YARI BAŞKANLIK REJİMİ
Prof.Dr.Coşkun Can Aktan
Siyasal rejimlerden bir diğeri de
yarı-başkanlık sistemidir. Bu siyasal sistemin temel özellikleri
şu şekilde özetlenebilir:[i]
-
Devlet başkanının sabit bir
dönem için genel oyla seçilir.
-
Devlet başkanı yürütme yetkisini
bir başbakanla paylaşır. (ikili otorite yapısı)
-
Başkan parlamentodan bağımsız
olmakla beraber, yalnız başına veya doğrudan doğruya hükümet
etmeye yetkili değildir. Başbakan veya kabinesi parlamentoya
bağımlı olup Başkandan bağımsızdırlar. (güven oyuna
tabidirler ve parlamento çoğunluğunun desteğine ihtiyaç
duyarlar)
-
İkili otorite yapısı, her
birimin bağımsızlık potansiyeli devam etmek kaydıyla, farklı
dengelere ve yürütme içinde güç ağırlıklarının kaymasına
izin verir.
Yarı-başkanlık rejimi Westminster modelinin
bir türevi olarak tasarlanan, ancak oydaşmacı rejim tasarımının
özelliklerinden de yer yer yararlanan bir yapısal görüntüdedir.
Dünyada en fazla tanınan yarı-başkanlık modeli 1958 Fransız
Anayasası ile Beşinci Cumhuriyet uygulamalarına konu olan
Fransız rejimidir. Özellikle 1962 değişikliğinden sonraki
Fransız Anayasası halk tarafından yedi yıllığına seçilen bir
başkan, halk oyuyla seçilen bir Millet Meclisi ve Senato’dan
ibaret çift meclisli bir yasama organı, başkanın atadığı ve
yasama organına karşı güvenoyu ile sorumlu, fakat başkan
tarafından azledilebilen bir başbakan ve bakanlar kurulu ve
bağımsız yargıyı öngörmektedir. İki turlu çoğunluk ve dar bölge
esasına göre yapılan seçimlerle nisbi temsil korunurken,
başkanlık kurumunun olağanüstü yetkilerle donatıldığı
görülmektedir. Fransız yarı-başkanlık rejiminde en kritik kurum
meclisi feshetmek, erken seçime gitmek, halkoyuna (referandum)
başvurmak, savunma ve güvenlik politikalarıyla dış politikayı
yönetmek yetkileriyle donatılmış olan Başkanlık kurumudur
Böylece yürütme ikiye ayrılmış, bir Başkan ile bir Başbakan ve
Bakanlar Kurulu, Başkan’ın yönetiminde çalışarak hükümet etmek
durumuna getirilmiştir.
[i]
Bkz. Erdoğan, 1996(a):119. (Yukarıdaki bilgiler
Sartori’nin şu eserinden Erdoğan tarafından
aktarılmıştır: Giovanni Sartori, Comparative
Constitutional Engineering, New York: New York
University Press, 1994.131-32.)
|