Zerdüşt acıdan büyük bir çığlık attı. Kolunu yüzünden çekince yılanı gördü ve yılan Zerdüşt’ün gözlerini tanıdı. Kıvrılıp kaçmaya yeltendi. “olmaz” dedi Zerdüşt. “Daha teşekkürümü almadın ki! Beni vaktinde uyandırmış oldun; yolum daha uzun.”  “Yolun kısa” dedi engerek alaylı bir tavırla. “Benim zehirim öldürücüdür. Zerdüşt gülümsedi. “Ejderin yılan zehrinden öldüğü nerede görülmüş?” dedi. “Gel geri al şu zehrini! Sen bunu bana armağan edecek kadar çok zehire sahip değilsin.” Bunun üzerine yılan tekrar Zerdüşt’ün boynuna sarıldı ve soktuğu yeri yaladı.   Zerdüşt yılanın bu davranışının kendini ölümden kurtardığını söyleyince, bu kez yılan düşmanına yaptığı iyiliğin verdiği üzüntüyle kahrından öldü.

      Aslında her mobbingcinin başına gelecek olan da, yılanın başına gelecek olandan farklı değildir. Mağdura düşen, geri çekilmeden sabırla mobbinge direnmek· ve kendisini kurban durumuna getiren değerlerine daha sıkı sarılmaktır. 

Gri propaganda psikolojik şiddet mağduru için savaşılması güç bir propaganda biçimidir. Burada kaynak belirsiz ve birden fazladır. Mobbingcinin kim olduğunu belirlemek kolay değildir; çünkü gri propagandanın ana malzemesi “rivayetler”dir.[x]

Gri propagandanın en aldatıcı yönü, mağdurun başlangıçta belirgin bir tepki göstermesini gerektirmeyecek kadar sinsi olmasıdır. “Haşlanmış kurbağa”nın meselinde anlatıldığı gibi aslında gri propaganda mağdurun başlangıçta hislerini öldürür ve sonra da onu ölüme götürür.

Kurbağayı kaynar suya atarsanız ani bir reflekse dışarı atlayacaktır. Aynı kurbağayı soğuk bir suya atarsanız ve suyu yavaş yavaş ısıtırsanız kurbağa ılık (gri) suya karşı bir tepki göstermez. Hatta bundan hoşlanır ve  başlangıçta ilginç bir rehavete kapılır. Sonra suyu ısıtmaya devam ederseniz, kurbağanın dokuları yavaş yavaş öleceği için, kurbağa hiçbir zaman tepki göstermeyi düşünemeyecek ve kaynamaya başlayan suda haşlanıp gidecektir.

 Gri propagandanın mobbing mağduru için en önemli sakıncası haşlanmış kurbağanın meselinde olduğu gibi, onun duyarlılığını öldürmesidir.

 

Gri propagandayı yayanlar belirsiz olduğu için, bu tür  propagandada en yaralayıcı araçlar kullanılır. Gri propaganda yönteminde genellikle doğru bir olay yalanlarla şişirilerek muhatap küçük ve gülünç duruma düşürülmeye çalışılır.[xi]

 

Senaryo iyi yazılır, roller iyi oynanırsa, “rivayetler” kısa süre içinde dilden dile dolaşır. Böylece mağdur kendini savunma gereği duyması sağlanır. Bunun amacı ise, hedefi konuşmaya sürükleyerek, kendi ağzından kendi zararına söz çıkmasını sağlamaktır. 

Kara Propaganda

Kara propaganda daha sinsice ve kurnazca· uygulanan bir propaganda biçimidir. Kara propaganda yönteminde hile, entrika, yalan, iftira, fitne, sinsilik ve sahte delil daha gözü pek biçimde uygulanır.[xii] Gerçekleri çarpıtmak, inançları sarsmak, mağdurun etrafında güvensizlik yaymak ve mağdur aleyhine bir kamu oyu oluşturmak amaçlanır. Kara propagandada mobbingci kendisinin  güvenilmez olduğunu ve kara propagandanın etkili olmayacağını bildiği için, kendisini gizleme gereği duyar.

Kara propagandada kaynak bir kişiden çok, bir ekip (çete)tir.· Bu yüzden kaynağın gizliliğine büyük bir önem verilir.[xiii] Her ne sebeple olursa olsun kaynak ortaya çıktığında her türlü sorumluluk reddedilecek şekilde önceden hazırlıklı olunur. Kaynak gizli kaldıkça; yalanlar, rivayetler, şayialar, dedikodular esrarengiz bir şekilde hızla yayılır.

Kara propagandanın temel amacı, muhatabı psikolojik çöküntüye uğratarak, benliğinin ölümünü sağlamaktır. Bu yöntemi uygulayanlar hiçbir ahlaki ve vicdani sorumluluk duygusu taşımazlar. Onları amaca ulaştıracak her yol mubah sayılır. Bu yolla akla gelebilecek her tür ahlak ve yasa dışı yöntemi kullanarak hedef kişiliksiz bir “mankurt”a dönüştürülmeye çalışılır.

Mobbing, kara propagandada her yolu ve her aracı kullanılacak bir malzeme olarak görür. Yeter ki istenen amaca hizmet etsin ve hedefe psikolojik veya fiziksel bir zararı dokunsun. Mobbingin kirli amaçlarına ulaştıracak her tür kirli yöntem ve araç kullanılır.

Kara propaganda en fazla kadın cinsiyetine yönelir. Onun namusu, şerefi, onuru çevresinde şaibe oluşturularak insanların yüzüne bakamaz hale getirilmeye çalışılır. Mobbingciler için kara propaganda özellikle kadın kimliği bakımından geleneksel toplumlarda çok etkili bir yöntemdir; ancak harcı iftira, taşı yalan olan bir mobbing kalesinin arkasında zaferin tadına ne kadar varılabilir ve bu zaferin! ömrü ne kadar olur?

Mobbingci, hedefi kendi kişiliğine tabi kılmak için onun ya olumsuz bir tarafını bulur veya kurbanın bir olumsuzluğunun olmaması durumunda iftira veya yalanla bu ihtiyacını giderir. Sonra sıra iftiraya çevreyi inandırmaya gelir. Mobbingci burada kimin iftiraya inanmasının hedefe daha fazla zarar vereceğine inanırsa, onun iftiraya inanması için elinden geleni yapar. Bu yüzden iftirasını sürekli canlı tutar.

 Kara propagandanın kaynağı gizlidir ve sinsice yürütülür.  Bu nedenle mağdurun kara propagandaya karşı koyması çok zordur. Korku duygusu uyandırarak mağdurun etrafındaki insanların ondan uzaklaşmaları sağlanır. Böylece tek güvenecekleri gücün kendileri olduğu hissi yayılır. Bu nedenle muhataplarında moral çöküntüsü oluşturulur. Hedefin kendisini yargılaması ve yadsıması sağlanmaya çalışılır.


 

 

[i]Kinds of Propaganda. http://www.disinfopedia.org/wiki.phtml. Erişim, 28.05.2004

[iii] Propaganda. http://encarta.msn.com/encnet/refpages/SRP. Erişim, 28.04.2004

[iv]Kinds of Propaganda ttp://www.disinfopedia.org/wiki.phtml.Erişim, 26.04.2004

[v] The Tactics of Intimidation.http://www.nocompromise.org/fight/tactics.html, 26.04.2004 

[vi]Propaganda in Theory and Practıce How Does it Work? http://www.africa2000.com/PNDX/theory.htm, 26.04.2004

[vii]http://www.csupomona.edu/~jrballinger/413/520notes/propaganda1.doc

[viii]Propaganda Techniques. http://library.thinkquest.org/ C0111500/ proptech. htm

[ix] Frederich Nietzsche; Böyle Buyurdu Zerdüşt, Çev. T Oflazoğlu, MEB Yayınları, Ankara, 1989, s.70

[x] Kinds of Propaganda. http://www.disinfopedia.org/wiki.phtml. Erişim, 27.05.2004

[xi]Edward C. Smith and Arnold J. Zurcher, “In Gray Propaganda no Source is Announced. Dictionary of American Politics”, (2nd ed. Barnes & Noble, Inc. 1968), s. 300. http://www.geocities.com/CapitolHill/Senate/3616/propaganda.html. Erişim, 27.04.2004

[xii]Organization of the United States Propaganda Effort During World War II. http://psyborg.co.uk/usa.php. Erişim. 27.04.2004

[xiii] Black Propaganda, http://www.skeptictank.org/blakprop.htm. Erişim, 27.04.2004