Dr.Hasan Tutar

İşyerlerinde psikolojik şiddetin belli bir nedeni yoktur; bir çok faktör mobbingin ortaya çıkmasına kaynaklık edebilir. Başlangıçta iki taraf arasında bir anlaşmazlık olur; hedef şahıs  boyun eğmeyi reddettiği, kontrole direnç gösterdiği için öfkelenen ve  kaba(dayı)laşan mobbingci harekete geçer.[i] Artık onun için tek amaç, ulaşılacak tek hedef vardır; o da kendisini  rahatsız eden, kendisinin aslında çıplak olduğunu gören hedefi,  yaptığına pişman edip, kendini yadsır hale getirmek, işyerinden uzaklaşmasını, mümkünse işten ayrılmasını sağlamaktır. 

Kurban yetenekleri ve kişiliği ile öne çıkıyor ise, bu mobbingciyi oldukça rahatsız eden bir durumdur; çünkü mağdurun yeteneği, mobbingcinin yalan, iftira, göz boyama ve karalama üzerine kurduğu statüsünü sarsmaktadır. Bu gibi durumlarda mobbingci bastığı dalın kesilmekte olduğu düşüncesiyle ve adeta can havliyle kendi durumunu sarsan çalışkan, onurlu ve dürüst kurbana karşı saldırıya geçer. Mobbingcinin bu tutum ve davranışının arkasındaki temel güdü, bir türlü yenemediği kıskançlığıdır.

Psikolojik şiddet, işyerinde “insanların kendilerine olan öz-saygılarına ve güvenlerine yöneltilen bir saldırıdır.[ii] Mobbingcinin amacı, kurbanı kendi iradesine bağımlı hale getirip, kişiliğini tartışmasız kabul etmesini sağlamaktır. Mobbingci bu yolla, kurbanın kendine olan saygısını yitirerek, benliğini öldürerek, kendisine karşı saygılı, terbiyeli! olmasını ve koşulsuz itaatini sağlamayı amaçlar.

İşyerinde mobbing, C. Aytmatov’un ifadesiyle  işgöreni  “mankurt”a· dönüştürme saldırganlığıdır. Mobbingin yöneldiği temel amaç; kurbana hükmetme, boyun eğdirme ve örgütten uzaklaştırma isteğidir.

Örgütlerde mobbinge neden olan bir çok faktör bulunmaktadır; bunlardan en önemlilerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:[iii]

a.      İş tasarımındaki yetersizlik,

b.      Örgütsel liderliğin yetersizliği,

c.      Kurbanın mesleki yetersizliği ve örgütsel statüsünün düşüklüğü,

d.      Örgütte düşük moral standartları. 

Örgütte mobbingin diğer nedenleri; zayıf yönetim, mobbingcinin kavgacı kişiliği, aşırı iş yükü, yöneticinin yetersiz ve ilgili olmayan eğitimi, iş yetiştirme baskısı,  mobbingcinin duygusal dengesizliği, yöneticinin aşırı iş düzeni ve kuralcılığı, işin ve ortamın stresli oluşu, yetersiz gelir düzeyi, stresli meslektaşlar, sayı ve nitelik olarak yetersiz personel, elverişsiz örgütsel kültür (polisiye örgütsel kültür) iş güvensizliği ve istismara müsait çalışanlar, örgütsel psikolojik şiddetin başlıca nedenleridir.[iv]

Mobbingciler genellikle örgütlerde kendi normlarını örgütsel kural olarak kabul etmeye zorlamak, düşmanlıktan hoşlanmak, can sıkıntısı içinde zevk arayışı ve sosyal-etnik önyargıları pekiştirmek için psikolojik şiddete başvururlar. Bunların dışında, örgütte psikolojik şiddetin ortaya çıkmasına neden olabilecek bir çok faktör olabilir. Bu faktörler genel anlamda örgüt politikasına, örgütün yapısal özelliklerine ve örgütsel süreçlere ilişkin faktörlerdir.

a. Örgütsel politikalara ilişkin mobbing faktörleri:

-          Adaletsiz başarı değerlemeleri ve ücret eşitsizlikleri,

-          Örgütsel kuralların katılığı, çelişkili yöntemler,

-          Gerçekçi olmayan iş tanımları,

b.  Örgütün yapısal ve yönetsel özellikleri:

-          Merkeziyetçilik ve kararlardan dışlanma,

-          Yükselme olanaklarının azlığı ve aşırı formaliteler,

-          Departmanlar arası karşılıklı bağımlılık,

-          Yürütme ve danışma birimleri arasındaki çatışma,

                c- Örgütsel süreçler:

-          Yetersiz iletişim ve yetersiz bilgi,

-          Başarı düzeyi ile ilgili yetersiz geri bildirim,

-          Belirsiz ve çelişkili amaçlar,

-          Sübjektif yönetim anlayışı,

-          Örgütsel liderliğin yokluğu, zayıf yönetim.

                Kurbanın yetenekleri, dürüstlüğü, etik kurallara uygun davranışları[v], kurumdaki yanlışları görmesi ve mobbingcinin aslında çıplak olduğunun farkına varması,  mobbing sürecini başlatan temel faktörlerdir. Mobbingcinin tutum ve davranışlarındaki yanlışlığın üstlerine bildirilmesi ve zayıf kişiliğinin açığa çıkarılması, onun asla tahammül edemeyeceği bir durumdur.

                Örgütlerde psiko-terör konusunda yapılan araştırmalar, bunun bir çok nedeninin olduğunu göstermektedir. Amerika’da yapılan bir araştırmada, örgütlerdeki mobbing faktörleri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.[vi]

Tablo. 5. Örgütte Mobbingin Faktörleri

Kaynak: Unacceptable Behavıour - The Unison Workplace Bullying Survey

http://www.library.psa.org.nz/collection/other/UNISON+Workplace+Bullying+Survey .hl Erişim.02.05.2004

Namie Gray tarafından Amerika’da yapılan mobbing araştırmasına göre mağdurlara, “kendilerine neden mobbing uygulandığı?” sorusuna işgörenlerin %58’i, aşırı kontrole direndikleri ve kendilerine bir “uşak” gibi davranılmasına itiraz ettikleri için, %56’sı kendilerinin üstlerinden daha yetenekli oldukları için ve kıskanıldıkları için, %49’u sosyal becerileri, işyerinde sevilmeleri ve pozitif tutumları nedeniyle,  %46’sı ise, kendilerine kaba davranıldığı (ıslıkla çağırmak, adını vermemek gibi) ve buna karşılık verdikleri için, %42’si ise psikolojik şiddet uygulayanın zalim kişiliği nedeniyle işyerinde psikolojik şiddet olduğunu belirtmişlerdir.[vii]

Mağdurların kişisel özellikleri de psikolojik şiddetin mağduru olmalarına neden olabilir. Kişinin değiştiremeyeceği ve değiştirmek istemediği özellikleri vardır; örneğin derisinin rengi, cinsiyeti, fiziksel özellikleri, aksanı, kültürü, inancı, doğduğu yer, geleneksel veya normatif değerleri gibi... Bunun yanında kişinin gelişmiş adalet duygusu, ezilenlerin ve güçsüzlerin savunuculuğunu yapması, sorgulayıcı olması gibi nedenler, bu kişileri yıldırmaya niyetli olan mobbingcileri harekete geçirir;[viii]  bu gibi durumlarda mobbingci kendisini mağduru “terbiye!” etmekle görevli sayar.