BİRLEŞMİŞ MİLLETLER

EĞİTİMDE AYRIMCILIĞA KARŞI ULUSLARARASI SÖZLEŞME

 

14 Aralık 1960

 

Paris’te toplanan Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü 14 Kasım –15 Aralık tarihleri arasındaki onbirinci oturumunda,

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin ayrımcılığı reddedip herkesin eğitim hakkını ilan ettiğini anımsayarak, eğitimde ayrımcılığın bu Bildirgede dile getirilen hakların çiğnenmesi olduğunu gözönüne alarak, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütünün Anayasasında belirtildiği gibi, insan haklarına evrensel saygının daha da geliştirilip eğitimde fırsat eşitliğinin tanınması için uluslar arasında işbirliğini amaçladığını gözönüne alarak,

Sonuç olarak, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütünün, ulusal eğitim sistemlerinin çeşitliliğine saygı duymakla birlikte, ödevinin salt eğitimde ayrımcılık biçimlerinin yasaklanması olmayıp aynı zamanda eğitimde herkes için fırsat ve davranış eşitliğini geliştirmek olduğunu bilerek, bu oturum gündeminin 17.1.4 maddesini oluşturan eğitimde ayrımcılığın çeşitli yönlerine ilişkin önerileri gözönüne alarak, Onuncu oturumunda, bu sorunun Üye Devletlere önerilerin yanısıra uluslar arası bir sözleşme konusu yapılması gerektiğine karar vererek, 1960 Aralığının ondördüncü günü bu Sözleşmeyi benimsemiştir:

Madde 1

1.                   Bu Sözleşmenin amacı bakımından ayrımcılık terimi; ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal ya da başka bir görüş, ulusal ya da toplumsal köken, ekonomik güç ya da doğuş temeli üzerinde, eğitimde davranış eşitliğini kaldırmak ya da bozmak amacı ya da sonucuyla ve özellikle,

a.                   Herhangi bir kişi ya da grubu herhangi bir tür ya da düzeyde eğitim görmekten yoksun bırakmak;

b.                   Herhangi bir kişi ya da grubu, düşük düzeyli bir eğitimle sınırlamak;

c.                    Bu Sözleşmenin 2. maddesinin hükümleri saklı kalmak üzere kişiler ya da gruplar için ayrı eğitim sistemleri ya da kurumları kurmak ya da sürdürmek; ya da

d.                   Herhangi bir kişi ya da gruba, insan onuruyla bağdaşmaz koşullar uygulamak üzere yapılan herhangi bir ayrım, dışlama, sınırlama ya da üstün tutmayı içerir.

Madde 2

Bir Devlette izin verildiğinde;

a.                   Eğitimden eşit yararlanma olanağı, aynı düzeyde öğretim elemanı ve aynı nitelikte okul, bina ve donanımı sağlamak ve aynı ya da eşdeğerde ders görme fırsatı sunmak koşuluyla, iki ayrı cinsten öğrenciler için ayrı eğitim sistem ve kurumlarının kurulması ya da sürdürülmesi;

b.                   Katılma ya da yazılmanın isteğe bağlı olması ve sağlanan eğitimin yetkili makamlar tarafından aynı düzeydeki eğitim için konulabilecek ya da onaylanacak standartlara uyması koşuluyla öğrencilerin ana babaları ya da yasal vasilerinin isteklerine uygun bir eğitim vermek üzere din ve dil gerekçeleriyle ayrı eğitim sistem ve kurumlarının kurulması ya da sürdürülmesi;

c.                    Herhangi bir grubun dışlanmasını değil, kamu makamlarınca sağlananlara ek eğitim kolaylıkları sağlamayı amaçlaması ve bu amaç uyarınca çalışması ve sağlanan eğitimin yetkili makamlar tarafından aynı düzeydeki eğitim için konulabilecek ya da onaylanacak standartlara uyması koşuluyla özel eğitim kurumlarının kurulması ya da sürdürülmesi;

bu Sözleşmenin 1. Maddesinin anlamı bakımından bir farklılık uygulaması sayılmaz.

Madde 3

Bu Sözleşmenin anlamı çerçevesinde farklılığı kaldırmak ya da önlemek için, Sözleşmeci Taraflar,

a.                   Eğitimde farklılık içeren her türlü yasa hükmünü ve yönergeyi kaldırmayı ve her türlü yönetim uygulamasına son vermeyi,

b.                   Öğrencilerin eğitim kurumlarına alınmasında hiçbir ayrım yapılmamasını, gereğinde yasa yoluyla güvenceye bağlamayı,

c.                    Okul ücretleri ve öğrencilere burs ya da başka yardımlar sağlaması ve yabancı ülkelerde öğrenimini sürdürmek için gerekli izin ve kolaylıklar bakımından kamu makamları tarafından salt yetenek ve gereksinme dışında hiçbir davranış farklılığına olanak tanımamayı,

d.                   Kamu makamları tarafından eğitim kurumlarına sağlanan herhangi bir yardım konusunda, salt öğrencilerin belli bir gruptan olmaları nedeniyle herhangi bir kısıtlama ya da üstün tutmaya izin vermemeyi,

e.                   Ülkelerinde oturan yabancı uyruklulara kendi vatandaşlarına sağladığı aynı eğitim olanaklarını sağlamayı taahhüt eder.

Madde 4

Bu Sözleşmeye Taraf Devletler, ayrıca koşullara ve ulusal geleneklere uygun yöntemlerle eğitim konusunda fırsat ve davranış eşitliğini geliştirmeye ve özellikle;

a.                   İlköğretimi ücretsiz ve zorunlu, ortaöğretimi değişik biçimleriyle genellikle herkesin yararlanabileceği, yükseköğrenimi bireysel yetenek temeli üzerinde herkesin eşit olarak görebileceği bir eğitim olarak gerçekleştirmeye ve yasanın öngördüğü okula gitme yükümlülüğüne herkesçe uygulamasını sağlamaya,

b.                   Aynı düzeydeki tüm kamu eğitim kurumlarında eğitim düzeylerinin eşdeğerde olmasını ve yine sağlanan eğitimin niteliğine ilişkin koşulların eş düzeyde tutulmasını güvence altına almaya,

c.                    İlköğretim görmemiş ya da ilköğretimi tamamlamamış kimselerin eğitilmesini ve bunların kişisel yeteneklerine göre öğrenimlerini sürdürebilmesini uygun yöntemlerle özendirmeye ve güçlendirmeye,

d.                   Fark gözetmeksizin öğretim mesleği için yetişme olanağı sağlamaya yönelik bir ulusal politikayı saptayıp geliştirerek uygulamayı üstlenir.

Madde 5

1.                   Bu Sözleşmeye Taraf Devletler, aşağıdaki konularda anlaşmıştır:

a.                   Eğitim insan kişiliğinin tam gelişmesine ve insan hakları ve temel özgürlüklere saygının güçlenmesine yönelik olmalı, tüm uluslar, ırk ve din grupları arasında anlayış, hoşgörü ve dostluğu özendirmeli ve Birleşmiş Milletlerin barışın korunması yolundaki etkinliklerini daha da ileri götürmelidir.

b.                   Ana babalarının ve uygulandığı yerlerde vasilerin çocukları için önce, yetkili makamlarca konan ya da onaylanan en az eğitim standartlarına uymakla birlikte kamu makamlarınca yönetilen kurumlardan başka kurumları seçme ve ikinci olarak, yasaların uygulanması uyarınca bu Devlette izlenen işlemlerle bağdaşmak koşuluyla çocuklarının ana baba ve vasilerinin inançlarına göre din ve ahlak eğitimi almalarını ve hiçbir kişi ya da grubun kendi inancıyla bağdaşmayan dinsel eğitim görmeye zorlanmamasını sağlama özgürlüğüne saygı göstermek temel ilkedir.

c.                    Ulusal azınlık üyelerinin, okullarının yönetimi dahil, kendi eğitim etkinliklerini yerine getirme ve her Devletin eğitim politikasına göre kendi dillerini kullanma ya da öğretme haklarını tanımak temel ilkedir. Bununla birlikte, aşağıdaki hükümler saklıdır:

i.                     Bu hak, bu azınlık üyelerini bir bütün olarak topluluğun kültür ve dilini anlamaktan ve topluluk etkinliklerine katılmaktan alıkoyacak ve ulusal egemenliği zedeleyecek biçimde kullanılamaz.

ii.                    Eğitim düzeyi, yetkili makamlarca saptanan ya da onaylanan genel düzeyden düşük olamaz.

iii.                  Bu gibi okullara devam isteğe bağlıdır.

2.                   Bu Sözleşmeye Taraf Devletler, bu maddenin 1. fıkrasında dile getirilen ilkelerin uygulanmasını güvenceye bağlamak üzere tüm gerekli önlemleri alır.

Madde 6

Sözleşmeye Taraf Devletler, bu Sözleşmeyi uygularken Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütünce, bundan böyle eğitimde çeşitli farklılık biçimlerine karşı ve eğitimde fırsat ve davranış eşitliğini sağlamak üzere alınacak önlemleri saptamak amacıyla benimsenen önerilere en büyük özeni göstermeyi üstlenir.

Madde 7

Bu Sözleşmeye Taraf Devletler, Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Örgütü Genel Konferansına bu Konferansça belirlenecek tarihlerde ve biçimlerde sunacakları dönemsel raporlarında, 4. maddede tanımlanan ulusal politikanın saptanması ve geliştirilmesi ve bu politikanın uygulanmasında elde edilen başarıların ve karşılaşılan güçlükler dahil, benimsedikleri yasal ve yönetsel hükümlerle bu Sözleşmenin uygulanması amacıyla giriştikleri eylemler konusunda bilgi verir.

Madde 8

Bu Sözleşmeye Taraf olan iki ya da daha çok Devlet arasında sözleş-menin yorumlanması ya da uygulanmasına ilişkin olarak doğabilecek olan ve görüşmelerle çözümlenemeyen herhangi bir anlaşmazlık, öteki çözümleme yollarının başarısızlığı durumunda anlaşmazlığa taraf olanların isteği üzerine karara bağlanmak üzere Uluslararası Adalet Divanına sunulur.

Madde 9

Bu Sözleşmeye çekince konamaz.

Madde 10

Bu Sözleşme, iki ya da daha çok Devlet arasında sonuçlandırılan sözleşmelerle bireylerin ya da grupların yararlandığı hakları bu Sözleşmenin sözü ve ruhuna aykırı olmaması koşuluyla sınırlayıcı bir etki yaratamaz.

Madde 11

Bu Sözleşme, Fransızca, İngilizce, İspanyolca ve Rusça hazırlanmış olup, dört metin de aynı ölçüde geçerlidir.

Madde 12

1.                   Bu Sözleşme, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütüne Üye Devletler tarafından kendi anayasal işlemleri uyarınca onay ya da kabule bağlıdır.

2.                   Onay ya da kabul belgeleri Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü Genel Müdürüne verilir.

Madde 13

1.                   Bu Sözleşme, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü Üyesi olmayan ve Örgütün Yürütme Kurulu tarafından katılmaya çağrılan tüm Devletlerin katılmasına açıktır.

2.                   Katılma, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü Genel Müdürüne bir katılma belgesinin verilmesiyle hüküm kazanır.

Madde 14

Bu Sözleşme, üçüncü onay, kabul ya da katılma belgesinin verildiği tarihten üç ay sonra ve ancak sadece kendi belgelerini bu tarihte y ada daha önce vermiş olan Devletler bakımından yürürlüğe girer. Öteki Devletler bakımından onay, kabul ya da katılma belgelerini vermelerinden üç ay sonra yürürlük kazanır.

Madde 15

Bu Sözleşmeye Taraf Devletler, bu Sözleşmenin sadece kendi ana ülkelerinde değil, uluslararası ilişkilerinden sorumlu oldukları kendini yönetmeyen, vesayet altında bulunan sömürge ya da başka ülkelerde uygulanmasını kabul eder. Gerekliyse bu ülkelerde Sözleşmenin uygulanmasını sağlamak amacıyla onay, kabul ya da katılma üzerine ya da daha önce bu ülkelerin hükümetleri ya da öteki yetkili makamlarına danışmayı ve Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü Genel Müdürüne buna göre Sözleşmenin uygulandığı ülkeleri bildirmeyi üstlenir. Bildirim, alındığı tarihten üç ay sonra hüküm kazanır.

Madde 16

1.                   Bu Sözleşmeye Taraf her Devlet, bu Sözleşmeyi kendi adına ya da uluslararası ilişkilerinden sorumlu olduğu bir ülke adına bozabilir.

2.                   Sözleşmenin bozulması, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü Genel Müdürüne verilen yazılı bir belgeyle bildirilir.

3.                   Sözleşmenin bozulması, bozma belgesinin alınmasından oniki ay sonra hüküm kazanır.

Madde 17

Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü Genel Müdürü 13. maddede anılan örgüt üyesi olmayan Devletlere ve Birleşmiş Milletlere, 12 ve 13. maddelerde hükme bağlanan tüm onay, kabul ve katılma belgelerinin verilmesini ve 15 ve 16. maddelerde hükme bağlanan bildirim ve bozmaları duyurur.

Madde 18

1.                   Bu Sözleşme, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü Genel Konferansı tarafından değiştirilebilir. Bununla birlikte böyle bir değişiklik, ancak değişikliğe taraf olacak Devletleri bağlar.

2.                   Genel Konferans, bu Sözleşmeyi tümüyle ya da bir bölümüyle değiştiren yeni bir sözleşme benimseyecek olursa, yeni sözleşme tersine bir hüküm koymadıkça, bu Sözleşme, değişik yeni sözleşmenin yürürlüğe girdiği tarihten başlayarak onay, kabul ya da katılmaya açık olmaktan çıkar.

Madde 19

Birleşmiş Milletler Antlaşmasının 102. maddesi uyarınca bu Sözleşme, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü Genel Müdürünün istemi üzerine Birleşmiş Milletler Sekreterliğinde sicile geçirilir.

Bu Sözleşme 1960 Aralığının bu onbeşinci gününde Paris’te Genel Konferansın onbirinci oturumunun Bakanı ve Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü Genel Müdürünün imzalarını taşıyan ve Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütünün Arşivine konacak olan iki özgün kopya olarak yapılmıştır. Onaylı tam kopyaları 12 ve 13. maddelerde anılan tüm Devletlerle Birleşmiş Milletlere gönderilir.

Bu metin Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü tarafından Paris’te yapılan ve 1960 Aralığının onbeşinci günü kapanan onbirinci oturumunda gereği gibi benimsenen özgün Sözleşme metnidir.

Yukarıdaki hükümlerde anlaşmaya varılarak 1960 Aralığının bu onbeşinci günü imzalanmıştır.

 

 



*Bkz: Coşkun Can Aktan  vd. (Ed.) Haklar ve Özgürlükler Antolojisi, Ankara: Hak-İş Yayınları, 2000.