YARI BAŞKANLIK REJİMİ

 

Prof.Dr.Coşkun Can Aktan 

 

Siyasal rejimlerden bir diğeri de yarı-başkanlık sistemidir. Bu siyasal sistemin temel özellikleri  şu şekilde özetlenebilir:[i]

  • Devlet başkanının sabit bir dönem için genel oyla seçilir.

  • Devlet başkanı yürütme yetkisini bir başbakanla paylaşır. (ikili otorite yapısı)

  • Başkan parlamentodan bağımsız olmakla beraber, yalnız başına veya doğrudan doğruya hükümet etmeye yetkili değildir. Başbakan veya kabinesi parlamentoya bağımlı olup Başkandan bağımsızdırlar. (güven oyuna tabidirler ve parlamento çoğunluğunun desteğine ihtiyaç duyarlar)

  • İkili otorite yapısı, her birimin bağımsızlık potansiyeli devam etmek kaydıyla, farklı dengelere ve yürütme içinde güç ağırlıklarının kaymasına izin verir.

Yarı-başkanlık rejimi Westminster modelinin bir türevi olarak tasarlanan, ancak oydaşmacı rejim tasarımının özelliklerinden de yer yer yararlanan bir yapısal görüntüdedir. Dünyada en fazla tanınan yarı-başkanlık modeli 1958 Fransız Anayasası ile Beşinci Cumhuriyet uygulamalarına konu olan Fransız rejimidir. Özellikle 1962 değişikliğinden sonraki Fransız Anayasası halk tarafından yedi yıllığına seçilen bir başkan, halk oyuyla seçilen bir Millet Meclisi ve Senato’dan ibaret çift meclisli bir yasama organı, başkanın atadığı ve yasama organına karşı güvenoyu ile sorumlu, fakat başkan tarafından azledilebilen bir başbakan ve bakanlar kurulu ve bağımsız yargıyı öngörmektedir. İki turlu çoğunluk ve dar bölge esasına göre yapılan seçimlerle nisbi temsil korunurken, başkanlık kurumunun olağanüstü yetkilerle donatıldığı görülmektedir. Fransız yarı-başkanlık rejiminde en kritik kurum meclisi feshetmek, erken seçime gitmek, halkoyuna (referandum) başvurmak, savunma ve güvenlik politikalarıyla dış politikayı yönetmek yetkileriyle donatılmış olan Başkanlık kurumudur Böylece yürütme ikiye ayrılmış, bir Başkan ile bir Başbakan ve Bakanlar Kurulu, Başkan’ın yönetiminde çalışarak hükümet etmek durumuna getirilmiştir.


 

[i] Bkz. Erdoğan, 1996(a):119. (Yukarıdaki bilgiler Sartori’nin şu eserinden Erdoğan tarafından aktarılmıştır: Giovanni Sartori, Comparative Constitutional Engineering, New York: New York University Press, 1994.131-32.)

 

 
 

© Kaynak:  C.Can Aktan,  "Siyasal Rejimin Etkinleştirilmesi ve Başkanlık Sistemi Önerisi" , Harb-İş Dergisi, 2004.