YÖNETİŞİM KALİTESİ YÖNÜNDEN ÜLKELERARASI MUKAYESE: HANGİ ÜLKELER DAHA İYİ YÖNETİLİYOR?

Prof.Dr.C.Can Aktan

 

Yönetişim konusunda incelenmesi gereken konulardan birisi yönetişim kalitesinin ölçülmesidir. Acaba ülkelerarasında yönetişim kalitesi yönünden bir karşılaştırma yapmak mümkün olabilir mi?

İyi yönetişim konusunda akademik literatürün zenginleşmesine paralel olarak yönetişim kalitesinin ölçülmesine yönelik ampirik araştırmaların son yıllarda sayıca arttığını gözlemlemekteyiz. Bu konuda yapılmış ampirik araştırmalar arasında en kayda değer çalışmalar Dünya Bankası uzmanları Kaufmann, Kraay ve Zoido-Labaton tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu araştırmacılar tarafından gerçekleştirilen bir çalışmada başlıca üç temel iyi yönetişim kriteri ( hukukun üstünlüğü, devletin mal ve hizmet arzında etkinliği ve yolsuzluk) esas alınarak yaklaşık 160 ülkenin iyi yönetişim yönünden konumları tespit edilmeye çalışılmıştır.

Yine aynı araştırmacılar tarafından gerçekleştirilen bir başka çalışmada bu defa iyi yönetişimi ölçmeye yarayacak başlıca üç yüz temel gösterge esas alınmış ve bu temel göstergeler başlıca altı ana gösterge içerisinde toplanmıştır. Bu göstergeler; katılım ve hesap verilebilirlik, siyasal istikrar, devlet hizmetlerinde kalite, regülasyonların (vergi vs.) büyüklüğü ve yükü, hukuk devleti ve yolsuzluklardan oluşmaktadır. Araştırmacılar bu temel göstergelerden yararlanarak yaklaşık 160 ülkede yönetişim kalitesini ve aynı zamanda yönetişim kalitesi ile ekonomik ve sosyal kalkınma arasındaki ilişkiyi ölçmeye çalışmışlardır.

Yönetişim kalitesinin ölçülmesi konusunda bir başka çalışma Jeff Huther ve Anwar Shah tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu araştırmacılar “yönetişim kalitesi indeksi” (governance quality index) adını verdikleri bir indeks geliştirerek, veri temin edilebilen 80 ülkede yönetişim kalitesini ölçmeye çalışmışlardır. Araştırmanın sonucuna göre araştırmaya dahil 80 ülke yönetişim kalitesi yönünden üç kategoride toplanmıştır: Yönetişim kalitesi indeks puanı 50 ila 100 arasında olan ülkeler “yönetişimin iyi olduğu ülkeler” ; 40 ila 50 arasında puan alan ülkeler “yönetişimin orta düzeyde olduğu ülkeler”; 40 ve aşağı puan alan ülkeler ise “yönetişim kötü olduğu ülkeler” olarak adlandırılmışlardır. (Bkz: Tablo-1.) Sözkonusu araştırmaya göre 80 ülke arasında yönetişim kalitesinin en iyi olduğu ülkeler sıralamasında en başta İsviçre, Kanada, Hollanda, Almanya, ABD, Avusturya, Finlandiya, İsveç, Avustralya gibi ülkeler yeralmaktadır. Yönetişim kalitesinin en düşük olduğu ülkeler ise sırasıyla Liberya, Sudan, Ruanda, Zaire, İran, Malawi, Sierre Leone, Senegal, Yemen, Uganda’dır. Türkiye, toplam 80 ülke arasındaki sıralamada yönetişim kalitesi yönünden 48.sırada yeralmaktadır.

Tablo-1: Yönetişim Kalitesi Yönünden Ülkeler

1.İsviçre

75

21.İsrail

57

41.Peru

48

61.Honduras

38

2.Kanada

71

22. Tirinidad Tabago

57

42.Umman

48

62.Endonezya

38

3.Hollanda

71

23. G.Kore

57

43.Ekvator

48

63.Kamerun

38

4.Almanya

71

24.Yunanistan

55

44.Kolombiya

47

64.Nikaragua

37

5.ABD

70

25.İspanya

55

45.Tunus

47

65.Nepal

36

6.Avusturya

70

26.Macarisran

54

46.Rusya

46

66. Pakistan

34

7.Finlandiya

68

27.Kosta Rika

54

47.Brezilya

46

67.Nijerya

33

8.İsveç

67

28.Uruguay

54

48.Türkiye

46

68.Gana

32

9. Avustralya

67

29. İtalya

53

49. Sri Lanka

45

69.Zambiya

29

10.Danimarka

67

30. Şili

53

50. Paraguay

45

70.Togo

29

11.Norveç

67

31.Arjantin

52

51. Filipinler

44

71.Uganda

28

12.İngiltere

66

32.Jamaika

52

52.Zimbabwe

44

72.Yemen

28

13.İrlanda

66

33.Romanya

50

53. Tayland

43

73.Senegal

28

14.Singapur

65

34.Panama

50

54.Hindistan

43

74.Sierre Leone

26

15. Yeni Zelanda

64

35.Venezulea

50

55.Cote’d Ivoire

42

75.Malawi

26

16.Japonya

63

36.G.Afrika

50

56.Papa Yeni Gine

41

76.İran

26

17.Fransa

60

37.Polonya

49

57.Mısır

40

77.Zaire

25

18.Çek Cumh.

60

38.Meksika

48

58.Fas

40

78.Ruanda

22

19.Belçika

58

39.S.Arabistan

48

59.Çin

39

79.Sudan

20

20.Malezya

58

40.Ürdün

48

60.Kenya

39

80.Liberya

20

* Yönetişim Kalitesi İndeksi. İndeks puanı 0 ila 100 arasında değişmektedir. İndeks puanı yükseldikçe yönetişim kalitesi artmaktadır.

Kaynak: Huther, Jeff and Anwar Shah., “Applying a Simple Measure of Good Governance to the Debate on Fiscal Decentralization” (unpublished mimeo), World Bank Research Paper, No: 1894. Washington DC: World Bank. 1998.

EKONOMİK ve SOSYAL KALKINMA İLE İYİ YÖNETİŞİM ARASINDA BİR İLİŞKİ VAR MI?

Literatürde ekonomik ve sosyal kalkınma ile iyi yönetişim (good governnance) arasındaki ilişkiyi analiz eden çok sayıda ampirik araştırma yapılmıştır. Bu çalışmalardan en kapsamlısı Dünya Bankası uzmanları Kaufmann, Kraay ve Zoido-Labaton tarafından gerçekleştirilmiştir. Dünya Bankası uzmanları yukarıda da belirtildiği üzere başlıca altı temel yönetişim göstergesi (katılım ve hesap verilebilirlik, siyasal istikrar, devlet hizmetlerinde kalite, regülasyonların (vergi vs.) büyüklüğü ve yükü, hukuk devleti ve yolsuzluklar) ile ekonomik kalkınma ve refah göstergeleri (kişi başına milli gelir, bebek ölüm oranları, yetişkinlerde okuma yazma oranı vs.) arasındaki ilişkiyi analiz etmeye çalışmışlardır. Uzmanların yaptıkları araştırmaya göre bu sayılan yönetişim unsurları yönünden göreceli olarak iyi durumda olan ülkeler ekonomik kalkınma ve refah göstergeleri (kişi başına milli gelir, bebek ölüm oranları, yetişkinlerde okuma yazma oranı vs.) yönünden daha iyi bir konumda bulunmaktadırlar. Çalışmada başlıca 160 ülkedeki yönetişim durumunun ekonometrik analizi gerçekleştirilmiştir.

KAYNAKLAR

Huther, Jeff and Anwar Shah., “Applying a Simple Measure of Good Governance to the Debate on Fiscal Decentralization” (unpublished mimeo), World Bank Research Paper, No: 1894. Washington DC: World Bank. 1998.

Kaufmann, Daniel, Aart Kraay and Pablo Zoido-Lobatón., “Aggregating Governance Indicators”, The World Bank, Development Research Group Macroeconomics and Growth And World Bank Institute Governance, Regulation and Finance, October 1999.

Kaufmann, Daniel, Aart Kraay and Pablo Zoido-Lobatón., “Governance Matters”, The World Bank, Policy Research Working Paper, 2196, Development Research Group Macroeconomics and Growth And World Bank Institute Governance, Regulation and Finance, October 1999.

Kaufmann, Daniel, Aart Kraay and Pablo Zoido-Lobatón., “Governance Matters: From Measurement to Action”, Finance and Development, June-2000.

World Bank., World Development Report , (The State In A Changing World), Oxford: Oxford University Press, 1997.

World Bank., Governance and Development, Washington DC: 1992.

World Bank, Reforming Public Institutions and Strengthening Governance., A World Bank Strategy, November 2000. Washington DC: World Bank Publication.

World Bank., Governance - The World Bank’ s Experience. Washington, DC: World Bank. 1994.

© C.C.Aktan, 2002