BAŞKANLIK
REJİMİ
Prof.Dr.Coşkun Can Aktan
Başkanlık rejimi parlamenter sistemden ayırt
edici özelliklere sahiptir. Başkanlık rejiminin başlıca
özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz:
[i]
-
Başkanlık rejimi, katı bir
kuvvetler ayrılığı ilkesine dayalıdır. Yasama ve yürütme
kuvvetleri birbirinden kesin çizgilerle ayrılmıştır.
Yürütme, halkın seçtiği Başkan, yasama ise Kongre
tarafından yerine getirilir.
-
Başkan, yürütme görevini tek
başında elinde tutar. Başkan, hem devlet başkanı, hem
hükümet başkanı görevini yürütür.
-
Başkanlık rejiminde, parlamenter
rejimdekinin aksine yürütmenin yasamayı dağıtması, yasamanın
da yürütmeyi düşürmesi olanağı yoktur.
-
Yasama ve yürütme arasındaki
ilişkilerde kopukluğu gidermek üzere, bir “denetim ve denge
sistemi” geliştirilmiştir. Yürütmenin bazı işlemleri,
örneğin üst düzey yöneticilerinin atanması Senato’nun
onayını gerektirir. Buna karşılık, Başkanın da yasamadan
geçen yasaları veto etme yetkisi bulunmaktadır.
Başkanlık rejiminin doğduğu ve halen
uygulandığı ülkelerin başında Amerika Birleşik Devletleri
gelmektedir. Başkanlık rejimi yasama, yürütme ve yargı
organlarının tamamen birbirlerinden bağımsız ve eşit siyasal
erke sahip oldukları bir düzenlemedir. Westminster modelindeki
yasama-yürütme içiçeliği ve kuramsal olarak yasamanın,
uygulamadaysa yürütmenin üstünlüğü, yerine yasama ile yürütmeden
hiçbirinin bir diğerine üstün gelememesi dolayısıyla bir denge
ve denetim sağlanmak suretiyle her türlü iktidar birikimi ve
dikta tehlikesinin engellenmesi esasına göre oluşturulmuştur.
Yasama organı içindeyse ayrıca bir denge güdülmüş, Temsilciler
Meclisi nüfus büyüklüğü eşit olan tek sandalyeli (dar)
bölgelerden seçilir ve nüfusu daha fazla olan eyaletlere daha
fazla temsil olanağı sağlarken, Senato her eyaletten iki senatör
seçmek suretiyle eyaletlerin eşit temsilini sağlamaktadır.
[ii]
[i]
(Teziç,1991;424vd.;Gözübüyük, 1995:29.; Erdoğan,
1996(a):104.; Erdoğan,1996(b);5-6.;Kuzu,1996;14vd.)
|