İŞKENCENİN VE İNSANLIK DIŞI YA DA KÜÇÜLTÜCÜ CEZA VEYA MUAMELENİN ÖNLENMESİNE İLİŞKİN

AVRUPA SÖZLEŞMESİ

 

26 Haziran 1987

 

Aşağıda imzaları bulunan Avrupa Konseyi üyesi Devletler,

İnsan Haklarının ve Temel Özgürlüklerinin Korunmasına İlişkin Sözleşme hükümlerini dikkate alarak;

Aynı Sözleşmenin, “hiç kimseye işkence yapılamaz, insanlıkdışı ya da küçültücü ceza veya muamele uygulanamaz” şeklindeki 3’üncü maddesini hatırda tutarak;

Üçüncü madde ihlallerinin mağdurları olduklarını iddia eden kişilerle ilgili olarak bu Sözleşmede öngörülen mekanizmanın işlemekte olduğunu göz önüne alarak;

Özgürlüğünden yoksun bırakılan kişilerin işkence ve insanlıkdışı ya da küçültücü ceza veya muameleye karşı korunmalarının, ziyaretlere dayanan, önleyici nitelikte, adli olmayan yollarla güçlendirilebileceğine kani olarak; aşağıdaki gibi anlaşmışlardır:

BÖLÜM I

Madde 1

İşkencenin ve İnsanlıkdışı ya da Küçültücü Ceza veya Muamelenin Önlenmesi için bir Avrupa Komitesi kurulmuştur (bundan sonra “Komite” olarak anılacaktır). Komite, ziyaretler yapmak suretiyle, özgürlüğünden yoksun bırakılan kişilere yapılan muameleyi, gerekli ise bu gibi kişilerin işkence ve insanlıkdışı ya da küçültücü ceza veya muameleden korunmalarının güçlendirilmesi amacıyla inceleyecektir.

Madde 2

Taraf devletlerin her biri, bu Sözleşmeye uygun olarak, kendi yetki alanı içinde bir kamu makamı tarafından özgürlüğünden yoksun bırakılan kişilerin bulunduğu herhangi bir yere ziyaretler yapılmasına izin verecektir.

Madde 3

Bu Sözleşmenin uygulanmasında, Komite ve ilgili Tarafın yetkili ulusal makamları birbirleriyle işbirliği yaparlar.

 

BÖLÜM II

Madde 4

1.                   Komite, Tarafların sayısına eşit sayıda üyelerden oluşur.

2.                   Komite üyeleri, Sözleşmenin kapsadığı alanlarda insan hakları konusunda yetkileriyle tanınan veya mesleki deneyimi olan yüksek ahlaki karaktere sahip kişiler arasından seçilir.

3.                   Komitede aynı devletin uyruğundan birden fazla üye bulunamaz.

4.                   Üyeler kendi kişisel sıfatları ile görev yapacaklar, bağımsız ve tarafsız olacaklar ve Komiteye etkin şekilde hizmet vermeye hazır olacaklardır.

Madde 5

1.                   Komite üyeleri, Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi Bürosu tarafından hazırlanacak isim listesinden Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tarafından mutlak çoğunlukla seçilir; Tarafların Parlamenter Meclisteki ulusal grupları, asgari ikisi kendi vatandaşı olan, üç aday gösterirler.

2.                   Arızi olarak boşalan üyelikler için aynı usul izlenir.

3.                   Komite üyeleri dört yıllık süre için seçilirler. Üyeler sadece bir defa yeniden seçilebilirler. Ancak, ilk seçimde seçilen üyelerden üçünün süresi, iki yıl sonunda bitecektir. Görev süreleri ilk iki yıllık süre sonunda bitecek üyeler, Avrupa Konseyi Genel Sekreteri tarafından, ilk seçimin tamamlanmasından hemen sonra kura ile belirlenecektir.

Madde 6

1.                   Komite gizli olarak toplanır. Toplantı için yeterli üye sayısı Komite üyelerinin çoğunluğudur. Komite kararları, 10’uncu maddenin 2’nci paragrafı saklı kalmak kaydıyla, hazır bulunan üyelerin çoğunluğu ile alınır.

2.                   Komite, çalışma tüzüğünü kendi hazırlar.

3.                   Komitenin Sekretarya hizmetleri Avrupa Konseyi Genel Sekreteri tarafından sağlanır.

BÖLÜM III

Madde 7

1.                   Komite 2’nci maddede belirtilen yerlere ziyaretler düzenler. Belirli dönemlerdeki ziyaretlerden ayrı olarak, Komite şartların gerektirmekte olduğunu gördüğü takdirde, bu nitelikte başka ziyaretler de düzenleyebilir.

2.                   Genel bir kural olarak, ziyaretler en az iki Komite üyesi tarafından yapılır. Komite, gerekli gördüğü takdirde, uzmanlardan ve tercümanlardan yararlanabilir.

Madde 8

1.                   Komite, ilgili Taraf Hükümetine ziyaret yapma niyetini bildirir. Bu bildirimden sonra Komite, 2’nci maddede belirtilen herhangi bir yeri, herhangi bir zamanda ziyaret edebilir.

2.                   Taraf ülke, Komiteye görevini yerine getirmesi için aşağıdaki kolaylıkları sağlayacaktır:

a.                   Ülkesine giriş ve kısıtlama olmaksızın seyahat hakkı;

b.                   Özgürlüğünden yoksun bırakılan kişilerin bulundukları yerler hakkındaki tüm bilgilerin sağlanması;

c.                    Özgürlüğünden yoksun bırakılan kişilerin bulunduğu her türlü yere, buralarda kısıtlama olmadan dolaşma hakkı dahil olmak üzere, sınırsız giriş;

d.                   İlgili Tarafın elinde bulunan ve Komitenin görevini yapması için gerekli olan diğer bilgilerin sağlanması. Bu gibi bilgilerin istenmesinde, Komite, ulusal hukuk ve mesleki ahlakın uygulanabilir kurallarını dikkate alır.

3.                   Komite, özgürlüğünden yoksun bırakılan kişilerle özel olarak görüşebilir.

4.                   Komite, konuyla ilgili bilgi verebileceğine inandığı herhangi bir kişi ile serbestçe bağlantı kurabilir.

5.                   Komite, gerekiyorsa, ilgili Taraf devletin yetkili makamlarına gözlemlerini derhal bildirebilir.

Madde 9

1.                   İstisnai hallerde, ilgili Taraf devletin yetkili makamları, Komite tarafından teklif olunan belirli bir ziyaret yerine veya ziyaret zamanına karşı Komiteye girişimde bulunabilirler. Bu gibi girişimler, yalnızca, milli savunma, kamu güvenliği, kişilerin özgürlüklerinden yoksun tutuldukları yerlerde ciddi karışıklık, bir kişinin sağlık durumu veya ciddi bir suça ilişkin acil bir sorgulamanın yürütülüyor olması gerekçeleriyle yapılabilir.

2.                   Bu gibi girişimler üzerine, Komite ve ilgili Taraf, durumu açıklığa kavuşturmak ve Komitenin görevini süratle yerine getirmesini sağlayacak düzenlemeler üzerinde anlaşmak amacıyla hemen birbirleriyle danışmalara girişirler. Bu düzenlemeler, Komitenin ziyaret etmeyi önerdiği herhangi bir kişinin başka bir yere nakledilmesini kapsayabilir. Ziyaret yapılıncaya kadar Taraf devlet, Komiteye ilgili kişi hakkında bilgi sağlayacaktır.

Madde 10

1.                   Her ziyaretten sonra Komite, ilgili Tarafın sunabileceği görüşleri dikkate alarak, ziyaret sırasında tespit ettiği olgular hakkında bir rapor düzenler. Komite, gerekli gördüğü takdirde tavsiyelerine de yer verebileceği raporunu ilgili Tarafa gönderir. Komite, ilgili Taraf ile, özgürlüğünden yoksun tutulan kişilerin daha iyi korunmaları konusunda gerekli ise önerilerde bulunmak maksadıyla, danışmalarda bulunabilir.

2.                   İlgili Taraf işbirliği yapmadığı, ya da Komitenin tavsiyeleri ışığında durumun iyileştirilmesini reddettiği taktirde, Komite, ilgili Tarafa görüşlerini bildirme imkanının verilmesinden sonra, üyelerinin üçte iki çoğunluğu ile, konu hakkında kamuya bir açıklama yapılmasına karar verebilir.

Madde 11

1.                   Komite tarafından ziyaret ile ilgili olarak toplanan bilgiler, komite raporu ve ilgili Taraf ile danışmalar gizli tutulur.

2.                   Komite, ilgili Tarafın talep etmesi halinde, ilgili Tarafın yorumları ile birlikte raporunu yayımlar.

3.                   Ancak, ilgili kişinin açık rızası olmaksızın kişisel nitelikte hiçbir bilgi yayımlayamaz.

Madde 12

Komite, 11’nci maddede yer alan gizlilik kurallarına bağlı olarak, her yıl faaliyetleri konusunda Bakanlar Komitesine bir genel rapor sunar; bu rapor Parlamenter Meclise de gönderilir ve kamuya açıklanır.

Madde 13

Komite üyeleri, Komiteye yardım eden uzmanlar ve diğer kişiler, görevleri sırasında ve görevlerinin sona ermesinden sonra, görevlerinin yerine getirilmesi sırasında edindikleri bilgilerin ve öğrendikleri olguların gizliliğini korumakla yükümlüdürler.

Madde 14

1.                   Komiteye yardım eden kişilerin isimleri, 8’nci maddenin 1’inci paragrafı gereğince yapılacak bildirimde belirtilir.

2.                   Uzmanlar, Komitenin talimatı ve yetkisi altında faaliyet gösterirler. Bunlar, bu Sözleşmenin kapsadığı alanlarda özellikle bilgi ve deneyim sahibi olacaklar ve Komite üyeleri gibi aynı şekilde bağımsızlık, tarafsızlık ve hizmete hazır bulunma kurallarıyla bağlı olacaklardır.

3.                   Bir Taraf, istisnai olarak, Komiteye yardım eden herhangi bir uzman veya başka bir kişinin, ülkesinde bir yere yapılacak ziyarette yer almasına izin verilemeyeceğini beyan edebilir.

BÖLÜM IV

Madde 15

Taraf devletlerden her biri, Hükümetine yapılacak bildirimleri almaya yetkili merciin ve tayin edebileceği herhangi bir irtibat görevlisinin isim ve adresini Komiteye bildirir.

Madde 16

Komite, onun üyeleri ve 7’nci maddenin 2’nci paragrafında atıf yapılan uzmanlar, bu Sözleşmenin Ek’inde yer alan ayrıcalık ve bağışıklıklardan yararlanırlar.

Madde 17

1.                   Bu Sözleşme, özgürlüğünden yoksun bırakılan kişiler için daha fazla koruma sağlayan iç mevzuat veya uluslararası herhangi bir anlaşma hükmünü daraltıcı nitelikte sayılmaz.

2.                   Bu Sözleşmenin hiçbir hükmü, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi organlarının yetkilerini veya bu Sözleşme gereğince Taraflarca üstlenilen yükümlülükleri sınırlar veya bunlardan sapmaya imkan verir anlamında yorumlanamaz.

3.                   Komite, 12 Ağustos 1949 tarihli Cenevre Sözleşmeleri ve buna bağlı 8 Haziran 1977 tarihli Ek Protokoller uyarınca, korumacı Devlet veya Uluslar arası Kızılhaç Komitesi temsilci veya delegelerinin etkin biçimde düzenli olarak ziyaret ettikleri yerleri ziyaret etmeyecektir.

 

 

BÖLÜM V

Madde 18

Sözleşme, Avrupa Konseyi’ne üye devletlerin imzasına açık olacaktır. Sözleşme, onaylama, kabul veya uygun bulmaya bağlıdır. Onaylama, kabul veya uygun bulma belgeleri Avrupa Konseyi Genel Sekreterine sunulur.

Madde 19

1.                   Bu Sözleşme, 18’nci madde hükmüne uygun olarak yedi Avrupa Konseyi üyesi devletin Sözleşme ile bağlı olduklarına dair rızalarını beyan ettikleri tarihten sonraki üç aylık sürenin dolmasını izleyen ayın birinci günü yürürlüğe girecektir.

2.                   Bu sözleşme ile bağlı olduğuna dair rızasını sonradan beyan eden herhangi bir üye devletle ilgili olarak, Sözleşme, onaylama, kabul veya uygun bulma belgesinin verildiği tarihten sonraki üç aylık sürenin dolmasını izleyen ayın birinci günü yürürlüğe girecektir.

Madde 20

1.                   Herhangi bir devlet, imzalama sırasında veya onaylama, kabul veya uygun bulma belgesini sunarken Sözleşmenin uygulanacağı ülke toprağı veya topraklarını belirleyecektir.

2.                   Herhangi bir devlet, daha sonraki bir tarihte Avrupa Konseyi Genel Sekreterine hitaben yapacağı bir beyan ile, bu Sözleşmenin uygulanmasını, beyanında belirlediği diğer herhangi bir toprağa teşmil edebilir. Bu toprak ile ilgili olarak Sözleşme, böyle bir beyanın Genel Sekreter tarafından alındığı tarihten sonraki üç aylık sürenin dolmasını izleyen ayın birinci günü yürürlüğe girecektir.

3.                   Bundan önceki iki paragraf uyarınca yapılmış herhangi bir beyan, bu beyanda belirtilen herhangi bir toprak ile ilgili olarak, Avrupa Konseyi Genel Sekreterine hitaben yapılacak bir bildirim ile geri alınabilir. Geri almak, böyle bir bildirimin Genel Sekreter tarafından alındığı tarihten sonraki üç aylık sürenin dolmasını izleyen ayın birinci günü geçerli olacaktır.

Madde 21

Bu Sözleşme hükümleri ile ilgili olarak çekince konulamaz.

Madde 22

1.                   Herhangi bir Taraf, Avrupa Konseyi Genel Sekreterine göndereceği bir bildirim ile Sözleşmenin feshini ihbar edebilir.

2.                   Böylece bir ihbar, bildirimin Genel Sekreter tarafından alındığı tarihten sonraki on iki aylık sürenin dolmasını izleyen ayın birinci günü geçerli olacaktır.

Madde 23

Avrupa Konseyi Genel Sekreteri Avrupa Konseyine üye devletlere:

a.                   Her imza işlemini,

b.                   Her onaylama, kabul veya uygun bulma belgesinin sunulmasını,

c.                    Bu Sözleşmenin 19’uncu ve 20’nci maddelerine uygun olarak yürürlüğe girdiği her tarihi,

d.                   Sözleşmenin 8’inci ve 10’uncu maddelerine uygun olarak yapılan işlem hariç olmak üzere, bu Sözleşmeyi ilgilendiren herhangi bir işlem, bildirim veya yazışmayı bildirecektir.

Yukarıdaki hükümleri kabul konusunda gereği gibi yetkili kılınmış aşağıda imzaları bulunanlar işbu Sözleşmeyi imzalamışlardır.

Avrupa Konseyi arşivlerinde saklanacak olan işbu Sözleşme, İngilizce ve Fransızca olarak ve her iki metin de aynı derecede geçerli olmak üzere, tek nüsha halinde 26 Kasım 1987 tarihinde Strasbourg’da düzenlenmiştir. Avrupa Konseyi Genel Sekreteri Avrupa Konseyine üye devletlerin her birine bu Sözleşmenin aslına uygun suretlerini iletecektir.

EK

Ayrıcalık ve Bağışıklıklar

(Madde 16)

1.                   Bu ekin maksadı bakımından, Komite üyelerine yapılan atıflar, 7’nci maddenin 2’nci paragrafında söz konusu olan uzmanları da kapsayacak şekilde anlaşılacaktır.

2.                   Komite üyeleri, görevlerinin ifası sırasında ve görevlerini yerine getirirken yaptıkları seyahatlerde aşağıdaki ayrıcalık ve bağışıklıklardan yararlanırlar:

a)                   Şahsi tutuklama veya gözaltına alınma ve şahsi bagajlara el konmasından bağışıklık ve resmi sıfatları ile sarfettikleri yazılı veya sözlü ifadeleri ve her türlü fiilleri bakımından her türlü adli kovuşturmadan bağışıklık;

b)                   İkamet ettikleri ülkelerden çıkış ve bu ülkelere dönüş, görev ifa ettikleri ülkelere giriş ve bu ülkelerden çıkış sırasında hareket serbestileri üzerindeki her türlü kısıtlamadan ve görevlerini yaparken ziyaret ettikleri veya geçtikleri ülkelerde yabancıların tabi oldukları tescil işlemlerinden bağışıklık.

3.                   Komite üyeleri, fonksiyonlarının ifası ile ilgili seyahatleri sırasında gümrük ve döviz denetim işlemleri bakımından aşağıdaki kolaylıklardan yararlandırılacaklardır:

a)                   Kendi hükümetlerince, geçici resmi görev ile yurt dışına seyahat eden yüksek düzeydeki yetkililere tanınan kolaylıklar;

b)                   Diğer Tarafların hükümetlerince, yabancı hükümetlerin geçici resmi görevlisi olan temsilcilerine tanınan kolaylıklar.

4.                   Komitenin belge ve evrakına, Komitenin işi ile ilgili olduğu sürece dokunulamaz. Komitenin resmi yazışmaları ve diğer muhaberatı engellenemez veya sansüre tabi tutulamaz.

5.                   Komite üyeleri için tam bir konuşma özgürlüğü ve görevlerinin ifasında tam bir bağımsızlık sağlamak amacıyla, söz konusu kişilerin görevleri sona ermiş olsa dahi, görevlerinin ifası sırasındaki sözlü veya yazılı ifadeleri ve her türlü fiilleri bakımından adli kovuşturmadan bağışık tutulurlar.

6.                   Ayrıcalık ve bağışıklıklar, Komite üyelerine kendi kişisel çıkarları için değil, görevlerinin bağımsız biçimde yerine getirilmesini güvence altına almak üzere tanınmıştır. Yalnızca Komite, üyelerine tanınmış olan bağışıklıkları kaldırmaya yetkilidir. Komite, üyelerinden birinin bağışıklığının adaleti engelleyici olduğu kanaatine vardığı herhangi bir halde ve bağışıklığın tanınma maksadına zarar vermeden kaldırılabileceği durumlarda, kaldırma hakkına sahiptir ve aynı zamanda bununla yükümlüdür.

 



* Metnin resmi çevirisidir.Bkz: Coşkun Can Aktan  vd. (Ed.) Haklar ve Özgürlükler Antolojisi, Ankara: Hak-İş Yayınları, 2000.