İDEAL DEVLET VE İYİ YÖNETİŞİM İÇİN İLKELER
Prof.Dr.C.Can Aktan
İyi bir devlet yönetimi için hangi ilkeler önem taşır? İdeal bir devlet için gerekli olan temel özellikler ya da ilkeler nelerdir? Yukarıdaki açıklamalarımızda kısmen iyi devlet yönetimi (yönetişim) için gerekli unsurları kısaca özetlemiş bulunuyoruz. Konunun çok daha iyi ortaya konulabilmesi için ideal devlette bulunması gereken normatif ilkeleri daha etraflıca ortaya koymakta yarar görüyoruz. İdeal devletin temel özelliklerini yirmi ana başlık altında özetleyebiliriz:
Devlet sosyal consensus’a dayalı bir kurum olmalıdır.
Devletin meşruiyeti için ilk ve temel koşul sosyal consensus’dur. Devletin
gücünün kaynağı insanlardır. Vatandaşlar, can ve mal varlıklarının
korunmasının ötesinde, devlete ne tür görevler devredecekleri konusunda
diyalog ve görüşmeler yoluyla uzlaşmaya çalışmalıdırlar. İnsanlar iyi bir
devlet yönetimi için gerekli ilkeleri katılımcı ve uzlaşmacı yollarla
tespit edebilirler. İdeal devletin bu birinci boyutunu Sözleşmeci (Contractarian)
Devlet olarak adlandırabiliriz. Sosyal sözleşme teorisi, ideal devletin
temellerini anlamak için son derece önem taşımaktadır.
Devlet sosyal sözleşmeye dayalı bir kurum olmalıdır.
Vatandaşların üzerinde uzlaştıkları ilkelerin resmi ve yazılı bir
sözleşmeye dökülmesi gereklidir. Bu, devlet ile vatandaşlar arasında bir
resmi kontrat (sözleşme) yapılması demektir. Bu resmi kontrat Anayasa’dır.
Anayasa, bireylerin hak ve özgürlüklerini güvence altına alan, bununla
birlikte devletin güç, yetki, görev ve fonksiyonlarının sınırlarını çizen
bir resmi kontrat hüviyetini taşımalıdır. Devletin güç ve yetkilerini
sınırlamayan ve bununla birlikte vatandaşların hak ve özgürlüklerini
güvence altına almayan hiç bir anayasa meşru değildir. İdeal devletin bu
ikinci boyutunu Anayasal Devlet olarak adlandırıyoruz.
Devletin sahip olduğu güç ve yetkiler tek bir elde
toplanmamalı; yasama, yürütme ve yargı organları arasında dağıtılmalıdır.
“Kuvvetler ayrılığı” olarak ifade edilen bu ilke, ideal devletin bir başka
boyutunu oluşturmaktadır. Kuvvetler ayrılığı ilkesinin anayasada güvence
altına alınması ve etkin bir şekilde uygulanması büyük önem taşımaktadır.
Devletin sahip olduğu güç ve yetkiler merkezde
toplanmamalı; bir kısım güç, yetki, görev ve fonksiyonlar yerel
yönetimlere ve diğer devlet birimlerine aktarılmalıdır.
Devletin sahip olduğu “siyasi” güç ve yetkilerin
çerçevesi ve sınırları mutlaka devlet anayasası içerisinde
belirlenmelidir.
Devletin sahip olduğu “ekonomik” güç, yetki,
görev ve fonksiyonlarının çerçevesi ve sınırları mutlaka devlet anayasası
içerisinde belirlenmelidir.
Devlet halk egemenliğine dayalı bir kurum
olmalıdır.
Devletin piyasa ekonomisinin işleyişine ve fiyat
mekanizmasına müdahaleleri ancak gerektiğinde ve çok sınırlı düzeyde
olmalıdır.
Devlet, özel teşebbüslerin daha iyi ve etkin bir
şekilde sunabilecekleri mal ve hizmetleri üretmekten kaçınmalı, bunun
yerine piyasa ekonomisinde oyunun kurallarını tespit etmelidir.
Devlet yönetiminde açıklık/şeffaflık
sağlanmalıdır.
Devletin varlık sebebi (raison d’ étre)
bireylerin haklarının ve özgürlüklerinin korunmasıdır.
Devlet, dinsel kurallara bağlı
olarak değil, bireylerin özgür düşünceleri ile oluşturdukları hukuk
kuralları ile yönetilmelidir.
Devlet, insanlar arasında cinsiyet,
ırk, din, dil, etnik köken farkı gözetmeyen bir kurum olmalıdır.
Devlet, tüm vatandaşlarının her türlü
sorunlarını çözecek bir kurum değil, gözetilmeye ve korunmaya muhtaç
kimselere yardım ve destek sağlayacak bir kurum olmalıdır.
Devlet, gelir ve giderleri prensip olarak
birbirine denk olan bir kurum olmalıdır.
Devlet, uluslararası siyasi ve
ekonomik ilişkilere önem veren, uluslararası rekabete kenetlenmeyi ve
dünya ekonomisi ile bütünleşmeyi hedef alan bir kurum olmalıdır.
Devlet evrensel değerlere sahip bir kurum
olmalıdır.
Devlet, yönetiminde liyakat sistemi (merit
system) geçerli olmalıdır.
Devlet, katılıma dayalı bir kurum olmalıdır.
Devlet yönetiminde kalitenin artırılması ve
geliştirilmesi için Toplam Kalite felsefesinin benimsenmesi ve uygulanması
gereklidir.
© C.C.Aktan, 2002