SİYASAL SÜREÇTE AKTÖRLER: ÇIKAR VE BASKI GRUPLARI

Coşkun Can Aktan & Dilek Dileyici

 

Siyasal partiler ve bürokrasiden ayrı olarak siyasal karar sürecini çok önemli ölçüde doğrudan ve dolaylı olarak etkileyen çıkar ve baskı gruplarıdır. Çıkar grupları, ortak ekonomik ve sosyal çıkarlara dayalı, etkin bir şekilde organize olmuş kuruluşlardır. Çıkar gruplarının ortaya çıkmasındaki temel mantık, siyasal karar alma sürecinde bireysel olarak etkin olmanın güçlüğü ve ortak çıkarlara sahip bireylerin ortak hareket ederek bu süreçte daha etkin olabilmeleridir. Çıkar grupları, amaçlarına göre farklı şekillerde örgütlenmektedirler. Örneğin; amaç piyasada kar maksimizasyonu sağlamak ise, çeşitli şirketler kendi aralarında birleşerek bir çıkar grubu oluşturabilirler. Bunun yanı sıra çıkar grupları, işçi ve işveren sendikaları şeklinde örgütlenerek de karar alma sürecinde etkin olabilirler. Bunların dışında demokratik sistemlerde karar alma sürecinde etkin çıkar gruplarından birisi de mesleki teşekküller ve odalardır. Bu çıkar grupları da kendi meslek üyelerini çıkarları için siyasal süreçte aktif rol almaya gayret ederler.

Çıkar grupları, “kanun simsarları” vasıtasıyla siyasal partileri etkilemeye çalışarak baskı grupları haline gelirler.

Bir kısım siyasal bilimciler çıkar ve baskı grupları şeklindeki örgütlenmeleri toplumsal istek oluşumu için oldukça yararlı ve gerekli bulmaktadır. Onlara göre çıkar ve baskı grupları,  demokrasinin kaçınılmaz öğelerinden birisidir.

Buna karşın bir kısım siyasal bilimciler ise çıkar ve baskı gruplarına, toplumsal istek oluşumunu kendi çıkarlarına göre yönlendirerek rant kollama eğiliminde oldukları için karşı çıkmaktadırlar.

 

   
 

Kaynak: C.Can Aktan ve Dilek Dileyici , "Kamu Ekonomisinde Karar Alma ve Oylama Yöntemleri" Kamu Tercihi ve Anayasal İktisat dergisinde yayınlanmıştır. ( Yıl 1, Sayı 1, Ocak-Şubat-Mart-2001.)