TÜRKİYE'DE E-DEVLET


Prof.Dr.C.Can Aktan

 

 

Ülkemizde yapılan Bilişim Şurasında Türkiye’nin süratle e-devlet yönünde şu ilkeleri ve uygulamaları yürürlüğe koyması üzerinde durulmuştur: [2]

-e-Devlet anlayışının, tümüyle teknolojik bir atılım olmadığını, “değişim süreçleri” ni benimsemiş bir yönetim anlayışı olduğunu, önce tüm devlet kademelerinde sonra da toplum katmanında benimsenmesinin sağlanması,

-e-Kültür’ ün eğitim süreçlerinin her evresine sokulması ve yaygınlaştırılması,

-Tüm kamu yönetim süreçlerinin, e-Devlet yaklaşımı ile yeniden yapılandırılması, verimliliğin esas alınması,

-Ülkemiz bilişim politikalarını oluşturacak, uygulamaların eşgüdümünü sağlayacak, denetleyecek ve ihtiyaçları saptayıp önlemleri alacak, özerk bir oluşumun bir an önce/zaman kaybetmeksizin kurulması,

-Vatandaşın devlet işleyişine katılımının sağlanması,

-Kamuda çalışan bilişim personelinin niteliklerini artırmak amacıyla, istihdam, özlük hakları, terfi ve hizmet içi eğitim mekanizmalarının yeniden düzenlenmesi,

-Kamudaki bilgi işlem birimlerinin dünya standartlarına uygun olarak yeniden yapılanmalaının sağlanması,

-Devlette halen mevcut olan bilişim alt yapısının,tekrarlardan uzak, daha verimli, paylaşımcı ve uyumlu çalışmasının sağlanması,

-e-Devlet bilgi paylaşım ortamının(portalının) acilen kurulması,

-Kurumlar arası bilgi paylaşımının önemli bir unsuru olan Veri Standartlarının süratle oluşturulması ve yönetiminin sağlanması,

-Bilgi paylaşımı ve iletişim kültürünün oluşturulması,

-e-Devleti tetikleyici öncelikli projelerin yaşama geçirilmesi,

-İhtiyaç duyulan yasal düzenleme ve mevzuat değişikliklerinin acilen yapılması,

-İletişim alt yapısının,  hizmetlerin etkin ve verimli bir şekilde sunulabileceği bir düzeye getirilmesi,

-Tüm hizmetlerin güvenilir bir şekilde yürütülebilmesi için etkin bir güvenlik alt yapısının oluşturulması.

Ülkemizde de dünyadaki gelişmelere paralel olarak e-devlet yönünde çalışmalar sürdürülmektedir. Ülkemizde bu çalışmaların yürütülmesi amacıyla Başbakanlık Yönetim Bilişim Sistemi Merkezi (BYBS) kurulmuştur. Bu çalışmalarda, ilgili kurumlarca üretilen verilerin, ulusal standarttaki veri tabanlarında oluşturulması temel alınmaktadır. Söz konusu sistemlerin, ülke çapında kullanma, erişim yetkileri ve güvenliği göz önünde bulundurularak ilgili kullanıcılara açılması ve paylaşımının sağlanması amaçlanmaktadır.

Ülkemizde e-devlet projesinin amacına ulaşabilmesi ve ülke kalkınmasında etkin rol oynayabilmesi için aşağıdaki unsurların yürürlüğe konması planlanmıştır: [3]

§         Tüm Kamu kurum ve kuruluşlarının içinde yer aldığı Ulusal Kamu Bilgisayar Ağı'nın (KAMU-NET) kurulması,

§         KAMU-NET üzerinden aktarılacak ürünlerin standardizasyonu ve sorumluluğunun belirlenmesi,

§         Yetkili ve sorumlu kuruluşların ayrıntılı olarak ihtiyaçlarının belirlenmesi, veritabanı tasarımının yapılması ve veri üretimi için gerekli faaliyetlerin gerçekleştirilmesi,

§         Veri üretim ya da dönüşüm işlemlerinin yöntemlerinin ve iş planının belirlenmesi,

§         Tüm kamu kuruluşları ve kullanıcıların, veri üretim ve paylaşım aşamalarında koordineli ve iş birliği içerisinde organizasyonunun yapılması.

Ülkemizde e-devlet projelerinin gerçekleştirilmesi ve güvenli bir e-devlet altyapısı oluşturmak amacıyla 19.03.1998 tarihli Başbakanlık genelgesi ile Kamu-Net adı altında bir ağ kurulmuştur. Bu ağın kurulmasının amacı tek bir portal üzerinden bilgi sunabilen bir yapılanma sağlamaktır. Ayrıca kamu bilgisayar ağlarına ilişkin yapılan faaliyetlerin değerlendirilmesi, koordinasyonu, izlenmesi ve finansman konusunda karşılaşılacak güçlüklerin çözülmesi de Kamu-Net’in amaçları olarak tespit edilmiştir.

Öte yandan ülkemizde Ulaştırma Bakanlığı tarafından İnternet Üst Kurulu adı altında bir örgütlenme de gerçekleştirilmiştir. Çalışmalarına 1998 yılında başlayan Kurul, internetin altyapıdan başlayarak tüm boyutları ile kısa, orta ve uzun vadeli hedeflerini belirleme amacına yönelik olarak hizmet yapacaktır. Bu hedeflere erişmek için gerekli stratejik ve taktik ulusal kararların alınması ve uygulanması sürecinde danışmanlık yapmak, öneriler getirmek, koordinasyon sağlamak gibi amaçlara da sahiptir.

Türkiye’de bazı kamu kuruluşları tarafından bilgisayar donanım ve yazılım altyapısı geliştirilerek yapılması gerekli kamu hizmetlerinin otomasyonu, insani hatalardan arındırılması, bilgilere erişim kolaylığı ve çabukluğunu sağlamak amacıyla hizmet odaklı projeler yürütülmektedir. Bunların başlıcaları İçişleri Bakanlığı Merkezi Nüfus İşleri Sistemi (MERNİS), Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık İstatistikleri Bilgi Sistemi, Gümrük Bakanlığı Gümrük Sistemleri Otomasyonu (GİMOP), Maliye Bakanlığı Gelirler Genel Müdürlüğü Bilgisayar Otomasyonu (VEDOP), Adalet Bakanlığı Ulusal Yargı Ağı (UYAP), İçişleri Bakanlığı İl Envanteri Modernizasyonu (İLEMOD), Polis Ağı Oluşturma (Pol-Net), Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Bilgi Sistemi (TAKBİS), Milli Eğitim Bakanlığı Yönetim Bilgi Sistemi (MEB-NET) projeleridir.

Bu belirtilen projeler hakkında özet bilgiler Tablo-VII.4’de sunulmaktadır.

 

Tablo-Türkiye’de E-devlet Yönünde Yürütülen Başlıca Projeler

 

MERNİS PROJESİ

Mernis Projesi, ilk defa 1974 yılında gündeme gelmiş ve 1976 yılında ihaleye açılmıştır. İhaleyi kazanan ODTÜ ile anlaşma yapılmış ve çalışmalara başlanmıştır. Çok uzun süren proje çalışmaları kimi zaman unutulmuş kimi zaman da pek çok tartışmaya konu olmuştur. Mernis projesinde 1996 yılında ancak 600 ilçenin nüfus bilgileri bilgisayar ortamına aktarılabilmiştir. 2000 yılında ise 923 ilçenin yazılımı tamamlanmıştır. 2001 yıl sonunda ise herkese vatandaşlık numarası verilmesi ve internet üzerinden bu numaraların öğrenilmesi aşaması gerçekleştirilmiştir. Diğer projelerin bilgi sistemlerinin, Mernis projesinin altyapısına bağlı olması nedeniyle bu proje, e-Türkiye bilgi sisteminin önemli bir parçasını oluşturmaktadır.

 

GİMOP PROJESİ

Gümrük Sistemleri Otomasyon  projesi (GİMOP), ülke çapında 48 noktada 56 gümrük idaresini ve 18 başmüdürlüğü birbirine bağlamaktadır. Türkiye’nin kamu sektöründeki ilk veri ambarı uygulamasını oluşturmaktadır. Bu proje ile gümrük mevzuatının ve rejimlerin geliştirilmesi, gümrük teşkilatının yeniden düzenlenmesi, gümrük mevzuatında yeknesak uygulama, personel kaynağının daha iyi kullanılması, dış ticaret istatistiklerinin daha hızlı ve etkin üretilmesi, daha etkili vergi tahsilatı ile seçici ancak daha etkili gümrük kontrolünü sağlamaya yönelik bilgisayar sisteminin geliştirilmesi ve uygulanması amaçlanmaktadır. Nisan 2001 itibariyle tüm gümrük işlemlerinin yüzde 83’ü elektronik ortamda yürütülür duruma gelmiştir.

 

VEDOP PROJESİ

Vergi Daireleri Otomasyon Projesi (VEDOP) ile iş yükünün azaltılması, vergi dairesi çalışmalarında etkinlik ve verimliliğin arttırılması ve bilgisayar ortamında toplanan bilgilerden sağlıklı bir karar, destek ve yönetim bilgi sisteminin oluşturulması amaçlanmıştır. 22 il merkezinde 153 vergi dairesine yaygınlaştırılmıştır. 2002 yılında tam otomasyon projesinin tüm ülkeye yaygınlaşması Vedop-2 olarak adlandırılan proje ile gerçekleştirilecektir. Maliye Bakanlığı bu proje ile vergi mükellefini bir müşteri olarak görüp, müşteri tatminini sağlamayı hedeflemektedir. Projenin uygulanması ile vergi dairelerindeki işlemler hızlanmış, raporlama ve sorgulama işlemleri kolaylaşmıştır. Elektronik Banka Tahsilatları İşleme Projesi (EBTİS) geliştirilerek bankalara yapılan vergi ödemelerinin bankalardan Gelirler Genel Müdürlüğü bilgi işlem merkezine manyetik ortamda gönderilmesi ve mükellef hesaplarına işlenmesi sağlanmıştır

UYAP PROJESİ

Ulusal Yargı Ağı Projesi (UYAP) ile bütün mahkemeler kendi aralarında ve yüksek mahkemelerle, ayrıca kamu kurum ve kuruluşları ile birbirine bağlanması amaçlanmıştır. Böylece yargı ile ilgili bilgi ve belge akışı hızlanacak, hak arama özgürlüğü ve adil yargılanma hakkı, Anayasaya ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne uygun biçimde gerçekleşecektir. 2000 yılında başlanılan projede ikinci aşamaya gelinmiştir. İkinci aşama taşra birimlerinin otomasyonudur. UYAP, diğer kamu kurum ve kuruluşları ile bütünleşecek şekilde hazırlanmaktadır. Bu sayede nüfus kaydının örneği birkaç dakika içinde mahkemeye getirtilebilecektir. Bu proje ile tüm yargı hizmetlerinin kalitesi de yükseltilmiş olacaktır.

 

İLEMOD PROJESİ

İl Envanteri Modernizasyonu (İLEMOD) projesine 1996 yılında başlanmıştır. İl envanterlerinin ve kırsal altyapı hizmetlerinin uygulama ve izlenmesinde modernizasyon amaçlanmaktadır. Merkezi yönetimin taşra mülki kademeleri ile veri alışverişini gerçekleştirmek amacıyla sürdürülmektedir.

POL-NET PROJESİ

Polis Ağı Oluşturma (Pol-Net) 2000 projesi 1989 yılında başlamıştır. Altı il, bölge merkezi olarak belirlenmiş ve buralarda merkezdekinden daha küçük sistemler kurularak aralarında bağlantı sağlanmıştır.

TAKBİS PROJESİ

Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Bilgi Sistemi (TAKBİS) projesine 2001 yılında başlanmıştır. Ülke genelinde tapu kadastro hizmetlerinin Coğrafi Bilgi Sistemi/Arazi Bilgi Sistemi felsefesi çerçevesinde analiz edilerek sorunlar ve çözüm yollarının bulunması, tapu kadastro hizmetlerinin bu yolla elektronik olarak yerine getirilmesi, yerel yönetimlerin ve ilgili kuruluşların teknik anlamda tapu ve kadastro ile ilişkilerinin belirlenmesi, yerel yönetimlere ve ilgili diğer kurumlara arazi bilgi sistemi mantığında doğru, güvenilir ve güncel bilgilerin sunulması amaçlanmaktadır.

MEB-NET PROJESİ

Milli Eğitim Bakanlığı Yönetim Bilgi Sistemi (MEB-NET) projesine göre 1999 yıl sonuna kadar tüm altyapının tamamlanması, 2000 yılında da tüm ilk öğretim okullarının network ağı ile birbirlerine, internet ile de dış dünyaya bağlanması hedeflenmiştir. Ulusal eğitim ağının kurulması için Milli Eğitim Bakanlığı’nın koordinatörlüğünde Ulaştırma Bakanlığı, YÖK, DPT, TÜBİTAK ve Türk Telekom işbirliğinde Yönlendirme Kurulu oluşturulmuş ve çalışmalara başlanmıştır.

 

Kaynak: Yücetürk, 2002:151-52.’den yararlanılarak hazırlanmıştır.

 

Öte yandan Avrupa Birliği’ne üye ülkelerin  eEurope+2002, Avrupa’da Bilgi Toplumu Oluşturulması İçin Ortak Girişim, Eylem Planı çerçevesinde Türkiye’de 2006 yılına kadar tamamlanması hedeflenen projeler bulunmaktadır. Bu projeleri de burada kısaca özetlemekte yarar görüyoruz: 30

- ULAKBİM sorumluluğunda araştırma ağına öncelik verilecek, özellikle araştırmacılar ve öğrenciler için ulusal araştırma ağlarının iyileştirilmesine yönelik çalışmalar yapılacaktır.

- Milli Eğitim Bakanlığı, YÖK, TUBİTAK ve TSE sorumluluğunda on-line işlemlerin genel güvenliği artırılacak, bilgi alt yapılarını birbirlerine bağımlılığı hakkında kamu ve özel sektör işbirliği başlatılacak, ileri teknoloji suçları ve güvenliği konusunda eğitimler verilecek, akıllı kartların yaygınlaşması sağlanacaktır.

- UBAK, Türk Telekom, RTÜK sorumluluğunda Telekomünikasyon sektörünün tam olarak özelleşmesi sağlanacak, internet hizmetleri herkesin kolayca erişebileceği hale getirilecektir. 

-DPT, GAP idaresi ve Hazine Dış Tic. Müşteşarlığı sorumluluğunda azgelişmiş bölgeler başta olmak üzere bilgi toplumuna ait projeler geliştirilip desteklenecektir.

-                     ETKK, KOSGEB sorumluluğunda elektronik imzanın kullanımı ve karşılıklı tanınmasının yanı sıra e-ticaret için gerekli altyapı kurulması sağlanacaktır.

-                      Sağlık Bakanlığı ve Türk Telekom sorumluluğunda sağlık telematik alt yapısı geliştirilerek, AB kamu sağlık ağlarına ve veritabanlarına bağlantılar sağlanacaktır.

-Milli Eğitim Bakanlığı, YÖK ve Türk Bilişim Derneği sorumluluğunda temel bilgi teknolojileri konusunda ortak bir Avrupa sertifikasyon programı oluşturulacaktır.

- Adalet Bakanlığı, ETKK sorumluluğunda tüketici grupları ve sanayi işbirliği içinde e-ticarete olan güven arttırılacak, uygun girişimler yaratılarak, desteklenecektir. 

- Bayındırlık Bakanlığı, Karayolları Genel Müdürlüğü ve Türk Telekom sorumluluğunda özellikle karayolları alt yapısında akıllı ulaşım planları hazırlanacaktır.

- Milli Eğitim Bakanlığı, YÖK ve Türk Telekom sorumluluğunda tüm okullar, öğrenciler ve öğretmenlerin internete erişimleri sağlanacak, bilgi ve haberleşme teknolojilerine dayanan yeni öğretim yöntemleriyle okul müfredatları uyumlu hale getirilecektir. 

- Milli Eğitim Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı sorumluluğunda uzun süredir işsiz olan kişilere iş bulmayı kolaylaştıracak Bilgisayar Teknolojisi eğitimi verilecektir.  

- Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, YÖK, Özürlüler İdaresi Başkanlığı sorumluluğunda özel gereksinimleri olan kişilerin bilgi teknolojilerine ulaşmaları için “design for all” standartları geliştirilecek, bu konuda mükemmeliyet için ulusal merkez ağlarını oluşturulması sağlanacaktır.

- Yasal, kültürel, çevresel ve trafik bilgilerini içeren kamu çevrimiçi verileri sağlanacak, temel kamu hizmetlerine çevrim içi ulaşım sağlanacak, iş dünyası için basit online idari prosedürler oluşturulacak ve kamuda e-imza kullanımı desteklenerek kamu ihalelerinin gerçekleştirildiği bir e-pazaryeri kurulacaktır. 

 


 

 

[2] http://www.bilisimsurasi.org.tr/listeler/tbs-e-devlet/

 

[3] Ülkemizdeki uygulamalar konusunda ayrıntılı bilgi için bkz: Kayalı ve Yereli, 2002:119-130; Yücetürk, 2002:145-164; Hüseyin Çetin ve Diğerleri. “E-Türkiye Durum Analizi ve Çözüm Önerileri”,   http: // www.inet-tr.org .tr / ınetcont // eposter/ aydogan . html

30 eEurope+ 2003, Avrupa’da Bilgi Toplumu Oluşturulması Için Ortak Girişim, Eylem Planı, Haziran 2001,s.12.


Kaynak:Yukarıdaki bilgiler şu eserden aktarılmıştır: C.Can Aktan, Etkin Devlet, Konya: Çizgi Kitabevi, 2003.