BİRLEŞMİŞ MİLLETLER

SIĞINANLARIN STATÜSÜNE İLİŞKİN SÖZLEŞME

 

28 Temmuz 1951

 

BAŞLANGIÇ

Birleşmiş Milletler Antlaşması ve 10 Aralık 1948’de Genel Kurulca kabul edilen İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin, insanların ana özgürlüklerinden ve insan haklarından, ayırım gözetmeksizin yararlanmaları esasını doğruladığını göz önüne alan, Birleşmiş Milletlerin birçok kez, sığınanlara olan derin ilgisini ortaya koyan ve sığınanların ana özgürlükleri ile insan haklarını elden geldiğince geniş kapsamlı bir biçimde kullanmalarını sağlamaya çaba gösterdiğini gözönüne alan, sığınanların hukuksal durumu ile ilgili daha önce imzalanan Anlaşmaların yeniden incelenme düzene konması ile bu Anlaşmaların uygulama alanını ve sığınmacılar için sağladığı korunmayı yeni bir Anlaşma aracılığı ile genişletmenin isteğe uygun olduğunu gözönüne alan, Sözleşme hakkını tanımanın bazı ülkeler için son derece ağır yükler getirebileceğini ve Uluslararası kapsam ve niteliği Birleşmiş Milletlerce kabul edilmiş bulunan sorunların, bu durumda, Uluslararası işbirliği olmaksızın memnun edici bir biçimde çözülemeyeceğini gözönüne alan, bütün devletlerin, sığınmacı sorununu toplumsal ve insancıl niteliğini kabul ederek, bu sorunun devletler arasında bir gerginlik durumu almasını önlemek için, olanakları ölçüsünde ellerinden geleni yapmalarını sağlayan,

Birleşmiş Milletler Sığınmacılar Yüksek Komiseri’nin sığınmacıların korunmasını sağlayan uluslararası sözleşmelerin uygulanmasını gözetim altında tutmakla görevli olduğunu gözönüne alan ve bu sorunu çözüme kavuşturmak için alınan önlemlerin herbiri ile yararlı bir biçimde bağdaştırılmasının devletler ile Yüksek Komiser arasındaki işbirliğine bağlı olduğunu kabul eden, Yüksek Sözleşmeci Taraflar, aşağıdaki hükümlerde uzlaşmış bulunmaktadır.

BÖLÜM I GENEL HÜKÜMLER

“Sığınan” Terimin Tanımı

MADDE 1

A.                   Bu Sözleşmenin amaçları bakımından “sığınan” deyimi aşağıda sayılan kimselere uygulanır.

(1)   12 Mayıs 1926 ve 30 Haziran 1928 tarihli Anlaşmalara ya da 28 Ekim 1933 ve 19 Şubat 1938 tarihli Sözleşmelere, 14 Eylül 1939 Protokolüne ve Uluslararası Sığınanlar Örgütünün Anayasasına göre sığınan bir kimse sayılmış olanlar;

Uluslararası Sığınanlar Örgütü tarafından etkinlikte bulunduğu sırada alınmış olan “sığınan” saymama kararları, bu Bölümün 2. fıkrasının koşullarını yerine getirenlere, sığınan statüsü tanımaya engel değildir.

(2)  1 Ocak 1951 tarihinden önceki olaylar sonucu olarak ve ırk, din, uyrukluk, belli bir toplumsal guruptan olma, siyasal görüşlerinden ötürü gerçek bir zulüm korkusuyla uyruğunda olduğu ülkeden ayrılan ve bu ülkenin korunmasından yararlanamayan ya da böyle bir korkudan ötürü istemeyenler ya da uyrukluğu bulunmayan ve daha önce oturageldiği ülkenin dışında bulunup da bu ülkeye geri dönme olanağından yoksun olan ya da dönmek istemeyenler;

Birden çok uyrukluğu bulunan bir kimse için “vatandaşı olduğu ülke” terimi, uyruğu olduğu ülkelerin herbirini dile getirir. Haklı bir korkuya dayalı geçerli bir neden olmaksızın, uyruğunda olduğu ülkelerden birinin korunmasından yararlanmayan bir kimse, vatandaşı olduğu ülkenin korunmasından yoksun sayılamaz.

B.

1.                   Bu Sözleşme bakımından 1. Maddenin A  Kesimindeki “1 Ocak 1951 tarihinden önceki olaylar” sözü,

a.                   “1 Ocak 1951 tarihinden önce Avrupa’da olan olaylar”; ya da

b.                   “1 Ocak 1951 tarihinden önce Avrupa’da ya da başka yerde olan olaylar”; anlamına anlaşılacak ve her Sözleşmeci Devlet imza, onay ya da katılma sırasında, bu Sözleşme uyarınca üstlendiği yükümlülükler bakımından bu anlamlardan hangisinin uyguladığını belirleyecektir.

2.                   a. Seçeneğini benimsemiş olan Sözleşmeci bir Devlet, herhangi bir tarihte Birleşmiş Milletler Genel Sekreterine göndereceği bir bildirimle b seçeneğini benimseyerek yükümlülüklerini her zaman genişletebilir.

C.  A kesiminin hükümlerine uygun düşen bir kimse:

1.                   Kendi isteğiyle vatandaşı olduğu ülkenin korumasından yeniden yararlanırsa; ya da

2.                   Vatandaşlığını yitirdikten sonra, kendi isteğiyle yeniden kazanırsa; ya da

3.                   Yeni bir vatandaşlık kazanır ve vatandaşlığını kazandığı yeni ülkenin korumasından yararlanırsa;

4.                   Kendi isteği ile zulme uğrama korkusundan ötürü, ayrıldığı ya da dışında kaldığı ülkeye kendi isteğiyle yeniden yerleşirse;

5.                   Sığınmacı olarak tanınmasına neden olan koşulların ortadan kalkmasından ötürü, vatandaşı olduğu ülkenin korumasından yararlanmayı geri çevirmeye artık devam etmezse;

-                      Bu Maddenin A Kesiminin 1. fıkrasının hükümlerine uyan ve vatandaşı olduğu ülkenin korunmasından yararlanmayı geri çevirmek üzere daha önce uğradığı zulme bağlı zorlayıcı nedenleri olan sığınanlar için bu fıkra hükümleri uygulanmaz.

6.                   Uyruksuz bir kimse olup sığınan olarak tanındığı koşulların ortadan kalkmasından ötürü daha önce oturageldiği ülkeye geri dönebilirse:

-                      Bu Maddenin A kesiminin 1. Fıkrasının hükümlerine uyan ve önceden oturageldiği ülkeye dönmeyi geri çevirmek üzere daha önce uğradığı zulme bağlı zorlayıcı nedenlerinden sığınanlar için bu fıkra hükümleri uygulanmaz.

D.  Bu Sözleşme, Birleşmiş Milletler Sığınanlar Yüksek Komiserliği dışında, öteki bir Birleşmiş Milletler organ ve kuruluşundan korunma ya da yardım sağlayan kimselere uygulanmaz.

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından kabul edilen ilgili kararlar uyarınca, bu gibi kişilerin durumu kesin olarak çözüme bağlanmaksızın bu koruma ya da yardım herhangi bir nedenle kesildiğinde, bu kimseler kendiliğinden bu Sözleşmeden yararlanır.

E.                   Bu Sözleşme, oturageldiği ülkenin yetkili makamları tarafından, bu ülkenin yurttaşlarının hak ve yükümlülüklerine sahip sayılan bir kimseye uygulanmaz.

F.                   Bu Sözleşme hükümleri;

a.                   Barışa ve insanlığa karşı işlenen suçları hükme bağlamak üzere hazırlanan Uluslararası belgelerde tanımlandığı üzere barışa karşı bir suç işlediği, savaş suçlusu olduğu ya da insanlığa karşı suç işlediği;

b.                   Sığındığı ülkeye kabulünden önce bu ülkenin dışında, siyasal olmayan ağır bir genel suç işlediği;

c.                    Birleşmiş Milletlerin amaçları ve ilkelerine aykırı davranışlardan ötürü suçlu olduğu yolunda, hakkında ciddi gerekçeler bulunan bir kimseye uygulanmaz.

Genel Yükümlülükler

Madde 2

Her sığınan kimsenin içinde bulunduğu ülkeye karşı, özellikle kanunlara ve tüzüklere ve kamu düzeninin korunması için alınmış önlemlere uymayı gerektiren görevleri vardır.

Ayrım Gözetmeme

Madde 3

Sözleşmeci Devletler, bu Sözleşme hükümlerini, ırk, din ya da ülke ayrımı gözetmeksizin uygular.

Din

Madde 4

Sözleşmeci Devletler, ülkelerine sığınan kimselere ibadet ve çocuklarının dinsel eğitim görme özgürlüğü yönünden, en az kendi vatandaşlarına uyguladığı kadar anlayışlı davranır.

Bu Sözleşme Dışında Tanınan Haklar

Madde 5

Bu Sözleşmenin hiçbir hükmü, sözleşmeci bir Devletin sığınan kimselere bu Sözleşme dışında tanıdığı hak ve çıkarları zedeleyici biçimde yorumlanamaz.

“Aynı Koşullarda” Deyimi

Madde 6

Bu Sözleşmenin amacı bakımından “aynı koşullarda” deyimi, ilgili kişinin belli bir haktan yararlanmak için sığınan bir kimse olmaması durumunda yerine getirmek zorunda olduğu (geçici ya da sürekli oturma süresine ve koşullarına ilişkin gerekli olanlar dahil) tüm şartları, niteliği gereği sığınan bir kimsenin yerine getiremeyeceği şartlar dışında, yerine getirmesi gerektiği anlamına gelir.

Karşılıklı Olma Koşulunda Bağışıklık

Madde 7

1.                   Bu Sözleşmenin daha elverişli hükümler içerdiği durumlar ayrık olmak üzere, Sözleşmeci bir Devlet, sığınan kimselere genel olarak yabancılara olduğu gibi davranır.

2.                   Üç yıllık bir oturma döneminden sonra, tüm sığınan kimseler, Sözleşmeci Devletlerin ülkelerinde yasal karışıklık koşulundan bağışık olur.

3.                   Her Sözleşmeci Devlet, bu Sözleşmenin kendisi için yürürlüğe girdiği tarihte karşılıklılık koşulu aramadan, sığınan kimselerin kazanmış oldukları hak ve çıkarları tanımayı sürdürür.

4.                   Sözleşmeci Devletler, karşılıklılık koşulunun bulunmaması durumunda, sığınan kimselere, 2 ve 3. fıkralar uyarınca kendilerine tanınanların ötesinde hak ve çıkarlar sağlama ve 2 ve 3. fıkralarda öngörülen koşulları yerine getirmeyenlere karşılıklılık koşulundan bağışıklık tanıma olanağını dikkate alırlar.

5.                   2 ve 3. fıkraların hükümleri, bu Sözleşmenin 13, 18, 19, 21 ve 22. Maddelerinde anılan hak ve çıkarlara olduğu gibi, bu Sözleşmenin öngörmediği hak ve çıkarlara da uygulanır.

Ayrıksı Önlemlerden Bağışıklık

Madde 8

Yabancı bir Devletin vatandaşlarının ya da eski uyruklarının kişiliğine, mülkiyetine ya da çıkarlarına karşı alınabilecek ayrıksı önlemler bakımından Sözleşmeci Devletler, salt sözkonusu yabancı Devletin vatandaşlığını, resmen taşımış olmaktan ötürü bu önlemleri sığınan kimselere uygulayamaz. Bu maddede belirtilen genel ilkeyi yasalarına göre uygulayamayan Sözleşmeci Devletler, koşullar elverdiğinde bu gibi sığınan kimselere uygun olan durumlarda bağışıklık tanırlar.

Geçici Önlemler

Madde 9

Bu Sözleşmenin hiçbir hükmü, Sözleşmeci bir Devleti, savaş zamanında ya da başka ciddi ve ayrıksı koşullarda, belli bir kişi bakımından, bu kişinin gerçekte sığınan bir kimse olduğu ve bu kimse için alınan önlemlerin sürdürülmesinin ulusal güvenlik bakımından gerektiği kararlaştırılana kadar ulusal güvenlik için gerekli gördüğü önlemleri geçici olarak almaktan alıkoyma.

Oturmanın Süregelmesi

Madde 10

1.                   Sığınan bir kimse, İkinci Dünya Savaşı sırasında sürgün edilmiş ve Sözleşmeci bir Devletin ülkesine götürülmüş olup orada oturuyorsa, böyle bir zorunlu oturma, bu ülkede yasal bir oturma olarak kabul edilecektir.

2.                   Sığınan bir kimse İkinci Dünya Savaşı sırasında Sözleşmeci bir Devletin ülkesinden sürgün edilmiş ve bu Sözleşmenin yürürlüğe girmesinden önce oturmak üzere oraya geri dönmüşse, böyle bir zorunlu yer değiştirmeden önceki ve sonraki oturma süresi, aralıksız oturmayı gerektiren durumlarda aralıksız bir süre sayılır.

Sığınan Gemi Adamları

Madde 11

Sığınan kimseler, Sözleşmeci bir Devletin bayrağını taşıyan bir gemide denizci olarak sürekli hizmet vermişse, bu Devlet, böyle kimselerin ülkesine yerleşmesine olanak sağlamak ve özellikle bir başka ülkeye yerleşmesini kolaylaştırmak amacıyla kendilerine yolculuk belgeleri verme ya da geçici olarak ülkesine kabul etme yollarını arar.

BÖLÜM II HUKUKSAL DURUM

Kişisel Statü

Madde 12

1.                   Sığınan kimselerin kişisel statüsü, sürekli oturduğu ülkenin yasalarına ya da sürekli oturduğu yer yoksa bulunduğu ülkenin yasalarına göre belirlenir.

2.                   Sığınan bir kimsenin daha önce kazandığı ve kişisel statüsüne bağlı hakları, özellikle evliliğe ilişkin hakları, Sözleşmeci bir Devlet tarafından gerekirse bu devletin yasalarının gerektirdiği işlemlere uygun olmak üzere ve sözkonusu hakkın bu Devletin uyruklarına tanıdığı ölçüde sağlanması koşuluyla saygı görür.

Taşınır ve Taşınmaz Mallara Sahip Olma

Madde 13

Sözleşmeci Devletler, sığınan kimselere taşınır ve taşınmaz mallara sahip olma ve buna ilişkin öteki haklarla taşınır ve taşınmaz mallarına ilişkin kira ve benzeri sözleşmeler yapma bakımından olabildiğince elverişli olanaklar sağlar ve her durumda genel olarak aynı durumda yabancılara olduğu gibi davranır.

Sanatsal Haklar ve Ticari Mülkiyet

Madde 14

Buluşlar, tasarımlar ya da modeller, ticari markalar, ticari adlar gibi ticari mülkiyetle yazınsal, sanatsal ve bilimsel çalışmalar alanındaki hakların korunması bakımından sığınan bir kimse, oturageldiği ülkede bu ülkenin yurttaşlarına tanınan korumadan yararlanır. Sığınan kimseye başka bir Sözleşmeci Devletin ülkesinde, oturageldiği ülkede bu ülkenin vatandaşlarına tanınan korumadan yararlanma olanağı sağlanır.

Dernek Kurma Hakkı

Madde 15

Siyasal olmayan ve kar amacı gütmeyen dernekler ve sendikalar bakımından Sözleşmeci Devletler, ülkelerinde yasal olarak bulunan sığınan kimselere aynı koşullarda bir yabancı ülkenin vatandaşlarına tanınan en elverişliği olanağını sağlar.

Mahkemeye Başvurma

Madde 16

1.                   Sığınan bir kimsenin tüm Sözleşmeci Devletlerin ülkelerinde özgürce mahkemelere başvurma hakkı vardır.

2.                   Sığınan bir kimse, oturageldiği Sözleşmeci Devlette, adli yardım ve güvence akçasından bağışıklık dahil, mahkemelere başvurma hakkına ilişkin konularda vatandaşlarına tanınan olanaklardan yararlanır.

3.                   Sığınan bir kimse, 2. fıkrada anılan konularda, oturageldiği ülkeden başka ülkelerde, oturageldiği ülkenin vatandaşlarına sağlanan olanaktan yararlanır.

BÖLÜM III KAZANÇLI İŞLER

Ücretli İşler

Madde 17

1.                   Sözleşmeci Devletler ülkelerinde yasal olarak bulunan sığınan kimselere, ücretli bir iş edinme bakımından, aynı koşullarda yabancı bir ülkenin vatandaşlarına tanınan en elverişli olanağı sağlar.

2.                   Her durumda, ulusal çalışma koşullarının korunması amacıyla yabancılara ya da yabancıların çalıştırılmasına konan sınırlayıcı önlemler, ilgili Sözleşmeci Devlet için bu Sözleşme yürürlüğe girdiği tarihte bu sınırlamalardan bağışık olan ya da,

a.                   Ülkede üç yıllık oturma süresini tamamlamış olan;

b.                   Boşanmamış olmak koşuluyla oturduğu ülkenin vatandaşı bir eşi bulunan;

c.                    Oturduğu ülkenin yurttaşı bir ya da daha çok çocuğu olan;

sığınan bir kimseye uygulanmaz.

3.                   Sözleşmeci Devletler, ücretli işler yönünden tüm sığınan kimselerin haklarını, özellikle ülkelerine işçi alımı programları ve göçmen politikası uyarınca girmiş sığınan kimselerin haklarını, kendi vatandaşlarının haklarıyla bir tutacak biçimde davranır.

Kendi İşini Kurma

Madde 18

Sözleşmeci Devletler, ülkelerinde yasal olarak bulunan sığınan bir kimseye, tarım, sanayi, el sanatları ve ticaret alanında kendi adına çalışma ve ticaret ve sanayi şirketleri kurma hakkı bakımından olabildiğince elverişli olanak sağlar ve her durumda genel olarak aynı koşullarda en az yabancılara olduğu gibi davranır.

Serbest Meslekler

Madde 19

1.                   Her Sözleşmeci Devlet, ülkesinde yasal olarak bulunup bu Devletin yetkili makamları tarafından tanınmış diploması olan ve serbest bir meslekte çalışmak isteyen sığınan kimselere, olabildiğince elverişli olanak sağlar ve her durumda genel olarak, aynı koşullarda en az yabancılara olduğu gibi davranır.

2.                   Sözleşmeci Devletler, yasalarına ve anayasalarına uygun olarak bu tür sığınan kimselerin ana vatanları dışında uluslararası ilişkilerinden sorumlu oldukları ülkelere de yerleşmesini sağlamak üzere her türlü çabayı gösterir.

BÖLÜM IV TOPLUMSAL HAKLAR

Yararlanma Belgesi

Madde 20

Genel olarak halkın yararlandığı ve yokluğu çekilen maddelerin genel dağılımını düzenleyen yararlanma belgesi sisteminin uygulandığı durumlarda, sığınan kimselere kendi vatandaşlarına olduğu gibi davranılır.

Madde 21

Sözleşmeci Devletler, konut konusunda, bu konu yasalar ya da kurallarla düzenlendiği ve kamu makamlarının denetimine bağlı bulunduğu sürece, ülkelerinde yasal olarak bulunan sığınan kimselere olabildiğince elverişli davranış sağlar ve her durumda genel olarak aynı koşullar içinde en az yabancılara olduğu gibi davranır.

Öğretim

Madde 22

1.                   Sözleşmeci Devletler, sığınan kimselere, ilköğretim olanağı sağlama bakımından vatandaşlarına olduğu gibi davranır.

2.                   Sözleşmeci Devletler, sığınan kimselere, ilk öğretimin ötesinde, özellikle öğrenimden yararlanma, yabancı okullardan alınmış eğitim belgeleri üniversite diploma ve belgelerinin tanınması, ücret ve harç bağışıklığı ve burs sağlama bakımlarından olabildiğince elverişli olanaklar sağlar ve her durumda genel olarak aynı koşullarda en az yabancılara olduğu gibi davranır.

Sosyal Yardım

Madde 23

Sözleşmeci Devletler, ülkelerinde yasal olarak bulunan sığınan kimselere, sosyal destek ve yardımı bakımından kendi uyruklarına olduğu gibi davranır.

Çalışma Düzenlemeleri ve Toplumsal Güvenlik

Madde 24

1.                   Sözleşmeci Devletler, ülkelerinde yasal olarak bulunan sığınan kimselere aşağıdaki konularda vatandaşlara yapılan işlemlerin aynısını sağlayacaktır:

a.                   Yasaların ya da düzenlemelerin konusu olduğu ya da yönetim makamlarının denetimine bağlı bulunduğu koşullarda, ücret içinde yer alması durumunda aile yardımları dahil ücretlendirme, çalışma süresi, ek çalışma düzenlemeleri, ücretli tatil, evde çalışma sınırlaması, en düşük çalışma yaşı, çıraklık ve meslek eğitimi, kadınların ve gençlerin çalışması ve toplu iş sözleşmesi ile sağlanan çıkarlar;

b.                   Toplumsal güvenlik (iş kazaları, meslek hastalıkları, analık, hastalık, iş göremezlik, yaşlılık, ölüm, işsizlik, aile sorumlulukları ve ulusal yasalara ve düzenlemelere göre bir toplumsal güvenlik sisteminin kapsamına giren öteki olanaklar alanındaki yasal hükümler) bakımından;

i.                     Kazanılmış ve kazanılmakta olan hakların korunması için uygun düzenlemeler bulunabilir.

ii.                    Oturulan ülkenin ulusal yasaları ya da düzenlemeleri, tümü kamu fonlarından karşılanan yardımlara ya da bir bölümüne ilişkin olarak, normal bir emeklilik ödeneği için öngörülen katılma koşullarını yerine getirmeyen kimselere yapılan yardımlara ilişkin olarak, özel düzenler öngörebilir.

2.                   Sığınan bir kimsenin iş kazası ya da meslek hastalığı nedeniyle ölümünden doğan tazminat hakkı, hak sahibinin Sözleşmeci Devletin ülkesi dışında oturmasından ötürü zedelenmez.

3.                   Sözleşmeci Devletler, toplumsal güvenlik bakımından kazanılmış ve kazanılmakta olan hakların korunmasına ilişkin olarak aralarında yaptıkları ya da gelecekte yapabilecekleri sözleşmelerden, ancak bu sözleşmelere imza koyan Devletlerin yurttaşlarına uygulanan koşullara bağlı olmak üzere sığınan kimseleri de yararlandırır.

4.                   Sözleşmeci Devletler, Sözleşmeye taraf olmayan Devletlerle aralarında herhangi bir tarihte yürürlüğe girebilecek olan benzeri sözleşmelerden sığınan kimselerin olabildiğince yararlanmasını sağlayacak bir anlayışla davranır.

BÖLÜM V YÖNETİMLE İLGİLİ ÖNLEMLER

Yönetsel Yardım

Madde 25

1.                   Sığınan bir kimsenin bir hakkı kullanması, olağan olarak başvuramayacağı bir yabancı ülkenin makamlarının yardımını gerektirdiğinde, ülkesinde oturduğu Sözleşmeci Devlet bu yardımın kendi makamları tarafından yapılmasını sağlar.

2.                   1. fıkrada sözü edilen olağan makam ya da makamlar, sığınan kimselere, olağan olarak yabancılara kendi ulusal makamları tarafından ya da aracılığıyla verilen belge ya da sertifikaları verir ya da denetimleri altında verilmesini sağlar.

3.                   Bu yolla verilen belge ya da sertifikalar, yabancılara kendi ulusal makamları tarafından ya da aracılığıyla verilen resmi belgeler yerine geçer ve tersi kanıtlanıncaya kadar geçerli sayılır.

4.                   Yardıma gereksinme duyanlara tanınabilecek ayrıksı olanaklar saklı kalmak üzere bu Maddede anılan hizmetler karşılığında ücret alınabilir, ancak bu ücretler yeterli düzeyde ve aynı hizmetler için vatandaşlardan alınanlarla eş düzeyde tutulur.

5.                   Bu maddenin hükümleri, 27 ve 28. maddelerin hükümlerini zedelemez.

Yer Değiştirme Özgürlüğü

Madde 26

Her Sözleşmeci Devlet, ülkesinde yasal olarak bulunan sığınan kimselere, genel olarak aynı koşullarda yabancılara uygulanan düzenlemeler bağlı olmak üzere, oturacağı yeri seçme ve ülkesinde özgürce yer değiştirme hakkı tanır.

Kimlik Belgeleri

Madde 27

Sözleşmeci Devletler, ülkelerinde olup geçerli yolculuk belgeleri bulunmayan sığınan kimselere kimlik belgeleri verirler.

Yolculuk Belgeleri

Madde 28

1.                   Sözleşmeci Devletler, ülkelerinde düzenli biçimde sığınan kimselere, ulusal güvenlik ve kamu düzeni ile ilgili ciddi nedenler engel olmadıkça, bu ülke dışına yolculuklarını sağlayacak yolculuk belgeleri verirler. Sözleşmeci devletler bu tür bir belgeyi ülkelerinde bulunan öteki herhangi bir sığınmacıyı kimseye de verebilir; ülkelerinde bulunup düzenli biçimde oturdukları ülkeden bir yolculuk belgesi alma olanağından yoksun olan sığınan kimselerin durumunu, özellikle elverişli bir biçimde incelerler.

2.                   Önceden yapılmış uluslararası anlaşmalara taraf olan Devletlerce verilmiş yolculuk belgeleri, Sözleşmeci Devletlerce tanınır. Sığınan kimselere bu madde uyarınca verilmiş gibi işlem görür.

Mali Yükümlülükler

Madde 29

1.                   Sözleşmeci Devletler, sığınan kimselere, ne adla olursa olsun, aynı durumlarda kendi vatandaşlarına koyduklarından ya da koyabileceklerinden başka ya da daha yüksek resim, harç ve vergiler koyamazlar.

2.                   Yukarıdaki fıkra hükmü, kimlik belgeleri yanında, yabancılara çıkarılan yönetsel belgeler bakımından alınacak ücretlere ilişkin yasa ve düzenlenmelerin, sığınan kimselere uygulanmasını engellemez.

Eşyanın Aktarılması

Madde 30

1.                   Sözleşmeci bir Devlet, yasa ve düzenlemelerine uygun olarak sığınan kimselerin ülkelerine getirmiş oldukları eşyayı, yerleşmek üzere kabul edildikleri bir başka ülkeye aktarmalarına izin verir.

2.                   Sözleşmeci bir Devlet, sığınan kimselerin kabul edildikleri bir başka ülkeye yerleşmeleri için gerekli olan eşyasını nereye olursa olsun aktarmasına izin vermede anlayışlı davranır.

 

Sığınılan Ülkelerde Yasadışı Bulunma

Madde 31

1.                   Sözleşmeci Devletler, 1. maddedeki anlamıyla yaşam ve özgürlüğünün tehdit altında bulunduğu bir ülkeden doğrudan gelerek ülkelerine izinsiz giren ve bulunan sığınan kimselere, kendilerini gecikmeksizin resmi makamlara tanıtmaları ve yasadışı giriş ya da bulunmaları için haklı gerekçeler göstermeleri koşuluyla, yasadışı giriş ya da bulunmalarından ötürü ceza uygulanmaz.

2.                   Sözleşmeci Devletler, böyle sığınanların yer değiştirmeleri konusunda gerekli olanlar dışında kısıtlamalar uygulanamaz ve böyle kısıtlamalar ancak ülkedeki statüleri düzenlenene ya da başka bir ülkeye kabul edilene kadar uygulanır. Sözleşmeci Devletler bu tür sığınanlara başka bir ülkeye kabul edilebilmeleri için yeterli bir süre tanır ve tüm gerekli kolaylıkları sağlarlar.

Sınırdışı Etme

Madde 32

1.                   Sözleşmeci Devletler, ülkelerinde yasal olarak bulunan sığınan bir kimseyi, ulusal güvenlik ya da kamu düzeni gerekçeleri dışında sınırdışı edemez.

2.                   Böyle bir sığınan kimsenin sınırdışı edilmesi, ancak uygun yasal işlemler uyarınca alınmış bir karar üzerinde olur. Ulusal güvenlik gerekçelerinin tersini gerektirdiği durumlar dışında, sığınan kimseye kendini aklamak üzere savunma, bu amaçla başvuruda bulunarak yetkili makamlar ya da yetkili makamca özel olarak görevlendirilmiş kişi ya da kişiler önünde temsil edilme olanağı sağlanır.

3.                   Sözleşmeci Devletler, böyle bir sığınan kimseye, başka bir ülkeye yasal olarak kabul edilme olanaklarını arayacağı yeterli bir süre tanır. Sözleşmeci Devletler, bu süre içinde gerekli gördükleri iç önlemlere başvurma hakkını saklı tutar.

Sınırdışı Etme ya da Geri Verme Yasağı

Madde 33

1.                   Hiçbir Sözleşmeci Devlet, sığınan bir kimseyi ne yolla olursa olsun, ırkı, dini, uyrukluğu, özel bir toplumsal grup üyeliği ya da siyasal görüşünden ötürü yaşam ve özgürlüğünün tehdit altında bulunduğu ülkelere sınırdışı edemez ya da geri veremez.

2.                   Bununla birlikte, içinde bulunduğu ülkenin güvenliği için tehlikeli sayılması için gerekçeler bulunan ya da özellikle ağır bir suçtan kesin bir hüküm giydikten sonra bu ülke halkı için bir tehlike oluşturan kimse yukarıdaki hükümden yararlanamaz.

Vatandaşlığa Alma

Madde 34

Sözleşmeci Devletler, sığınan kimselerin uyum sağlamasını ve vatandaşlığa alınmasını olabildiğince kolaylaştırır. Özellikle vatandaşlığa alma işlemlerini hızlandırmak ve bu işlemlerin ücret ve öteki giderlerini olabildiğince azaltmak üzere her türlü çabayı gösterir.

BÖLÜM VI YÜRÜTMEYE İLİŞKİN GEÇİCİ HÜKÜMLER

Ulusal Makamların Birleşmiş Milletlerle İşbirliği

Madde 35

1.                   Sözleşmeci Devletler, Birleşmiş Milletler Sığınanlar Yüksek Komiserliği Bürosu ya da onun yerini alacak Birleşmiş Milletlerin öteki kuruluşlarıyla, görevlerini yerine getirirken, işbirliği yapmayı üstlenir ve özellikle bu Sözleşmenin hükümlerinin uygulanmasını gözetme görevini kolaylaştırır.

2.                   Birleşmiş Milletler Yüksek Komiserliği ya da onun yerini alacak başka Birleşmiş Milletler Kuruluşlarına Birleşmiş Milletlerin yetkili organlarına raporlar verebilme olanağı sağlamak üzere, Sözleşmeci Devletler, adı geçen kuruluşlara, uygun biçimlerde;

a.                   Sığınan kimselerin koşullarına,

b.                   Bu Sözleşmenin uygulanmasına,

c.                    Sığınanlar konusunda yürürlükte olan ya da bundan böyle yürürlüğe girebilecek olan yasa, düzenleme ve kararnamelerine,

ilişkin gerekli bilgi ve istatistik veriler sağlar.

Ulusal Düzenlemelere İlişkin Bilgi

Madde 36

Sözleşmeci Devletler, bu Sözleşmenin uygulanmasını sağlamak üzere benimsedikleri yasa ve düzenlemeleri Birleşmiş Milletler Genel Sekreterine duyurur.

Önceki Sözleşmelerle İlişki

Madde 37

Bu Sözleşmenin 28. Maddesinin 2. Fıkrasının hükümleri saklı kalmak üzere bu Sözleşme, taraf olanlar arasında, 5 Temmuz 1922, 31 Mayıs 1924, 12 Mayıs 1926, 30 Haziran 1938 ve 30 Temmuz 1935 tarihli Düzenlemelerin, 28 Ekim 1933 ve 10 Şubat 1938 tarihli Sözleşmelerin, 14 Eylül 1939 tarihli Protokolün ve 15 Ekim 1946 tarihli Anlaşmanın yerini alır.

BÖLÜM VII  SON HÜKÜMLER

Anlaşmazlıkların Çözümü

Madde 38

Bu Sözleşmenin yorumlanması ya da uygulanmasına ilişkin olarak Taraflar arasında doğan ve başka yollarla çözümlenemeyen anlaşmazlıklar, anlaşmazlığın taraflarından birinin istemi üzerine Uluslararası Adalet Divanına sunulur.

İmza, Onay ve Katılma

Madde 39

1.                   Bu Sözleşme, 28 Temmuz 1951 tarihinde Cenevre’de imzaya açılır ve daha sonra Birleşmiş Milletler Genel Sekreterine verilir. 28 temmuz 1951 ile 31 Ağustos 1951 tarihleri arasında Birleşmiş Milletler Avrupa Bürosunda imzaya açılır ve 17 eylül 1951 ile 31 aralık 1952 tarihleri arasında Birleşmiş Milletler Merkezinde yeniden imzaya açılır.

2.                   Bu Sözleşme, Birleşmiş Milletlere üye tüm Devletlerin ve aynı zamanda Sığınanların ve Uyruksuz Kimselerin Statüsü Uluslararası Konferansı’na katılmaya çağrılan ve Genel Kurul tarafından kendisine imza çağrısında bulunulan başka Devletlerin imzasına açılır. Bu Sözleşme onaya bağlıdır ve onay belgeleri Birleşmiş Milletler Genel Sekreterine verilir.

3.Bu Sözleşme, 28 Temmuz 1951 tarihinden başlayarak bu maddenin 2. Fıkrasında anılan Devletlerin katılmasına açılır. Katılma, Birleşmiş Milletler Genel Sekreterine bir katılma belgesinin verilmesiyle geçerlilik kazanır.

Uygulama Kapsamı

Madde 40

1.                   Bir Devlet, imza, onay ya da katılma sırasında, bu Sözleşmenin, Uluslararası ilişkilerinden sorumlu olduğu ülkelerin tümünü ya da herhangi birini kapsadığını bildirebilir. Böyle bir bildirim, Sözleşmenin ilgili Devlet için yürürlüğe girmesiyle geçerlilik kazanır.

2.                   Bundan sonra da herhangi bir tarihte Birleşmiş Milletler Genel Sekreterine Sözleşmenin kapsamını genişleten bir bildirimde bulunabilir. Bu bildirim, Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri tarafından alındığı tarihten sonraki doksanıncı günden başlayarak ya da Sözleşmenin ilgili Devlet için yürürlüğe giriş tarihi daha sonraysa bu tarihten başlayarak geçerlilik kazanır.

3.                   İlgili her Devlet, imza, onay, ya da katılma sırasında bu Sözleşmenin kapsamadığı ülkeler bakımından, anayasal gerekçelerden ötürü zorunlu olduğu durumlarda bu ülkelerin Hükümetlerinin onayına bağlı olmak üzere bu Sözleşmenin böyle ülkelerde uygulanması için gerekli önlemleri alma olanağını gözönünde bulundurur.

Federal Hükümler

Madde 41

Federal ya da birleşik olmayan Devletler için aşağıdaki hükümler uygulanır:

a.                   Bu Sözleşmenin, federal yasama organının yasama yetkisine giren hükümleri konusunda Federal Hükümetin yükümlülükleri, bu bakımdan Federal Devlet olmayan Taraflarınki ile aynıdır.

b.                   Federasyonun anayasal sistemine göre yasal önlemler almak zorunda olmayan federe devletler, eyaletler ve kantonların yargı yetkisi içine giren Sözleşme Maddeleri bakımından Federal Hükümet, bu maddeleri olabildiğince kısa bir sürede devletler, eyaletler ve kantonların yetkili makamlarının önüne getirir.

c.                    Bu Sözleşmeye Taraf bir Federal Devlet, Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri aracılığıyla başka bir Sözleşmeci Devletten aldığı bir istek üzerine, Federasyonun ve onu oluşturan birimlerin yasa ya da uygulamaları konusunda, Sözleşmenin özel bir hükmünün yasal ya da başka önlemlerle gerçekleştirilme düzeyini gösteren bir açıklamada bulunur.

Çekinceler

Madde 42

1.                   Bir Devlet, imza, onay ya da katılma sırasında, bu Sözleşmenin 1, 3, 4, 16 (1), 33 ve 36’dan 46 (dahil)’ya kadarki maddeleri dışındaki maddelerine çekince koyabilir.

2.                   Bu maddenin 1. fıkrası uyarınca çekince koyan bir Devlet, herhangi bir tarihte Birleşmiş Milletler Genel Sekreterine bu amaçla yapacağı bir duyuruyla bu çekinceyi geri alabilir.

Yürürlüğe Girme

Madde 43

1.                   Bu Sözleşme altıncı onay ya da katılma belgesinin verildiği günü izleyen doksanıncı gün yürürlüğe girer.

2.                   Altıncı onay ya da katılma belgesinin verilmesinden sonra bu Sözleşmeyi onaylayan ya da ona katılan her Devlet için bu Sözleşme, böyle bir Devletin kendi onay ya da katılma belgesini verdiği tarihi izleyen doksanıncı gün yürürlük kazanır.

Sözleşmenin Yürürlükten Kaldırılması

Madde 44

1.                   Sözleşmeci bir Devlet, herhangi bir tarihte Birleşmiş Milletler Genel Sekreterine bir bildirimde bulunarak bu Sözleşmeyi yürürlükten kaldırabilir.

2.                   Sözleşmenin, yürürlükten kalkması, ilgili Sözleşmeci Devlet için bildirimin Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri tarafından alındığı tarihten bir yıl sonra hüküm kazanır.

3.                   36. maddeye göre bir bildirimde ya da duyuruda bulunmuş olan herhangi bir Devlet, bundan sonraki herhangi bir tarihte, Birleşmiş Milletler Genel Sekreterine bir duyuruda bulunarak, duyurunun Genel Sekreter tarafından alındığı tarihten bir yıl sonra ilgili ülkede uygulanmasının son bulduğunu bildirebilir.

Değişiklik

Madde 45

1.                   Sözleşmeci bir Devlet, herhangi bir tarihte Birleşmiş Milletler Genel Sekreterine yapacağı bir duyuruyla bu Sözleşmede değişiklik isteyebilir.

2.                   Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri, böyle bir işlem bakımından varsa-yapılacakları tavsiye eder.

Birleşmiş Milletler Genel Sekreterinin Duyuruları

Madde 46

Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri, Birleşmiş Milletlerin tüm üyelerine ve 39. maddede anılan üye olmayan Devletlere;

a.                   1. maddenin B Bölümü uyarınca duyuru ve bildirimleri;

b.                   39. madde uyarınca imza, onay ve katılmaları,

c.                    40. madde uyarınca bildirim ve duyuruları,

d.                   42. madde uyarınca çekince ve geri almaları,

e.                   43. madde uyarınca bu Sözleşmenin yürürlüğe gireceği tarihi,

f.                     44. madde uyarınca Sözleşmenin yürürlükten kalkmasını ve ilgili duyuruları,

g.                   45. madde uyarınca değişiklik istemlerini,

bildirir.

Gereğince yetkili olan ve aşağıda imzası bulunanlar, yukarıdaki hükümlerde uzlaşarak Hükümetleri adına bu Sözleşmeyi imzalamıştır.

Bu Sözleşme, bin dokuz yüz elli bir yılı Eylülünün bu yirmi sekizinci gününde Cenevre’de tek kopya olarak yapılmıştır. Fransızca ve İngilizce metinleri aynı ölçüde geçerli olan bu Sözleşme, Birleşmiş Milletler arşivine konur ve onaylı kopyaları Birleşmiş Milletlerin tüm Üyelerine ve 39. maddede anılan Üye olmayan devletlere gönderilir.

 



* Metnin resmi çevirisidir. Bkz: Coşkun Can Aktan  vd. (Ed.) Haklar ve Özgürlükler Antolojisi, Ankara: Hak-İş Yayınları, 2000.