İYİ YÖNETİŞİM KAVRAMI

Prof.Dr.C.Can Aktan

 

“İyi yönetişim” (good governance) kavramı literatürde 1990’lı yıllardan bu yana geniş bir şekilde tartışılmaktadır. Ancak kavram konusunda herkesin üzerinde uzlaştığı standart bir tanım bulunmamaktadır.

İyi yönetişim kavramı özellikle Birleşmiş Milletler, Dünya Bankası, IMF ve OECD gibi kuruluşlar tarafından yayınlanan raporlarda yaygın olarak kullanılmış, daha sonra kavram akademik alanda ciddi araştırma ve incelemelere konu olmuştur. Burada sözkonusu kavramı ilk olarak kullanan uluslararası kuruluşlardan bazılarının “iyi yönetişim”i ne şekilde tanımladıklarını çok kısaca özetlemekte yarar görüyoruz.

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (United Nations Development Program)’nın tanımı şu şekildedir:

“İyi yönetişim, bir ülkedeki ekonomik, siyasal ve idari otoritenin her düzeydeki işlemleri yürütmesi anlamına gelmektedir. İyi yönetişim, vatandaşların ve toplumsal grupların kendi çıkarlarını korumak ve yasal haklarını kullanmak için gerekli mekanizmalara ve kurumlara sahip olmalarını gerektirir.”

Sözkonusu kavramı en sık ve yaygın olarak kullanan Dünya Bankası ise şu tanımları yapmaktadır:

“İyi yönetişim (good governance), açık ve öngörülebilir bir karar alma sürecinin; profesyonel bir bürokratik yönetimin; eylem ve işlemlerinden sorumlu bir hükümetin; ve kamusal sürece aktif bir şekilde katılımda bulunan sivil toplum ve hukukun üstünlüğünün geçerli olduğu bir düzeni ifade eder. “

Dünya Bankası’na göre iyi yönetişim için şu faktörler önem taşımaktadır:

Kurallar ve sınırlamalar: Yasama , yürütme ve yargı organlarının işleyişi ile ilgili kurallar ve sınırlamalar önem taşımaktadır. Bütçenin hazırlanması, onaylanması ve denetimi ile ilgili kurallar, merkez bankası özerkliği, yargı bağımsızlığı, ombudsman, muhasebe ve denetim standartları iyi yönetişim için gerekli temel unsurlardır.

Halkın sesi ve katılım mekanizmaları. Vatandaşların kamusal hizmetlere ilişkin görüşlerini tespit etmek için düzenli anketler yapılması ve kamuoyuna açıklanması, halkın siyasal kararlara katılımını sağlayacak mekanizmaların uygulanması vs. gereklidir.

Rekabet. Alternatif hizmet sunum yöntemlerine başvurulması, devlet ile özel kesim arasında anlaşmazlıkların çözümünde tahkim benzeri yöntemlerden yararlanılması, kamusal hizmet alanlarında deregülasyon ve özelleştirme uygulamalarının yapılması vs. iyi yönetişimin tesis edilmesi için çok önem taşımaktadır.

İyi yönetişim konusundaki çalışmaları destekleyen uluslararası kuruluşlardan bir diğeri olan Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) ise “yönetişim” kavramını şu şekilde tanımlamaktadır:

“Yönetişim (governance), bir ülkenin ekonomik ve sosyal kaynaklarının yönetiminde sahip olunan güç ve yetkilerin kullanımını ifade etmektedir.”

Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşıldığı üzere “iyi yönetişim” kavramını yaygın olarak kullanan uluslararası kuruluşlar, bu kavramla genel olarak katılımcılığın, şeffaflığın (yönetimde açıklığın), hesap verme sorumluluğunun (accountability), denetimin, yönetimde ahlak, erdem ve liyakatin vs. hakim olduğu bir yönetimi vurgulamaktadırlar. Kanaatimizce, yönetişim kavramı tüm bu özellikleri ve/veya unsurları içerecek şekilde ele alınmalı ve tanımlanmalıdır.

Yönetişim konusunda bir çok bilimsel araştırmayı gerçekleştiren Dünya Bankası uzmanlarından Kaufmann, Kraay ve Zoido-Lobatón’ın yaptığı tanımlama ise şu şekildedir:

“Yönetişimi, belirli bir ülkede güç ve yetkinin ne şekilde kullanıldığı ve uygulandığını belirleyen gelenekler ve kurumlar olarak tanımlıyoruz.”

Özet olarak iyi yönetişim kavramını şu şekilde tanımlayabiliriz:

İyi yönetişim; devlet yönetiminde temsil, katılım ve denetimin,etkin bir sivil toplumun, hukukun üstünlüğünün, yerinden yönetimin, yönetimde açıklık ve hesap verme sorumluluğunun, kalite ve ahlakın, kurallar ve sınırlamaların, rekabet ve piyasa ekonomisi ile uyumlu alternatif hizmet sunum yöntemlerinin ve nihayet dünyada gerçekleşen dijital devrime (yeni temel teknolojilerdeki gelişmelere) uyumun mevcut olduğu bir siyasal ve ekonomik düzeni ifade etmektedir.

KAYNAKLAR

Center for Democracy and Governance., Handbook of Democracy and Governance Program Indicators, Techinical Publication Series, 1998.

Commission of the Eurepean Communities., Eurepean Governance, -A White Paper-, Brussels:2001.

Holmes, M., S.Knock, N. Monning, R.Messick and J. Rinne, “Governance and Poverty Reduction”, in: UNDP, Poverty Sourcebook, 2000.

Huther, Jeff and Anwar Shah., “Applying a Simple Measure of Good Governance to the Debate on Fiscal Decentralization” (unpublished mimeo), World Bank Research Paper, No: 1894. Washington DC: World Bank. 1998.

Kaufmann, Daniel, Aart Kraay and Pablo Zoido-Lobatón., “Aggregating Governance Indicators”, The World Bank, Development Research Group Macroeconomics and Growth And World Bank Institute Governance, Regulation and Finance, October 1999.

Kaufmann, Daniel, Aart Kraay and Pablo Zoido-Lobatón., “Governance Matters”, The World Bank, Policy Research Working Paper, 2196, Development Research Group Macroeconomics and Growth And World Bank Institute Governance, Regulation and Finance, October 1999.

Kaufmann, Daniel, Aart Kraay and Pablo Zoido-Lobatón., “Governance Matters: From Measurement to Action”, Finance and Development, June-2000.

Tapscott, Don and Agnew, David.  “Governance in the Digital Economy”, Finance & Development, Dec 1999, 36(4): 34-37.

United Nations Development Programme, Reconceptualising Governance. Discussion Paper 2, New York: Management Development and Governance Division. 1997.

Vishwanath, Tara and Daniel Kaufmann ., “Towards Transparency In Finance and Governance”,The World Bank, Draft, September 6 1999 (http://www.worldbank/wbi/governance)

Williamson, Oliver E., The Mechanisms of Governance, New York: Oxford University Press, 1996.

World Bank., World Development Report , (The State In A Changing World), Oxford: Oxford University Press, 1997.

World Bank., Governance and Development, Washington DC: 1992.

World Bank, Reforming Public Institutions and Strengthening Governance., A World Bank Strategy, November 2000. Washington DC: World Bank Publication.

World Bank., Governance - The World Bank’ s Experience. Washington, DC: World Bank. 1994.

© C.C.Aktan, 2002