YENİ EKONOMİNİN ÖZELLİKLERİ


 

 

Yeni ekonominin başlıca özelliklerini şu şekilde özetleyebiliriz: (Bkz: Tablo 3)[1]:

          Yeni ekonomi bilgi ekonomisidir. Yeni ekonomide bilgi hem nitelik hem de nicelik açısından daha önceki dönemlerde kullanılan girdilerden daha önemli bir hale gelmektedir. “Bilgi emek ve sermayenin pabucunu dama atarak adeta yegane üretim faktörü haline gelmektedir”. (Drucker, 1988:15.) Bu nedenle yeni ekonominin en önemli özelliklerinden biri bütün iktisadi faaliyetlere bilginin entegre edilmesi, başka bir ifadeyle iktisadi faaliyetlerdeki bilgi yoğunluğunun göreceli olarak önemli oranda artmasıdır. Bilgi ticareti ve bilgi yoğun mal ve hizmetlerin ticareti büyük ölçüde arttığı için günümüzde bilgi bir ürün olarak çok daha önemli bir hale gelmiştir. (Smith,2002.) Bilişim teknolojileri bir ekonominin bilgi temelli olmasına imkan sağlamaktadır. Bilgi ekonomisinde bilginin yaratılması hem bilgi işçilerine hem de bilgi tüketicilerine yani insanlara aittir. Bilgi ekonomisinde kuruluşların en önemli kaynakları klasik üretim faktörleri değil bilgi ve beşeri sermayedir. Bilginin üretilmesi ve mal olarak kullanılması, yenilik ve icatlar yeni ekonomide servet ve refahın oluşmasında temel belirleyicidir. Bilgi, üretimin verimliliğini, üretim ve dağıtım sürecinin etkinliğini ve ürünlerin kalite ve miktarını ve üretici ve tüketiciler açısından mal ve hizmetler arasında tercihte bulunma olanağını artırmada en temel araçtır. Firma ve endüstrilerin başarılı olabilmesi yenilik ve icatta bulunmalarına, yeni ürünler geliştirmelerine, yeni hizmetler sunmalarına ve ürün ve mallarında bilgi yoğunluğunu artırmalarına bağlıdır.

          Yeni ekonomi dijital bir ekonomidir. Yeni ekonomide her tür bilgi, ses, yazı, görüntü, hareketli obje vs. bilgisayar ağları tarafından iletilmektedir. Büyük miktarlarda bilgi son derece hızlı, ucuz ve güvenilir bir şekilde alıcılarına

 

Tablo 3: Yeni Ekonomi İle Eski Ekonomi Arasındaki Farklılıklar

Değişim Unsuru

ESKİ EKONOMİ

YENİ EKONOMİ

Üretim ve Rekabet Alanı

Ulusal

Global

Organizasyon Türü

Hiyerarşik-Bürokratik

Ağ Örgüsü, Şebeke

Üretim Organizasyonu

Kitlesel Üretim

Tam Zamanında Üretim,           Esnek Üretim

Büyümeyi Belirleyen Faktör

Sermaye, İşgücü

Yenilik, İcatlar ve Bilgi

Teknolojiyi Belirleyen Faktör

Makineleşme

Dijitalleşme

Karşılaştırmalı Üstünlüğün Kaynağı

Ölçek Ekonomileri, Düşük Maliyet

Kapsam Ekonomileri, Yenilik ve Kalite

Ar-Ge’ye Verilen Önem

Düşük, Orta

Yüksek

Diğer Firmalarla İlişkiler

Tek Başına Hareket Etme

İşbirliği, Ortaklık, Sinerji, Birleşme

İşgücü Politikasının Amacı

Tam İstihdam

Yüksek Reel Ücret

Gerekli Eğitim

Mesleki Diplomaya Yönelik

Yaşam Boyu Öğrenim

İstihdamın Doğası

İstikrarlı

Risk ve Fırsatlarla Dolu

Regülasyonlar

Kumanda ve Kontrol

Piyasa Araçlarına Dayalı, Esnek

Beşeri Sermaye

Üretim Odaklı

Müşteri Odaklı

İşgücü

Önemli

Daha Az Önemli

İşgücünün Yapısı

Kalifiye Değil veya Belirli Bir Alanda Uzman

Bilgi, Tecrübe ve Çok Yönlü Beceri Sahibi, Yenilikçi, Yaratıcı

Varlıklar

Maddi Varlıklar Görece Önemli

Gayri Maddi Varlıklar Görece Önemli

Sektörel Yapı

Tarım ve Sanayi Sektörlü Ağırlıklı

Hizmet Sektörü Ağırlıklı

 

ulaşmaktadır. Dijital ekonomide, cep telefonları, taşınabilir bilgisayarlar vs. yaygın olarak kullanılmaktadır. Yeni ekonomide, eskilerinin yerine geçen veya eski yapıları tamamlayan ucuz bağlantı ve enformasyon (internet) ile yeni elektronik dağıtım kanalları oluşmaktadır. Bilgi ağları ve bilginin dijitalleşmesi bilginin ticarete konu olması sürecini hızlandırmaktadır.

                      Yeni ekonomide sanallaşma önemli rol oynamaktadır. Bilginin analogdan dijitale dönüşmesi, fiziki varlıkların sanal (virtual) hale gelmesine imkan vermektedir. İnternet üzerinden insanların alışveriş yaptığı herhangi bir yer anlamına gelen sanallaşma ekonominin yapısını ve ekonomik süreci değiştirmektedir.

                       Ekonominin kıtlığa dayalı olma niteliği aşınmaktadır. Yeni ekonomide mal ve hizmetlerin bilgi yoğunluğu arttıkça kullanıldıklarında veya tüketildiklerinde biten ya da daha kıt hale gelen bir çok üretim kaynağının (sermaye, doğal kaynaklar v.b.) aksine bilgi ve enformasyonun paylaşılabilme ve kullanıldıkça yayılma ve artma niteliği ekonomideki kaynak kıtlığını saf bilgi ürünleri ve bilgi yoğun ürünler açısından kısmen veya tamamen ortadan kaldırmaktadır.

                     Yeni ekonomi bir ağ ekonomisidir. Yeni ekonomi iletişim ağlarıyla bütünleşen bir ekonomidir. Analog hatlar yerine dijital iletişim ağlarının oluşması ve klasik ana bilgisayar sisteminden web tabanlı sisteme doğru gerçekleşen kayma iş dünyasında önemli dönüşümlere neden olmaktadır. İletişim ağlarının band genişliğinin artması veri, metin, ses, görüntü ve video şeklindeki multi-medya kaynaklarına kolayca ulaşıma imkan vermekte ve buna bağlı olarak yeni kurumsal yapıların hızla ortaya çıkmasına olanak tanımaktadır. Yeni teknoloji iletişim ağları küçük ölçekli işletmelere büyük ölçekli işletmelerin sahip olduğu ölçek ekonomileri ve kaynağa ulaşma gibi ana avantajlara sahip olma imkanı sunmaktadır. Öte yandan, büyük ölçekli işletmelerin belli dezavantajları (katı bürokrasi, hiyerarşik yapı, ve değişim güçlüğü) küçük işletmelerde bulunmamaktadır. Büyük ölçekli işletmeler ancak küçük akışkan gruplar halinde örgütlenirlerse çeviklik, özerklik ve esneklik kazanabileceklerdir.

                      Yeni ekonomide bilgi malları ortaya çıkmaktadır.  Yeni ekonomide yazılım, ilaçlar ve biyoteknoloji ürünleri gibi bilgiye dayalı veya bilgi yoğun mallar ortaya çıkmaktadır. Herhangi bir mal, içindeki bilgi yoğunluğu arttıkça bu tip malların marjinal maliyeti sıfıra yaklaşır, tüketimde rekabet ortadan kalkar ve kamusal mallarla aynı nitelikleri taşır hale gelir. (Coates & Warwick,1999:11-22.) Bilgiye dayalı ürünlerin bilgi niteliğini gösterdikleri durumlar şunlardır: (Quah,1999:22,31.) (1) Ürünler sonsuz bir yayılma gücüne sahiptir. Özel bir malı satın alan kişi diğerlerini tüketimden dışlayabilir ve özel mallar kullanıldıklarında tüketilebilir. Oysa herhangi bir tüketici bir bilgiyi kullandığında bilgi bir mal olarak varlığını sürdürür ve böylece diğer tüketicilere sınırsız bir şekilde yayılabilir. Dünyanın herhangi bir yerindeki farklı tüketiciler aynı anda bir yazılımı indirerek kullandıklarında her bir tüketici için ürünün kullanımında ve üründen sağlanan tatminde bir azalma olmaz. Bu anlamda bilgi yoğun ürünler bilgi gibidir; (2) Bu tip ürünlerin piyasası fiziki nitelik göstermez, mesafe ve yere bağımlı değildirler; (3) Bir kişi daha önce bu tip ürünleri kullanmamışsa ya da ilgili ürün grubu üzerinde uzman birisi ürünü denememişse ürünün ne ölçüde faydalı olduğu bilinemez; (4) Kazanan bütün getiriye sahip olur kuralı geçerlidir. Bilgi yoğun malı ilk icat eden kişi o ürünün tüm haklarına sahiptir; (5) Bilgiye dayalı bir çok ürünün arzı ya da kalitesi girdilere yapılan ilave ile artırılamaz. Daha fazla bilgisayar programı kullanmak veya daha çok eleman çalıştırmak daha iyi bir yazılımın ortaya çıkmasını garanti etmez. Bütün bu özellikler nedeniyle bilgi mallarını üretenin başarısı için maliyetlerini ve yeni yatırım giderlerini karşılamasını sağlayacak bir süre boyunca patent ve telif gibi fikri mülkiyet hakları sisteminin koruması altında geçici tekel oluşturabilmesi gereklidir.

                      Yeni ekonomide aracılar büyük ölçüde ortadan kalkacaktır. Üretici ve tüketici arasındaki aracılar dijital iletişim ağları sebebiyle ortadan kalkacaktır. Aracı işletmeler, yeni işlevler üstlenmez ve kişiler bunlara yeni değerler atfetmezse ortadan kaybolacaklardır. Özel ve kamu sektöründe bir çok kurum tüketicileriyle ağlar aracılığıyla doğrudan temas kuracaklar ve aracılarını büyük ölçüde işlevsiz bırakacaklardır. Mesela, oteller, havayolları gibi kurumlar rezervasyonlar için acentelerle iş yapmak yerine doğrudan müşterilerine ulaşacaklardır. Dolayısıyla, aracı kurumlar gelecekte yok olmak istemiyorlarsa yaratıcı yenilikler düşünmek zorundadırlar.

                      Yeni ekonominin hakim sektörü üçlü bir oluşumdur. Sanayi ekonomisinde otomotiv anahtar sektör konumundayken, yeni ekonomide hakim ekonomik sektör diğer tüm sektörlerin refah yaratmasına giden yolu teşkil eden bilgisayar, iletişim ve eğlence sanayilerinin bütünleşmesiyle oluşan yeni medya sektörüdür. Bu bütünleşme tüm sektörlerin temeli haline gelmeye başlamaktadır. Yeni medya tüm sanat etkinliklerini, bilimsel araştırmaları, eğitimi ve işletmeleri dönüştürmektedir. İnsanların iş yapma, çalışma, eğlenme, yaşama ve düşünme yöntemleri değişmekte, en önemlisi bu yeni sektör tüketim ve üretim faaliyetlerine ilişkin değerler üzerinde büyük bir etki yapmaktadır.

                      Yeni ekonomi yenilik temelli bir ekonomidir. Yeni ekonominin ilkesi yenilik- yaratıcılıktır.  Günümüz rekabetinde başarılı olmanın belki de en önemli faktörü yenilik ve yaratıcılık ile yeni ürünleri piyasaya sunmaktır.  Yeni ekonomide, eğer yeni ve başarılı bir ürün geliştirilmiş ve piyasaya sürülmüşse, hedefin bu ürünün daha gelişmişinin ortaya çıkarılması ve ilk ürünün modasının geçirilmesi olması gerekir.

                      Yeni ekonomi bir hız ekonomisidir. Dijital veriler üzerine kurulmuş bir ekonomide, işletme başarısı ve iktisadi faaliyetler açısından hız anahtar bir değişkendir. Ürün yaşam süreleri süratle kısalmaktadır. Bugünün işletmesi çevresel bilişim akımına anında tepki verebilen gerçek zamanlı bir işletmedir. Müşteri siparişleri elektronik yoldan alınmakta ve eş zamanlı olarak işlenmekte ve ilgili fatura ve belgeler elektronik yoldan geri yollanmakta ve veri tabanları sürekli güncellenmektedir.

                      Yeni ekonomi küresel bir ekonomidir. İki kutuplu dünyanın ayrışmasından sonra, iktisadi duvarların önemli ölçüde ortadan kalktığı, dinamik, yeni ve değişken küresel bir çevre ortaya çıkmıştır. Bu durum, yeni ekonominin yükselişiyle ilgilidir. Artık yerel veya uluslararası bilgi diye bir şey bulunmamaktadır. Bilgi anahtar role sahip olduğuna göre, bireysel örgütler ister ulusal, ister bölgesel isterse yerel alanda faaliyet göstersin sadece bir tek dünya ekonomisi bulunmaktadır.

                      Yeni ekonomide gayri-maddi malların (intangible goods) önemi artmaktadır. Yeni ekonomide maddi nitelikteki malların payı azalırken maddi olmayan nitelikteki ürünlere yatırım ve hizmetlerin payı ekonomik aktiviteler içinde artmaktadır.

                      Yeni ekonomi sosyal problemleri beraberinde getirmektedir. Yeni bir ekonominin eşiğinde, güç, güvenlik, eşitlik, kalite, iş hayatı kalitesi ve demokratik sürecin geleceği gibi bir takım sorunları beraberinde getiren yeni bir politik ekonominin başladığı da görülmektedir. Çalışma hayatında bilgi işçilerinin gerektiği şekilde yönetilememeleri, veya gereken bilgi, yetenek ya da motivasyona sahip olmayan insanların hayat standartlarındaki azalmalar önemli problemler olarak ortaya çıkacaktır. Hemen her sektörde teknolojinin hızlı bir dönüşüm başlatması bir çok kurumda ciddi dirençlerin gösterilmesine neden olacaktır. Gelişen teknolojilerin diktatör rejimler tarafından kötüye kullanılması ve nükleer teknolojinin teröristlerce elde edilme ihtimali, iletişim ağları ve bilişim teknolojisinin küçük devletlerce yerel savaşlarda kullanılması ve benzeri bir çok sorun  yeni ekonomilerde dikkate alınması gereken konulardır.

Dünya ekonomisinde önemli bir yere sahip olan ülkelerde bilgi ekonomisi gittikçe önemini artırmaktadır. Bilgi, yaşam standardını belirleyen en önemli faktördür ve günümüzde teknolojik açıdan en ileri düzeyde olan ekonomiler bilgiye dayalı ekonomilerdir. Uluslararası rekabet gücü, nihai anlamda vatandaşlarına en yüksek hayat standardını sürdürülebilir bir çerçevede sağlayabilme kapasitesi olarak tanımlandığından güçlü bir bilgiye dayalı ekonomiye sahip olan ülkeler rekabetçi bir üstünlüğe de sahip olmaktadırlar. Bilginin, yaratıcılığın ve becerilerin gittikçe daha fazla önem kazanması firmaların rekabet tarzlarını ve ülkelerarasında karşılaştırmalı üstünlüğün kaynaklarını değiştirmektedir. Bilgiye dayalı ekonomilerin öneminin artması bir yandan büyüme üzerinde etkili olan faktörler, üretimin organizasyonu, istihdam ve kalifiye işgücü gereksinimini üzerinde önemli etkilere yol açarken, diğer yandan rekabet ve endüstri  ile ilgili politikalarda yeni uygulamaları gerekli kılmaktadır. (Coates &Warwick,1999:11.)

Bilgiye dayalı ekonomi, bilginin üretilmesi ve kullanılmasının refahın artırılması ve yaşam standardının yükseltilmesinde asıl rolü oynadığı ekonomidir. Bu türdeki bir iktisadi yapıda bütün iktisadi faaliyetlerde her tür bilgi etkin bir şekilde kullanılmakta ve tüketilmektedir. Bilgiye dayalı ekonomi başlıca iki faktörün sonucunda oluşmaktadır: iktisadi faaliyetlerin globalleşmesi ve iktisadi faaliyetlerde bilgi yoğunluğunun artması. (Houghton & Sheehan:2000:2.) Son yıllarda bilgisayar ve iletişim teknolojilerinde büyük gelişmeler meydana geldi ve bu teknolojiler günlük yaşamda daha yoğun bir şekilde kullanılmaya başlandı. Bu eğilim, iş dünyasında birim ürün başına iletişim ve enformasyon teknolojilerine yapılan giderleri azalttı. Öte yandan, dijitalleşme, sistem standartları ve yazılım-donanım teknolojilerinin geliştirilmesi teknolojik gelişmelerin geniş bir kesim tarafından kullanılmasına neden oldu. Bilgi ve enformasyon alanında görülen bu gelişme ve yeniliklerin en önemli özelliği çok küçük maliyetlerle çok büyük miktarlardaki bilginin depolanmasına, transfer edilmesine ve üretilmesine olanak tanımasıdır. (Houghton & Sheehan:2000:2.)  Öte yandan, daha önceki teknolojik yenilik ve değişiklikler sadece belirli ürünler ya da sektörler üzerinde etkili iken bilgi ve iletişim teknolojileri geniş kapsamlı (jenerik) teknolojilerdir. Zira bu teknolojiler üretilen mallardan sunulan hizmetlere, ar-ge’den pazarlama ve dağıtıma kadar iş hayatının tüm zincirlerini etkilemektedir. Bilginin işlenmesi, aktarılması ve depolanmasının marjinal maliyeti sıfıra yakın olduğundan bilginin ve bilgi teknolojilerinin ekonominin tüm alanlarında uygulamaya konulması hızlanmakta ve iktisadi faaliyetlerin tümündeki bilgi yoğunluğu artmaktadır. (Houghton & Sheehan:2000:2.)

İktisadi faaliyetlerin tümündeki bilginin önem ve yoğunluğunun artmasının çok sayıda nedeni bulunmaktadır: (1) Bilgi bir ülkenin refahının ve yaşam standardının artırılmasında her zaman önemlidir; ancak, bilgi ve iletişim teknolojilerindeki ilerlemelerin tüm iktisadi faaliyetlerde kullanılan bilgi miktarını artırması ve bilginin daha ucuza mal edilmesi bilginin önemini artırmaktadır (2) Bilimsel ve teknolojik ilerlemelerin hızı artmaktadır. Bilimsel araştırma ve ar-ge çalışmalarındaki artış bilimsel ve teknolojik bilgi stokunun artmasına yol açmaktadır. Teknolojik gelişmeler sonucu kullanılan ekipmanların kalitesi artınca ar-ge’nin kapsam ve verimliliğini artırmakta ve neticede artan iletişim bu bilgi ve bulguların yayılmasını sağlamaktadır. (3) Ar-ge ve iletişim maliyetlerinin azalması piyasaları gittikçe artan bir oranda tüketicilere açmak suretiyle global rekabeti şiddetlendirmektedir. Bir yandan, azalan ulaşım ve nakliye giderleri firmaların yeni piyasalara ulaşmasını ve pazar paylarını artırmalarına olanak sağlarken; öte yandan, bilginin kolayca aktarılabilmesi ürün ve üretim süreçlerinin daha çabuk taklit edilebilmesine yol açmaktadır. Bilginin hızla yayılması ise neticede firmaların rekabet güçlerini artırmaları için rakiplerine kıyasla daha hızlı bir şekilde yenilik ve icatlarda bulunmalarını gerekli kılmaktadır. (4) Kişilerin gelirlerindeki göreli artışların yanı sıra kültürün (tüketim kültürünün) globalleşmesi sonucu talepte de değişiklikler meydana gelmektedir. Refahın görece artmasıyla birlikte tüketicilerin temel tüketim mallarına kıyasla boş zamanları değerlendirmek (dinlenme-gezi, eğlenme, v.b.) için yaptıkları giderler artmaya başlamakta, tüketicilerin mal ve hizmetlerin kalitesine verdikleri önem artmakta, yaşam kalitesi önemli bir hale gelmekte ve çevreye olan duyarlılık artmaktadır. Bütün bu gelişmeler, firmaları, üretim faaliyetlerinde fiziki unsurlara (arazi, hammadde ve kalifiye olmayan işgücü) bağımlılığı azaltırken çevre kirliliğini önleme ve yenilik-icatlar, yaratıcılık ve teknik üstünlüğe daha fazla ağırlık verme baskısına maruz bırakmaktadır.

Son iki yüz yıldır süregelen sanayi devrimine kıyasla bilgi ekonomisinin ortaya çıkmasını önemli kılan unsurlar şunlardır: (Houghton &Sheehan, 2000:10-15.)

                Enformasyon devrimi. Bilgi teknolojisi, bilgilerin belirli bir düzen içerisinde kodlanmasını artırmakta ve endüstriyel ekonomide bilgi stokunda kodlanmış bilgilerin payını yükseltmektedir. Bilginin kodlanabilmesi mal niteliğine sahip olmasına yol açtığından bilginin çok az bir maliyetle global düzeyde aktarılması olanağı ortaya çıkmaktadır. Bu işlem, aynı zamanda, bilginin yayılmasını ve iktisadi muamelelerin hızlanmasını sağlamaktadır. Öte yandan, kodlama işlemi bilgi edinmede tekrar niteliğindeki yatırımları azaltarak enformasyon alanındaki farklılıkları ortadan kaldırmaktadır. Bütün bu gelişmeler, neticede, bir yandan bilgi stokunun artış hızına ivme kazandırmakta; öte yandan, ortaya çıkan olumlu dışsallıklar ve maliyetlerdeki gerileme nedeniyle iktisadi büyümeyi olumlu bir şekilde etkilemektedir.

                      Esnek organizasyonlar. Günümüzde Taylorcu organizasyon biçimi yerini esnek organizasyonlara bırakmaktadır. Bu tip organizasyonlar, kaynak israfını azaltarak ve üretim sürecinin her aşamasına değişen koşulları dikkate alan yaratıcı düşünce tarzını entegre ederek emek ve sermayenin verimliliğini artırır; bilgi akışı açısından işlevsel olmayan orta düzey yönetimin bir çok katmanını ortadan kaldırır ve aşırı uzmanlaşma ve bölümlere ayırma uygulamasını çok boyutlu iş sorumluluğunu tanımlayarak ve timler ve mesleki rotasyonu kullanarak engeller. Esnek organizasyonlar, esneklik ve üstün ürün kalitesini kitlesel üretimden kaynaklanan düşük birim maliyetler ile hızla birleştirir. Taylorcu üreticiler, zanaatkar üreticilere göre standart ürünlerin üretiminde ölçek ekonomileri yoluyla daha üst düzeyde bir verimlilik elde ederken esnek organizasyonlara sahip üreticiler ölçek ekonomisinden taviz vermeksizin birçok ürünün üretiminde ve hizmetlerin sunulmasında kapsam ekonomilerinden ve çalışanlarının beşeri yeteneklerinden tam olarak yararlanmak suretiyle verimliliklerini bir üst düzeye çıkarabilmektedirler. Öte yandan, bilgi ekonomisinde teknolojik değişim ve yenilikler kalifiye işgücü lehine işlemektedir. Yeni yüksek performanslı işyerleri ve esnek işletmeler inisiyatif, yaratıcılık, problem çözme, değişime açıklık v.b. gibi işgücü niteliklerine önem vermekte ve bu yetenekler için daha yüksek bir ücret ödemeyi kabul etmektedir. (Şekil 5.)

Şekil 5: Esnek Organizasyonlar

Kaynak: OECD, The Knowledge-Based Economy. Paris: OECD, 1996, s.18.

                Beşeri yetenekler. Bilgi ve iletişim teknolojileri, belirli alanlardaki maliyetleri önemli ölçüde azaltır ve organizasyonların bilgi ve süreçleri aktarmada kodlama kapasitelerini artırırken kodlanmış (codified) bilgi ile özgün bilgi arasındaki dengeyi bozarak özgün bilgi kıtlığına yol açmaktadır. Bilgiye erişimin daha kolay ve ucuz olması bilginin seçimi ve etkin kullanımı ile alakalı yetenekler ile kodlanmış bilgileri kullanmak için gerekli olan özgün bilgi ve tecrübeyi önemli bir hale getirmektedir. Bu nedenle, bilgiye dayalı ekonomik yapıda çalışmak ve faaliyet göstermek, gittikçe artan bir oranda,  kavramsal ve yönetim ve iletişim yeteneği gibi özgün beşeri yeteneklere sahip olmayı gerektirmektedir.

                Yenilik, icatlar ve bilgi ağları. Bilgi ekonomisi bilginin üretilmesinin yanı sıra kullanılması ve yayılmasına dayalı bir ekonomidir. İşletmelerin ve ulusal ekonominin başarısı bilginin üretilmesinin yanı sıra bilginin ele geçirilmesi, içselleştirilmesi ve etkin bir şekilde kullanılabilmesine bağlıdır. Bilgi ekonomisi, bilgi ve öğrenme yoğun ilişkilere katılan firma ve bireylerin sosyo-ekonomik durumlarının olumlu yönde etkilendiği, fırsatları değerlendirmenin ve belirli yeteneklere sahip olmanın önem kazandığı ve öğrenme ve değişime dayalı birikim ve deneyimler tarafından yönlendirilen bir ağlar zinciridir. Bu nedenle, firmalar, yeni teknolojileri elde etmek ve yeni fırsatlara erişmek için yeni örgütlenme ve yönetim tekniklerini benimsemek zorundadırlar. Bu ise, yenilik ve icatlardan ortaya çıkan bilgi ve tecrubelerin değiş-tokuş edilmesi sonucu mucitler, üreticiler ve tüketicileri kapsayan karşılıklı bir öğrenme sürecine sahip bilgi ağlarına katılmak suretiyle sağlanır.

                Öğrenme süreci ve yenilik ve icat sistemleri. Bilgi ekonomisinde firmaların artan rekabet baskısının üstesinden gelebilmek için firma içinde karşılıklı öğrenme ve tecrübe aktarımını teşvik etmeleri ve eksik ve yetersiz yönlerini tamamlayacak unsurlar olarak dışarıdan yeni ortaklar edinmeleri veya belirli ağlara katılmaları gerekebilir. Bu tip ilişkiler, firmaların, yenilik-icat süreci sonucunda ortaya çıkan risk ve maliyetleri yaymasına, yeni araştırma sonuçlarına erişmesine, yeni teknolojileri elde etmesine ve imalat, pazarlama ve dağıtım süreçlerinde etkinliklerini artırmasına olanak sağlar. Yenilik ve icatlar sistemini oluşturan endüstriler, üniversiteler ve diğer araştırma kuruluşları ile devlet arasındaki karşılıklı ilişkiler firmaların ve sonuçta ekonominin yenilik ve icatlar yapma performansını etkiler. Öte yandan, sistemin bilgi aktarımı ve dağıtım gücü ile ilgili bilgi stokuna mucitlerin zamanında erişebilme kapasitesi refahın ve yaşam standartların ve dolayısıyla rekabet gücünün artırılmasında son derece önemlidir.

                Endüstriyel kümelenmeler. Firmaların coğrafik açıdan kümelenmeleri ve ağ oluşturmaları rekabet güçlerini artırmak bakımından son derece önemlidir. Maliyetlerin ve karmaşıklığın artması ve teknolojinin kapsamının genişlemesi firmaların diğer firma ve kurumlarla teknolojiye ve işbirliğine dayalı ittifaklar oluşturarak faaliyette bulunmasını gerektirmektedir. Bilgi ekonomisinde bir çok firma farklı ülkelerdeki üstün teknoloji merkezlerinde (centre of excellence) yerleşen çok boyutlu teknoloji firmaları haline gelmektedir. Kümelenmeler, global iletişim kapasitesinin artmasına rağmen, özgün bilgiye ulaşmanın ve bu bilgileri paylaşmanın en etkin yolu olmaya devam etmektedir.

                Yakınlaşma, uzaklaşma ve yoğunlaşma. Bilgi ekonomisinin (ve globalleşmenin) olumsuz özelliklerinden birisi ulusların yakınlaşmaktan ziyade kutuplaşma eğiliminde olmalarına neden olmasıdır. Ülkeler çok zengin ya da çok fakir olmak üzere iki kutuplu bir yapı içerisine girmektedirler. Keza, ülkelerin yaşam standartları ve ekonomik faaliyetler  açısından farklı katmanlara bölünmesi söz konusudur ve bu durum maalesef kalıcı bir özellik arzetmektedir. Eşitsizliği artıran bir çok durum ulusal, bölgesel, hane halkı ve bireysel düzeyde gözlenmektedir: zengin daha zengin fakirler ise daha fakir olmaktadır. Bilgi ekonomisinin ağ ve öğrenmeye dayalı bir ekonomisi olması nedeniyle  endüstriyel yoğunlaşmaya yol açtığı ve kazananın tüm getirileri süpürdüğü bir rekabet ortamımım şekillendiği ya da bilgi ekonomisinin hiçbir firmaya piyasalar üzerinde daimi bir kontrol imkanı sunmayacağı gerekçesi ile her alan ve düzeyde materyal, firma ve iktisadi faaliyetlerin artacağı görüşlerinden hangisi doğru olursa olsun; bilgi ekonomisi yeni bir iş modelinin ortaya çıkmasına yol açmaktadır.

                Bilgi yoğun hizmetler. Yenilik ve icat sürecindeki çalışmalar ve yeni teknolojilere yönelik kamusal faaliyetler büyük ölçüde sanayi kesiminde odaklansa (Lunvall and Borras,1998:117.) da bilgi ekonomisinde rekabet ve karşılaştırmalı üstünlüğün oluşmasında stratejik bazı hizmetlerin rolü gittikçe artmaktadır. Bilginin katma değerin ana kaynaklarından biri haline gelmesi ve bir mal olarak kabul edilmeye başlanmasından sonra ileri teknoloji ve yenilik ve icatlara dayalı hizmetler sektörü ulusal verimlilik ve rekabet gücü açısından son derece önemlidir.

Bilgi yoğun hizmetler üreten firmalar, profesyonelliğe veya spesifik bir teknik ya da fonksiyonel bir alanla ilgili uzmanlığa dayalı firmalardır. Bu tip firmalar raporlar, eğitim, danışmanlık v.b. yoluyla bilginin birincil kaynağı  haline gelmekte ve biyo-teknoloji, yeni materyaller, çevre teknolojileri ve bilgi teknolojisi alanında sundukları hizmetlerle yeni teknolojilerin geliştirilmesinde önemli bir rol oynamaktadırlar. (Tablo 4.)

Tablo 4: Bilgi Yoğun Hizmetler

                     Muhasebe ve mali müşavirlik

                     Mimarlık ve inşaat ile ilgili hizmetler

                     Bankacılık ve diğer finansal hizmetler

                     Donanım da dahil olmak üzere bilgisayar ve bilgi teknolojisi ile alakalı hizmetler

                     Dizayn hizmetleri

                     Çevre ile ilgili hizmetler (çevre düzenleme, atık kontrolü, geri dönüşüm hizmetleri ve gözlemleme)

                     Sigortacılık hizmetleri

                     İşe alma ve teknik personel tedariki

                     Hukuki hizmetler

                     Yönetim danışmanlığı

                     Piyasa araştırmaları

                     Pazarlama ve reklam

                     Ar-ge danışmanlık hizmetleri

                     İletişim hizmetleri

                     Teknik mühendislik hizmetleri

                     Teknoloji yoğun eğitim hizmetleri

 

Bilgi yoğun hizmetler sunan firmaları endüstriyel firmalardan ayıran en önemli özellik ürettikleri ürünün türü ve bölgesel-ulusal yenilik ve icat sisteminde oynadıkları roldür. Sanayi ürünleri ve üretim süreci yüksek derecede kodlanmış bilgi kullanırken bilgi yoğun hizmetler sunan firmaların ürettikleri ürün ve hizmetler yüksek derecede gayri maddi (intangible) ve özgün veya gizli (tacit) bilgi içerir. Özgün bilgi ve tecrübeler firmaların rekabet gücü üzerinde olumlu etki oluşturması nedeniyle bilgi yoğun hizmetler sunan firmalar rekabet gücünün artırılmasında önem taşıyan unsurlardan biri haline gelmektedir. (Hertog &Bilderbeek,1997.)

Bilgiye dayalı ekonominin hızla gelişmesi yeni durum ve şartlara uyum sağlama ve yapısal dönüşüm gereksinimini artırmaktadır. Firmalara  global piyasalara erişim olanağı sağlamak suretiyle firmaların rekabet tarzlarını değiştirmektedir. Teknolojik gelişmeler ve rekabetin artması meydana gelen bütün bu değişikliklerin hızını artırmaktadır. Talepteki değişim nedeniyle firmaların sürekli olarak yeni ürünler geliştirmek zorunda kalmaları, ürün yaşam döngüsünün hızla kısalması ve bilgi yoğun ürünlerde ölçek ekonomilerinin öneminin artması firmaların rekabet güçlerini artırmaları için gittikçe artan bir düzeyde kendilerine özgü yeteneklerini artırmalarını gerektirmektedir. Bu özgün yetenekler markalarla, yüksek bir ar-ge performansıyla ve çok yönlü yeteneğe sahip tecrübeli ve kalifiye bir beşeri sermayeye sahip olmakla artırılabilir. Bu nedenle firmaların ürettikleri ürünlere olan talebi artırmaları ve rekabetçi üstünlüklerini muhafaza edebilmeleri, bu tip bilgiye dayalı varlıklarını kullanmalarına, geliştirebilmelerine ve muhafaza edebilmelerine bağlıdır. Öte yandan, ürün yaşam döngüsünün kısalması ve rekabetin globalleşerek şiddetlenmesi firmaların verimliliklerini sürekli olarak artırmalarını ve daha fazla kaynağı yenilik ve icatlara ayırabilmelerini gerekli kılmaktadır. Bunun başarılabilmesi için bir yandan firmalar teknolojik gelişmelerden azami ölçüde yararlanırken; öte yandan, bilgi ekonomisine uyum sağlayacak bir örgütsel değişimi ve işgücünün niteliğinin iyileştirebilmeyi başarabilmelidirler.


 

[1] Don Tapscott,The Digital Economy,s.44 vd. Biz açıklamalarımızı geniş olarak şu makaleden aktarıyoruz: H. Bahadır Akın, “Rekabetçi Üstünlük ve Teknoloji: Küresel Bir Yaklaşım”, Verimlilik Dergisi. 1999/4, ss.57-80. (ayrıca bkz: Akın,2001, 2002.)


KAYNAKLAR

ALCORTA, Ludovico, The Impact of New Technologies on Scale in Manufacturing Industry: Issues and Evidence. The United Nations University, UNU/INTECH (Institute for New Technologies) Working Paper No: 5, June 1992.

AKIN, H. Bahadır, Strateji, Rekabet, Teknoloji Yönetimi, Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları, 2001.

AKIN, H. Bahadır, “Rekabetçi Üstünlük ve Teknoloji: Küresel Bir Yaklaşım”, Verimlilik Dergisi. 1999/4, ss.57-80.

AKIN, H. Bahadır, “Yeni Ekonomi: ‘Yeni’ Olan Nedir? 20. Yüzyılın Son Moda Kavramının Analizi” , içinde: I. Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi, Bildiriler Kitabı, 10-11 Mayıs 2002. Hereke-Kocaeli,2002. s.1-12.

AKTAN, Coşkun Can, “Bilim ve Teknoloji”, içinde: Türkiye Dünyanın Neresinde? İzmir: EGİAD Yayını, 1998.s.267-97.

AKTAN, Coşkun Can ve Hüseyin Şen, Globalleşme, Ekonomik Kriz ve Türkiye. Ankara: TOSYÖV Yayınları, 1999.

AKTAN, Coşkun Can ve Mehtap Tunç., “Bilgi Toplumu ve Türkiye”, Yeni Türkiye Dergisi. Ocak-Şubat 1998 , s.118-134.

BELL,  Daniel, The Coming of Post Industrial Societies, New York: Basic Books, 1973.

BOZKURT, Veysel, Enformasyon Toplumu ve Türkiye, İstanbul: Sistem Yayıncılık, 1996.

BULLARD,  James B. and Eric Schaling, “New Economy – New Policy Rules”, The Federal Reserve Bank of St.Louis Review, September/October, 2001.

COATES, David ve Ken Warwick, “The Knowledge Driven Economy: Analysis and Background”, (The Economics of the Knowledge Driven Economy, Paper Presented at a Conference Jointly Organized By The Department Of Trade and Industry and The Centre for Economic Policy Research, London, 27 January 1999),  pp.11-22.

ÇOBAN, Hasan, Bilgi Toplumuna Planlı Geçiş, Ankara: İnkilap Kitabevi,1997.

DeLONG,J.Bradford and Lawrence H.Summers, “The New Economy: Background, Question, and Speculations”,Economic Policy for the Information Economy, A Symposium Sponsored by Federal Reserve Bank of Kansas City, August 30-September 1, 2001.

DICKER, Peter, Global Shift: Transforming the World Economy. London:PCD Ltd. 1998.

DURA, Cihan, Bilgi Toplumu, Kültür Bakanlığı Yayınları, Yayın No: 1244, Ankara,1990.

DRUCKER, Peter, “From Capitalism to Knowledge Society” in: D. Neef (Ed.), The Knowledge Economy. Butterworth: Woburn M.A.1988.

DRUCKER, Peter F., Değişim Çağının Yönetimi, (Çev: Z.Dicleli), İstanbul:Henkel Yayınları, 1995.

DRUCKER, Peter F., Kapitalist Ötesi Toplum, (Çev: B.Çorakçı),İstanbul: İnkilap Kitabevi, 1994.

EMERGING INDUSTRIES & TECHNOLOGIES FORUM, Report of Proceedings. Canberra 17 August 1999, Sponsored by The Commonwealth Department of Industry Science and Resources and the CSIRO.

ERDOĞAN, Seyfettin, “Makro Ekonomik Etkileri Açısından Yeni Ekonomi”, içinde: I. Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi, Bildiriler Kitabı, 10-11 Mayıs 2002. Hereke-Kocaeli,2002. s.13-22.

ERKAN, Hüsnü., Bilgi Toplumu ve Ekonomik Gelişme, Ankara: TİB Kültür Yayınları, 3. b. Ankara:Doğuş Matbaacılık, 1997.

EUROPEAN COMMISSION, Micro Systems, Micro and Nano Technologies and Displays. Internal Reflection Group 2nd Intermediate Report, 5 March 2001.

GORDON, Robert J. “Does the “New Economy Measure Up to the Great Inventions of the Past?”, Journal of Economic Perspectives, Vol:14, Nu:4, 2000.

HERTOG, P. Den ve R. Bilderbeek, Innovation in and through Knowledge Intensive Business Services in Netherlands. TNO Report, STB/98/03, 1997.

HOLISTER, Paul, Nanotech: The Tiny Revolution. CPM Cientifica, July 2002.

HOUGHTON, John ve Peter Sheehan (Ed.),  A Primer on the Knowledge Economy. Victoria University Centre for Strategic Economic Studies, February 2000.

IMF, World Economic Outlook: Globalization: Opportunities and Challenges, An International Monetary Fund Publication, May 1997, IMF: Washington, DC.

LUNDVALL, B. A. ve S. Borras, The Globalising Learning Economy: Implications for Innovation Policy. TSER Programme Report DG XII,  Commission of the European Union, 1998.

OECD, The Knowledge-Based Economy. Paris: OECD, 1996.

ÖZÇAĞLAYAN, Mehmet, Yeni İletişim Teknolojileri ve Değişim, İstanbul: ALFA Yayınları, 1998.

QUAH, Danny, “Growth and Increasingly Weightless Economies”, in: (The Economics of the Knowledge Driven Economy. papers presented at a conference jointly organized by the department of trade and ındustry and the Centre for Economic Policy Research, London, 27 January 1999).

SHEPHERD, Charles ve Pervan K. Ahmed, “From Product Innovation to Solutions Innovation: A New Paradigm for Competitive Advantage”, European Journal of Innovative Management. Volume 3, Number 2, 2000.

SMITH, Keith, What is the ‘Knowledge Economy’?: Knowledge Intensity and Distributed Knowledge Bases. UNU/INTECH Discussion Papers, 2002-6, June 2002.

SÖYLEMEZ Alev, Yeni Ekonomi, Boyut Kitapları, Ankara,2001

STIROH, Kevin J. “New and Old Economics in the “New Economy”, http://www. newyorkfed. org/rmaghome/economist/stiroh/ks_new2.pdf, August 2001.

TEKELİ, Hasan, Bilgi Çağı, İstanbul: Simavi Yayınları, 1994.

TOFFLER, Alvin, Üçüncü Dalga, (Çev:Ali Seden), İstanbul: Altın Kitaplar, 1981.

TÜRKİYE Bilişim Şurası, 10-12 Mayıs 2002, (Türkiye Bilişim Şurasında Sunulan Tebliğler) Bkz: http://www.bilisimsurasi.org.tr

TÜSIAD, 21. Yüzyıla Doğru Türkiye: Geleceğe Dönük Bir Atılım Stratejisi.  (4 Cilt.) Istanbul: 1991.

UNICE, Yenilenen Ekonomi, İstanbul: MESS yayını No357. 2002.

WORLD BANK, World Development Report 1998-1999: Knowledge for Development, Oxford: Oxford University Press,1999.

 

 


 

 

Kaynak: C.Can Aktan ve Yrd.Doç.Dr. İstiklal Y.Vural "Bilgi Toplumu, Yeni Temel Teknolojiler ve Yeni Ekonomi" , (Yayınlanmamış Çalışma), 2003.