AVRUPA SOSYAL ŞARTI

(AVRUPA SOSYAL HAKLAR SÖZLEŞMESİ)

18 Ekim 1961

 

Bu Antlaşmayı imzalayan Avrupa Konseyi Üyesi Hükümetler;

Avrupa Konseyinin hedefinin kendilerinin ortak mirası olan ülkü ve ilkeleri gerçekleştirmesi ve korunması amacıyla üyeleri arasında daha güçle bir birliğin sağlanması ve özellikle insan hakları ve temel özgürlüklerin gerçekleştirilmesi ve devam ettirilmesi suretiyle sosyal ve ekonomik gelişmenin sağlanması olduğunu gözönüne alarak;

Avrupa Konseyi üyesi devletlerin, 4 Kasım 1950 tarihinde Roma’da imzalanış olan İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunması Avrupa Sözleşmesiyle 20 Mart 1952 tarihinde Paris’te imzalanan ek protokolde halklarına bu belgelerde belirtilen kişisel ve siyasal hak ve özgürlükler sağlamayı kabul ettiklerini gözönünde bulundurarak;

Hiçbir ırk, renk, cinsiyet, din, siyasal görüş, ulusal soy veya sosyal köken ayırımı gözetmeksizin sosyal haklardan yararlanma hakkının sağlanması gerektiğini gözönüne alarak; uygun kuruluş ve faaliyetlerle kent ve kırsal nüfusun yaşam düzeyini geliştirmek ve sosyal refahını yükseltmek için her türlü ortak çabada bulunmaya kararlı olarak; aşağıdaki hükümlerde mutabık kalmışlardır:

BÖLÜM I

Sözleşmeci Taraflar, ulusal ve uluslararası tüm uygun yolları izleyerek aşağıdaki hak ve ilkelerin etkin biçimde gerçekleşebileceği koşullara ulaşmayı politikalarının amacı sayar:

1.                   Herkesin, özgürce edinebildiği bir işle yaşamını sağlama fırsatı olacaktır.

2.                   Tüm çalışanların adil çalışma koşullarına sahip olma hakkı vardır.

3.                   Tüm çalışanların güvenli sağlıklı çalışma koşullarına sahip olma hakkı vardır.

4.                   Tüm çalışanların, kendileri ve ailelerine yeterli bir yaşam düzeyi sağlamak için adil bir ücret alma hakkı vardır.

5.                   Tüm çalışanlar ve çalıştıranlar ekonomik ve sosyal çıkarlarını korumak amacıyla ulusal ve Uluslararası kuruluşlar düzeyinde örgütlenme özgürlüğüne sahiptir.

6.                   Tüm çalışanlar ve çalıştıranlar toplu pazarlık hakkına sahiptir.

7.                   Çocuklar ve gençler uğrayacakları bedensel ve manevi tehlikelere karşı özel korunma hakkına sahiptir.

8.                   Çalışan kadınlar analık durumunda ve öteki çalışan kadınlar gerektiğinde, çalışırken özel korunma hakkına sahiptir.

9.                   Herkes, kişisel ilgi ve yetenekleri uyarınca bir mesleği seçmesine yardımcı olacak uygun mesleki yönlendirme olanakları hakkına sahiptir.

10.                Herkes mesleki eğitim için uygun olanaklar hakkına sahiptir.

11.                Herkes ulaşılabilecek en yüksek sağlık düzeyinden yararlanmasını mümkün kılan her türlü önlemlerden faydalanma hakkına sahiptir.

12.                Tüm çalışanlar ve geçimini sağladıkları kişiler sosyal güvenlik hakkına sahiptir.

13.                Yeterli kaynaklardan yoksun herkes, sosyal ve sağlıklı yardımı hakkına sahiptir.

14.                Herkes sosyal refah hizmetlerinden yararlanma hakkına sahiptir.

15.                Özürlü kimseler, özürlerinin nedeni ve niteliği ne olursa olsun, mesleki eğitim, rehabilitasyon ve topluma yeniden uyum sağlama hakkına sahiptir.

16.                Toplumun temel birimi olarak aile, tam gelişmesini sağlamaya yönelik uygun sosyal, yasal ve ekonomik korunma hakkına sahiptir.

17.                Medeni hallerine ve aile ilişkilerine bakılmaksızın, analar ve çocuklar uygun sosyal ve ekonomik korunma hakkına sahiptir.

18.                Herhangi bir Sözleşmeci Tarafın vatandaşları, inandırıcı, ekonomik veya sosyal nedenlere dayalı kısıtlamalar saklı kalmak kaydıyla, diğer bir Sözleşmeci Taraf ülkesinde, o ülke vatandaşları ile eşit koşullar altında kazanç getirici herhangi bir merkezi işte çalışma hakkına sahiptir.

19.                Bir Sözleşmeci Taraf göçmen işçiler ve aileleri herhangi bir başka Sözleşmeci Tarafın ülkesinde korunma ve yardım hakkına sahiptir.

BÖLÜM II

Sözleşmeci Taraflar, III. Bölümde belirtildiği gibi, sonraki madde ve fıkralarda konmuş olan yükümlülüklerle bağlı kalmayı yükümlenirler.

Madde 1

Çalışma Hakkı

Sözleşmeci Taraflar çalışma hakkının etkin bir biçimde kullanılmasını sağlamak üzere:

1.                   Tam çalışmayı gerçekleştirmek üzere olabildiğince yüksek ve kararlı bir çalışma düzeyine ulaşmayı ve bu düzeyi korumayı başta gelen amaç ve sorumluluklardan biri saymayı;

2.                   Çalışanların özgürce edindikleri bir işle yaşamlarını sağlama haklarını etkin biçimde korumayı;

3.                   Tüm çalışanlar için ücretsiz iş bulma hizmetlerini sağlamayı veya korumayı;

4.                   Uygun mesleğe yöneltme, eğitim ve rehabilitasyon hizmetlerini sağlamayı veya geliştirmeyi;

yükümlenirler.

Madde 2

Adil Çalışma Koşulları Hakkı

Sözleşmeci Taraflar adil çalışma koşulları hakkının etkin biçimde kullanılmasını sağlamak üzere;

1.                   Verimlilik artışı ve ilgili diğer etkenler izin verdiği ölçüde haftalık çalışma süresinin zamanla azaltılmasını öngören makul günlük ve haftalık çalışma saatlerini sağlamayı;

2.                   Ücretli resmi tatil olanağı sağlamayı;

3.                   En az iki haftalık ücretli yıllık izin sağlamayı;

4.                   Belirlenen tehlikeli ve sağlığa zararlı işlerde çalışanlara ücretli ek izin verilmesini veya bunların çalışma saatlerinin azaltılmasını sağlamayı;

5.                   Elden geldiğince ilgili ülke veya yörenin geleneklerine göre dinlenme günü olarak kabul edilen günle bağdaşmak üzere haftalık bir dinlenme süresi sağlamayı yükümlenirler.

Madde 3

Güvenli ve Sağlıklı Çalışma Koşulları Hakkı

Sözleşmeci Taraflar, güvenli ve sağlıklı çalışma koşulları hakkının etkin biçimde kullanılmasını sağlamak üzere:

1.                   Güvenlik ve sağlık alanında yasal düzenlemeler yapmayı;

2.                   Gözetim önlemleriyle bu düzenlemelerin uygulanmasını sağlamayı;

3.                   Gerektiğinde iş güvenliği ve sağlığını geliştirmeyi amaçlayan önlemler konusunda çalıştıranların ve çalışanların örgütlerine danışmayı;

yükümlenirler.

Madde 4

Adil bir Ücret Hakkı

Sözleşmeli Taraflar, adil bir ücret hakkına etkin bir geçerlilik kazandırmak üzere:

1.                   Çalışanların kendilerine ve ailelerine saygın bir yaşam düzeyi sağlayacak ücret hakkına sahip olduklarını tanımayı;

2.                   Özel durumlardaki ayrıcalı durumlar dışında çalışanların fazla çalışma karşılığında zamlı ücret almaya hak sahibi olduklarını tanımayı;

3.                   Çalışan erkeklerle kadınlara eşit işe eşit ücret hakkını tanımayı;

4.                   Tüm çalışanların işlerine son verilmeden önce uygun bir bildirim süresi hakkını kabul etmeyi;

5.                   Ücretlerden ancak, ulusal yasalar veya düzenlemelerle belirlenmiş veya toplu sözleşmeler veya hakem kararıyla saptanmış koşullar ve ölçüler içinde kesinti yapılmasına izin vermeyi; yükümlenirler.

Bu hakların kullanılması, özgürce yapılmış toplu sözleşmeler, yasal ücret saptama usulleri veya ulusal koşullara uygun başka yollarla sağlanır.

Madde 5

Örgütlenme Hakkı

Sözleşmeci taraflar, çalışanların ve çalıştıranların ekonomik ve sosyal çıkarlarını korumak için yerel, ulusal ve Uluslararası örgütler kurma veya bu örgütlere üye olma özgürlüğünü sağlamak veya geliştirmek amacıyla ulusal mevzuatın bu özgürlüğü zedelemesini veya zedeleyici biçimde uygulanmasını önlemeyi yükümlenirler. Bu maddede öngörülen güvencelerin, güvenlik güçleri için hangi ölçüde uygulanacağı ulusal yasalarla veya düzenlemelerle belirlenir. Bu güvencelerin silahlı kuvvetler mensuplarına uygulanmasına ilişkin ilke ile bu kesime hangi düzeyde uygulanacağı, yine ulusal yasalar ve düzenlemelerle saptanır.

Madde 6

Toplu Pazarlık Hakkı

Sözleşmeci Taraflar, toplu pazarlık hakkının etkin biçimde kullanılmasını sağlamak üzere:

1.                   Çalışanlar ve çalıştıranlar arasında ortak görüşmeleri geliştirmeyi;

2.                   Gerekli ve uygun olduğu durumlarda, toplu sözleşme yoluyla iş koşullarının düzenlenmesi amacıyla çalıştıranların veya çalıştıran örgütlerin çalışanların örgütleriyle özgürce görüşmeleri yöntemini geliştirmeyi;

3.                   İş uyuşmazlıklarının çözümü için uygun uzlaştırma ve isteğe bağlı hakem sisteminin kurulmasını ve işletilmesini geliştirmeyi;

4.                   Çıkar uyuşmazlığı durumunda çalışanların ve çalıştıranların, bir önceki toplu sözleşmelerden doğabilecek yükümlülükler saklı kalmak üzere grev hakkı dahil, ortak hareket hakkını tanır.

Madde 7

Çocukların ve Gençlerin Korunma Hakkı

Sözleşmeci Taraflar, çocukların ve gençlerin korunma hakkının etkin biçimde kullanılmasın sağlamak üzere;

1.                   Çocukların sağlık, ahlak ve eğitimleri için zararlı olmayacağı belirlenen hafif işlerde çalıştırılmaları durumu dışında en düşük çalışma yaşının en az 15 olmasını sağlamayı;

2.                   Tehlikeli ve sağlığa aykırı sayılan belirlenmiş işlerde en düşük çalışma yaşını daha da yükseltmeyi;

3.                   Henüz zorunlu öğrenim çağında olanların, eğitimlerinden tam anlamıyla yararlanmalarını engelleyecek işlerde çalışmamalarını sağlamayı;

4.                   16 yaşından küçüklerin çalışma sürelerinin, gelişmeleri ve öncelikle de mesleki eğitim gereksinmeleri uyarınca sınırlandırılmasını sağlamayı;

5.                   Genç çalışanların ve çırakların adil bir ücret ve diğer uygun ödeneklerden yararlanma hakkını tanımayı;

6.                   Gençlerin çalıştıranların izniyle normal çalışma saatlerinde mesleki eğitimde geçirdikleri sürenin, günlük çalışma süresinden sayılmasını sağlamayı;

7.                   18 yaşın altındaki çalışan kişileri yılda en az üç haftalık ücretli izin hakkını tanımayı;

8.                   18 yaşın altındaki kişilerin, ulusal yasalar veya düzenlemelerle belirlenen işler dışında gece işinde çalıştırılmamasını sağlamayı;

9.                   Ulusal yasalar veya düzenlemelerle belirlenen işlerde çalışan 18 yaşın altındaki kişilere düzenli sağlık kontrolünü sağlamayı;

10.                Çocukların ve gençlerin özellikle doğrudan veya dolaylı olarak işlerinden doğan tehlikeler başta gelmek üzere, uğradıkları bedensel ve manevi tehlikelere karşı özel olarak korunmalarını sağlamayı yükümlenirler.

Madde 8

Çalışan Kadınların Korunma Hakkı

Sözleşmeci Taraflar, çalışan kadınların korunma hakkının etkin biçimde kullanılmasını sağlamak üzere;

1.                   Kadınlara doğumdan önce ve sonra, ücretli izin veya yeterli sosyal güvenlik yardımı veya kamu kaynaklarından yararlandırma yoluyla toplam en az 12 haftalık izin sağlamayı;

2.                   Çalıştıranın, bir kadına doğum izni sırasında işten çıkarma bildiriminde bulunmasını veya doğum nedeniyle izinli olduğu sırada süresi sona erecek bir bildirimde bulunmasını yasadışı saymayı;

3.                   Emzirme döneminde analara, bu amaçla yeterli bir süre iş ara verme hakkı sağlamayı;

4.                   a) Endüstride çalışan kadınların gece işlerinde çalışmalarını düzenlemeyi, ve

b) Çalışan kadınların yer altı madenlerinde ve gereğinde tehlikeli, sağlığa aykırı veya ağır niteliği nedeniyle uygun düşmeyen tüm öteki işlerde çalışmalarını yasaklamayı yükümlenirler.

Madde 9

Mesleğe Yöneltme Hakkı

Sözleşmeli Taraflar, mesleğe yöneltme hakkının etkin biçimde kullanılmasını sağlamak üzere, gerektiğinde, özürlüler dahil herkese niteliklerine ve bu niteliklerin iş bulma olanaklarıyla ilişkisine göre işini seçme ve mesleği geliştirmesine ilişkin sorunlarını çözmek üzere yardımcı olacak bir hizmet vermeyi veya geliştirmeyi ve bu yardımın okul çocukları dahil gençler ve yetişkinler için ücretsiz yapılmasını sağlamayı  yükümlenirler.

Madde 10

Mesleki Eğitim Hakkı

Sözleşmeci Taraflar, mesleki eğitim hakkının etkin biçimde kullanılmasını sağlamak amacıyla;

1.                   Gerektiğinde, özürlüler dahil herkese, çalıştıran ve çalışanların örgütlerine danışarak teknik ve mesleki eğitim olanağı sağlamayı veya geliştirmeyi ve sadece kişisel yeteneğe dayalı olmak üzere yüksek teknik eğitim ve üniversite öğrenimi görme kolaylıkları bahşetmeyi;

2.                   Kız ve erkek tüm gençlerin çeşitli işlerde çalışırken eğitilmeleri için bir çıraklık sistemiyle diğer sistemli düzenlemeleri sağlamayı veya geliştirmeyi;

3.                   Gerektiğinde;

a)                   Çalışan yetişkinler için yeterli ve kolayca ulaşılabilir eğitim olanaklarıyla,

b)                   Teknolojik gelişmelerin veya yeni çalıştırma eğilimlerinin sonucu olarak çalışan yetişkinlerin duyduğu eğitim gereksinmelerini karşılamak için özel kolaylıklar sağlamayı veya geliştirmeyi;

4.                   a) Tüm harç ve giderlerinin azaltılması veya kaldırılması,

b)                   Uygun durumlarda mali yardım yapılması,

c)                   İşçinin işi sırasında işverenin isteği üzerine gördüğü ek eğitimde harcanan zamanın normal çalışma süresinden sayılması;

d)                   Yeterli denetim yoluyla, işçi ve işveren kuruluşlarına danışarak, çıraklık ve gençlerin eğitimiyle yapılan diğer düzenlemelerin etkinliğini ve genel olarak genç işçilerin yeterli bir şekilde korunmalarının sağlanması gibi uygun önlemlerle sağlanan olanakların tam kullanılmasını özendirmeyi yükümlenirler.

Madde 11

Sağlığın Korunması Hakkı

Sözleşmeci Taraflar, sağlığın korunması hakkının etkin biçimde kullanılmasını sağlamak üzere, ya doğrudan veya kamusal veya özel örgütlerle işbirliği içinde, diğer önlemlerin yanısıra,

1.                   Sağlığın bozulmasına yolaçan nedenleri olabildiğince ortadan kaldırmak;

2.                   Sağlığı geliştirmek ve sağlık konularında kişisel sorumluluğu artırmak üzere eğitim ve danışma kolaylıkları sağlamak;

3.                   Salgın hastalıklarda yerleşik, bölgesel ve başka hastalıkları olabildiğince önlemek; üzere tasarlanmış uygun önlemler almayı yükümlenirler;

Madde 12

Sosyal Güvenlik Hakkı

Sözleşmeli Taraflar, sosyal güvenlik hakkının etkin biçimde kullanılmasını sağlamak üzere

1.                   Bir sosyal güvenlik sistemi kurmayı veya korumayı;

2.                   Sosyal güvenlik sistemini, “En az Sosyal Güvenlik Standartlarına İlişkin Uluslararası Çalışma Sözleşmesi” (No: 102)’nin onaylanması için gereken düzeyden daha düşük olmamak üzere yeterli bir düzeyde tutmayı;

3.                   Sosyal güvenlik sistemini giderek daha yüksek bir düzeye çıkarmaya çalışmak;

4.                   Uygun ikili ve çok taraflı sözleşmeler yaparak veya daha başka yollarla bu sözleşmelerde yeralan koşullara bağlı olarak;

a)                   Korunan kişilerin sözleşmeci ülkeler arasında ne biçimde olursa olsun yer değiştirmeleri sırasında diğer sözleşmeci taraf vatandaşları ile sosyal güvenlik mevzuatından doğan yardımların korunması dahil sosyal güvenlik hakları yönünden kendi vatandaşlarıyla eşit işlem görmelerini;

b)                   Sözleşmeci Taraflardan her birinin yasalarına göre tamamlanan sigorta ve çalışma sürelerinin birleştirilmesi yoluyla sosyal güvenlik haklarının verilmesi, korunması ve yeniden tanınmasını sağlamak için girişimlerde bulunmayı yükümlenirler.

Madde 13

Sağlık ve Sosyal Yardım Hakkı

Sözleşmeli Taraflar, sağlık ve sosyal yardım hakkının etkin biçimde kullanılmasını sağlamak için;

1.                   Yeterli olan ağı bulunmayan ve kendi çabasıyla veya başka kaynaklardan, özellikle bir sosyal güvenlik sisteminden yararlanarak böyle bir olanak sağlayamayan herkese yeterli yardımı sağlamayı ve hastalık halinde bunun gerektirdiği bakımı sunmayı;

2.                   Böyle bir yardım görenlerin bu nedenle siyasal ve sosyal haklarının kısıtlanmasını önlemeyi;

3.                   Herkesin, kişisel veya ailevi yoksunluklar halini önlemek, gidermek veya hafifletmek için gerekebilecek önerilerle kişisel yardımları uygun kamusal veya özel hizmetler eliyle alabilmesini sağlamayı;

4.                   Bu maddenin 1. 2 ve 3. fıkralarında değinilen hükümleri, ülkelerinde yasal olarak bulunan başka sözleşmeci tarafların uyruklarını kendi uyruklarıyla eşit tutarak 11 Aralık 1953’de Paris’te imzalanmış olan Sosyal ve Tıbbi Yardım Avrupa Sözleşmesi’yle üstlendiği yükümlülükler uyarınca uygulamayı yükümlenirler.

Madde 14

Sosyal ve Refah Hizmetlerinden Yararlanma Hakkı

Sözleşmeci Taraflar, sosyal refah hizmetlerinden yararlanma hakkının etkin biçimde kullanılması için;

1.                   Sosyal hizmet yöntemlerinden yararlanarak toplumda gerek bireylerin, gerek grupların refah ve gelişmelerine ve sosyal çevreye uymalarına katkıda bulunacak hizmetleri geliştirmeyi veya sağlamayı;

2.                   Bireylerin ve gönüllü veya benzeri örgütlerin bu tür hizmetlerin kurulması sürdürülmesine katılmalarını özendirmeyi yükümlenirler.

Madde 15

Bedensel ya da Zihinsel Özürlülerin Mesleki Eğitimi, Mesleğe ve Topluma Yeniden Uyum Sağlama Hakkı

Sözleşmeci Taraflar, bedensel veya zihinsel bakımdan özürlü kimselerin mesleki eğitim, mesleğe ve topluma yeniden uyum sağlama hakkının etkin biçimde kullanılmasını sağlamak üzere;

1.                   Gereğinde kamusal veya özel uzmanlık kuruluşları dahil, eğitim olanaklarının sağlanması için yeterli önlemleri almayı;

2.                   Özürlüleri işe yerleştirmek için uzmanlaşmış iş bulma hizmetleri ve korunmalı çalışma olanakları gibi yeterli önlemleri ve çalıştıranların özürlüleri işe kabul etmelerini özendirici tedbirleri almayı yükümlenirler.

Madde 16

Ailenin Sosyal, Yasal ve Ekonomik Korunma Hakkı

Sözleşmeci Taraflar, toplumun temel birimi olan ailenin tam gelişmesi için gerekli koşulları sağlamak üzere; sosyal yardımlar ve aile yardımları, mali düzenlemeler, konut sağlama, yeni evlilere yardım ve diğer yöntemlerle aile yaşamının ekonomik, yasal ve sosyal bakımdan korunmasını geliştirmeyi yükümlenirler.

Madde 17

Anaların ve Çocukların Sosyal ve Ekonomik Korunma Hakkı

Sözleşmeci Taraflar, anaların ve çocukların sosyal ve ekonomik korunma hakkının etkin biçimde kullanılması için, uygun kuruluş veya hizmetlerin kurulması veya korunması dahil, bu amaca uygun ve gerekli tüm önlemleri alacaktır.

Madde 18

Öteki Sözleşmeci Taraflar Ülkelerinde Gelir Getirici Bir İş Edinme Hakkı

Sözleşmeci Taraflar, öteki Sözleşmeci Taraflardan herhangi birinin ülkesinde gelir getirici bir iş edinme hakkının etkin biçimde kullanılmasını sağlamak üzere;

1.                   Mevcut düzenlemeleri serbestiyetçi bir anlayışla uygulamayı;

2.                   Yürürlükteki formaliteleri basitleştirmeyi ve çalışan yabancılar veya onları çalıştıranlar tarafından ödenen resim ve diğer harçları azaltmayı veya kaldırmayı;

3.                   Çalışan yabancıların iş sahibi olmalarını düzenleyen mevzuata tek tek veya topluca esneklik getirmeyi yükümlenirler ve;

4.                   Kendi uyruklarının öteki Sözleşmeci Tarafların ülkelerinde gelir getirici bir iş edinmek üzere ülkeden çıkış hakkını tanırlar.

Madde 19

Çalışan Göçmenlerin ve Ailelerinin Korunma ve Yardım Hakkı

Sözleşmeci Taraflar, çalışan göçmenlerin ve ailelerinin bir başka sözleşmeci tarafın ülkesindeki korunma ve yardım hakkının etkin biçimde kullanılmasını sağlamak üzere;

1.                   Bu tür çalışanlara yardımcı olacak, özellikle doğru bilgi almalarını sağlayacak yeterli ve ücretsiz hizmetleri vermeyi veya verilmesini sağlamayı ve ulusal yasalarının düzenlemelerinin olanak verdiği ölçüde ülkeden ve ülkeye göçe ilişkin yanıltıcı propagandaya karşı tüm uygun önlemleri almayı;

2.                   Kendi yetki ve alanları içinde bu çalışanlar ile ailelerinin ülkeden çıkışlarını, yolculuklarını ve karşılanmalarını kolaylaştıracak uygun önlemler almayı ve yine kendi yetki alanları içinde yolculukları sırasında sağlık ve sağlık bakımı ve yeterli hijyen koşulları sunmak için uygun hizmetler sağlamayı;

3.                   Uygun olduğu ölçüde göçmen gönderen ve göçmen alan ülkelerdeki özel veya kamusal sosyal servisler arasındaki işbirliğini geliştirmeyi;

4.                   Kendi ülkesinde yasal olarak bulunan bu tür çalışanlar için, yasalar ve mevzuatla düzenlenmek yönetim makamlarının denetimine bağlı olmak üzere;

a)                   Ücret, öteki çalıştırma ve iş koşulları;

b)                   Sendika üyeliği ve toplu pazarlık haklarından yararlanma;

c)                   Barınma konularında kendi uyruklarına olduğundan daha elverişsiz davranılmamasını sağlamayı;

5.                   Kendi ülkelerinde yasal olarak bu tür çalışanlara sözleşmeye bağlı olarak kimseler ile ilgili olarak ödenmesi gereken istihdam vergileri, harç ve pirimler bakımından kendi vatandaşlarına tanınandan daha elverişsiz davranılmamasını sağlamayı;

6.                   Ülkede yerleşmesine izin verilmiş yabancı bir çalışanın ailesiyle yeniden birleşmesini, olanaklar ölçüsünde kolaylaştırmayı;

7.                   Kendi ülkelerinde yasal olarak bulunan bu tür çalışanlara bu maddede belirtilen konulara ilişkin yargısal işlemler bakımından kendi uyruklarına olduğundan daha elverişsiz davranılmamasını sağlamayı;

8.                   Kendi ülkelerinde yasal olarak oturmakta olan bu tür çalışanların, ulusal güvenliği tehlikeye sokmadıkça, kamu yararı veya genel ahlaka aykırı bir eylemde bulunmadıkça sınırdışı edilmemesini sağlamayı;

9.                   Bu tür çalışanların kazanç ve tasarruflarının dilediği kadarını transfer etmelerine yasal sınırlar içinde izin vermeyi;

10.                İşbu madde ile getirilen koruma ve yardımları, uygulanabilirliği ölçüsünde bağımsız kendi nam ve hesabına çalışan göçmenlere de genişletmeyi; yükümlenirler.

BÖLÜM III

Madde 20

Yükümlülükler

1.                   Sözleşmeci Taraflardan her biri,

a)                   Bu Şart’ın 1. Bölümünü, sözkonusu Bölümün giriş paragrafında bildirdiği üzere tüm uygun yollarla izleyeceği amaçların bildirgesi saymayı;

b)                   Bu Şart’ın II. Bölümünün, 1, 5, 6, 12, ve 19. maddelerinin en az beşiyle kendisine bağlı saymayı,

c)                   Bir önceki bend uyarınca seçtiği maddelere ek olarak, kendisini bağlı saydığı toplam madde sayısı 10’dan veya numaralanmış fıkra sayısı 45’den az olmamak koşuluyla, işbu Şart’ın II. Bölümünde yeralan maddelerden veya numaralanmış fıkralardan seçeceği kadarıyla kendisini bağlı saymayı yükümlenir.

2.                   Bu maddenin I. fıkrasının (b) ve (c) bentleri uyarınca seçilen madde veya fıkralar, ilgili Sözleşmeci Taraflar veya kabul belgesi tevdi edilirken Avrupa Konseyi Genel Sekreterine bildirilir.

3.                   Sözleşmeci Taraflardan herhangi biri, daha sonraki bir tarihte Genel Sekretere bildirimde bulunarak, bu Şart’ın II. Bölümünde belirtilen ve bu maddenin 1. fıkrası hükümlerine göre daha önce kabul ettiklerinin dışında kalan maddeler veya numaralanmış fıkralarla kendisini bağlı saydığını bildirebilir. Daha sonraki bu tür yükümlenmeler, onay veya kabulün ayrılmaz bir parçası sayılır ve bildirim tarihinden itibaren otuzuncu günden başlayarak aynı hükmü kazanır.

4.                   Genel Sekreter, tüm imzacı Hükümetlere ve Uluslararası Çalışma Bürosu’nun Genel Müdürüne, bu Şart’ın bu Bölümü gereğince almış olduğu herhangi bir bildirimi duyurur.

5.                   Her Sözleşmeci Taraf, ulusal koşullara uygun bir denetleme sistemi geliştirir.

BÖLÜM IV

Madde 21

Kabul Edilmiş Hükümlere İlişkin Raporlar

Sözleşmeci Taraflar, Avrupa Konseyi Genel Sekreterine iki yıllık aralıklarla Bakanlar Komitesince belirlenecek biçime göre bu Şart’ın II. Bölümünün kabul etmiş oldukları hükümlerinin uygulanmasına ilişkin bir rapor gönderir.

Madde 22

Kabul Edilmemiş Hükümlere İlişkin Raporlar

Sözleşmeci Taraflar, Bakanlar Komitesince istenilen ve uygun aralıklarla Genel Sekretere, onaylamaları veya kabulleri sırasında veya sonraki bir bildirimde bu Şart’ın II. Bölümünü kabul etmemiş oldukları hükümlerine ilişkin raporlar gönderir. Bakanlar Komitesi, zaman zaman bu raporların hangi hükümler hakkında ve hangi biçimde verileceğini belirler.

Madde 23

Örneklerin Gönderilmesi

1.                   Sözleşmeci Taraflardan herbiri 21 ve 22. maddelerde atıfta bulunulan raporların örneklerini Hükümetler Sosyal Komitesinin Alt Komitesi toplantılarında temsil edilmek üzere 27. maddenin 2. fıkrasına göre davet edilecek Uluslararası işveren örgütleri ve sendika örgütlerinin üyeleri olan kendi ulusal örgütlerine gönderir.

2.                   Sözleşmeci Taraflar, adıgeçen raporlar üzerinde bu ulusal örgütlerden alınan görüşleri, bu örgütler tarafından istendiği takdirde, Genel Sekretere iletir.

Madde 24

Raporların İncelenmesi

21 ve 22. maddeler uyarınca Genel Sekretere gönderilen raporlar, 23. maddenin 2. fıkrası uyarınca Genel Sekretere iletilen görüşlerin de iletilmiş olduğu bir Uzmanlar Komitesi tarafından incelenir.

Madde 25

Uzmanlar Komitesi

1.                   Uzmanlar Komitesi, Sözleşmeci Taraflarca aday gösterilen ve üstün karakterli ve Uluslararası sosyal sorunlardaki yeteneği tanınmış bağımsız uzmanlardan oluşan bir listeden Bakanlar Komitesi tarafından atanan en çok yedi üyeden oluşur.

2.                   Komite üyeleri, altı yıllık bir süre için atanır. Yeniden adanmaları olasıdır. Bununla birlikte ilk atanmış üyelerden ikisinin görev süresi dört yılın bitiminde sona erer.

3.                   İlk dört yıllık sürenin bitiminde görevleri sona erecek olan üyeler, ilk atanma yapıldıktan hemen sonra Bakanlar Komitesi tarafından kura ile belirlenir.

4.                   Uzmanlar Komitesinin görev süresi sona ermemiş bir üyesinin yerini almak üzere atanmış bir üye kendisinden öncekinin süresini tamamlar.

Madde 26

Uluslararası Çalışma Örgütünün Katılımı

Uluslararası Çalışma Örgütü, Uzmanlar Komitesinin çalışmalarına danışman sıfatıyla katılmak üzere bir temsilci göstermeye davet edilir.

Madde 27

Hükümetler Sosyal Komitesinin Alt Komitesi

1.                   Sözleşmeci Tarafların raporları ve Uzmanlar Komitesinin vardığı sonuçlar, incelenmek üzere Avrupa Konseyi Hükümetler Sosyal Komitesi’nin Alt Komitesi’ne sunulur.

2.                   Alt Komite, her Sözleşmeci Tarafın bir temsilcisinden oluşur. Toplantılarında danışman sıfatıyla gözlemci olarak temsil edilmek üzere saptayacağı en çok iki Uluslararası işveren örgütüyle en çok iki Uluslararası  sendika örgütünü davet eder. Ayrıca sosyal refah ve ailenin ekonomik ve sosyal açıdan korunması gibi özellikle yetkili oldukları konular üzerinde Avrupa Konseyinin danışmanı statüsünü taşıyan Uluslararası Hükümetler dışı örgütlerin en çok iki temsilcisine danışabilir.

3.                   Alt Komite, Bakanlar Komitesi’ne, vardığı sonuçları içeren bir rapor sunar ve bu rapora Uzmanlar Komitesi’nin raporunu da ekler.

Madde 28

Danışman Meclisi

Avrupa Konseyi Genel Sekreteri, Uzmanlar Komitesi’nin vardığı sonuçları Danışma Meclisi’ne iletir. Danışma Meclisi, bu sonuçlar üzerindeki görüşlerini Bakanlar Komitesi’ne ulaştırır.

Madde 29

Bakanlar Komitesi

Bakanlar Komitesi, Alt Komite’nin raporunu temel alarak ve Danışma Meclisine danıştıktan sonra Komiteye katılmaya yetkili üyelerin üçte ikilik çoğunluğuyla her Sözleşmeci Tarafa gerekli önerilerde bulunabilir.

BÖLÜM V

Madde 30

Savaş ve Olağanüstü Durumlarda Uygulamadan Kaçınmalar

1.                   Ulusun yaşamını tehdit eden savaş veya diğer olağanüstü hallerde Sözleşmeci Taraflardan biri bu Şart’a göre üstlendiği yükümlülüklerinden kaçınan önlemleri uluslararası hukuka göre üstlendiği öteki yükümlülüklerine aykırı olmamak koşuluyla ve durumun kesinlikle gerektirdiği ölçüde alabilir.

2.                   Bu kaçınma hakkını kullanan bir Sözleşmeci Taraf, Avrupa Konseyi Genel Sekreterini yeterli bir süre içinde alınan önlemler ve gerekçeleri konusunda tam olarak haberdar eder. Aynı şekilde bu önlemler yürürlükten kalktığında ve kabul ettiği Şart hükümleri yeniden tam anlamıyla işlerlik kazandığında Genel Sekretere bilgi verir.

3.                   Genel Sekreter buna karşılık bu maddenin 2. fıkrası uyarınca alınmış tüm haberleri diğer Sözleşmeci Taraflara ve Uluslararası Çalışma Bürosunun Genel Müdürüne bildirir.

Madde 31

Kısıtlamalar

1.                   I. Bölümde konmuş olan hak ve ilkeler, etkin biçimde gerçekleştirildiğinde ve II. Bölümde öngörüldüğü gibi etkin uygulamaları sağlandığında, demokratik bir toplumda başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması veya kamu yararı, ulusal güvenlik, kamu sağlığı veya genel ahlakın korunması için gerekli olan ve yasayla belirlenenler dışında, adıgeçen bölümlerde belirtilmeyen bir kısıtlama veya sınırlamaya tabi tutulamazlar.

2.                   Bu Şart’da izin verilen kısıtlamalar, tanınmış hak ve yükümlülüklere belirlenmiş oldukları amaçlar dışında uygulanamaz.

Madde 32

Şart ile İç Hukuk ve Uluslararası Anlaşmalar Arasındaki İlişkiler

Bu Şart’ın hükümleri, yürürlükte bulunan veya yürürlüğe konabilecek olan ve korunan kişilere daha uygun koşullar sağlayan iç hukukun veya ikili veya çok taraflı antlaşma, sözleşme ve anlaşma hükümlerine halel getirmez.

Madde 33

Toplu Sözleşmeler Yoluyla Uygulama

1.                   Bu Şart’ın II. Bölümünün, 2. maddesinin 1, 2, 3, 4 ve 5. fıkraları, 7. maddesinin 4, 6, 7. fıkralarıyla 10. maddesinin 1, 2, 3 ve 4. fıkraları hükümlerinin normal olarak çalıştıranlar veya çalıştıran örgütleriyle çalışanların örgütleri arasındaki sözleşmelere bırakılan konular olduğu veya normal olarak yasadan başka yollarla uygulandığı üye devletlerde şayet bu hükümler bu tür Sözleşmeler ve diğer yollar ile ilgili çalışanların büyük çoğunluğuna uygulanmakta ise bu fıkraların yükümlülükleri taahhüt edilebilir ve bunlara uyum geçerli sayılır.

2.                   Bu hükümlerin normal olarak yasama konusu olduğu üye devletlerde şayet sözkonusu hükümler ilgili çalışanların büyük çoğunluğuna kanunla uygulanmakta ise, sözkonusu yükümlülükler taahhüt edilebilir ve bunlara uyum geçerli sayılır.

Madde 34

Ülkelerde Uygulama

1.                   Bu Şart, her Sözleşmeci Tarafın ana ülkesinde uygulanır. Her imzacı hükümet, imza sırasında veya onay veya kabul belgesini verirken, Avrupa Konseyi Genel sekreterine yapacağı bir bildirimle, bu amaçla ana ülkesi sayılacak olan toprakları belirtir.

2.                   Herhangi bir Sözleşmeci Taraf, bu Şart’ı onaylaması veya kabulü sırasında veya daha sonra Avrupa Konseyi Genel Sekreterine yapacağı bir bildirimle, Uluslararası ilişkilerinden sorumlu olduğu veya Uluslararası sorumluluğunu üstlendiği ve adı geçen bildirimde belirtilen ana ülkesi dışındaki toprak veya topraklara bu Şart’ın tümüyle veya bir bölümüyle uygulanacağını bildirebilir. Bu beyanda, bu Şart’ın II. Bölümünün madde ve fıkralarından adıgeçen topraklar bakımından bağlayıcı saydıklarını belirtir.

3.                   Şart, yukarda anılan bildirimlerde belirtilen ülke veya ülkelerde Genel Sekreterin bu beyan bildirimini aldığı tarihten sonraki otuzuncu günden başlayarak uygulanır.

4.                   Herhangi bir Sözleşmeci Taraf, daha sonraki bir tarihte Avrupa Konseyi Genel Sekreterine yapacağı bir bildirimle bu maddenin 2. fıkrası uyarınca Şart’ı uyguladığı bir veya birden çok ülke bakımından, bu ülkeler için daha önce kabul etmemiş olduğu maddeler veya numaralanmış fıkralarla kendisini bağlı saydığını bildirebilir. Bu türlü sonraki yükümlülükler ilgili ülke bakımından il bildirimin ayrılmaz parçası sayılır ve bildirim tarihinden sonraki otuzuncu gün aynı geçerliliği kazanır.

5.                   Genel Sekreter, öteki imzacı Hükümetlere ve Uluslararası Çalışma Bürosu Genel Müdürüne bu madde uyarınca kendisine verilen bildirimleri duyurur.

Madde 35

İmzalama, Onaylama ve Yürürlüğe Girme

1.                   İşbu Şart Avrupa Konseyi üyelerinin imzasına açıktır. Onaylanır veya kabul edilir. Onay veya kabul belgeleri, Avrupa Konseyi Genel Sekreterine verilir.

2.                   Bu şart, Beşinci onay veya kabul belgesinin veriliş tarihinden sonraki otuzuncu günden itibaren yürürlüğe girer.

3.                   Daha sonra onaylayan bir imzacı Hükümet bakımından işbu Şart, onay veya kabul belgesinin veriliş tarihinden sonraki otuzuncu günden itibaren yürürlüğe girer.

4.                   Genel Sekreter, Avrupa Konseyinin tüm üyelerine ve Uluslararası Çalışma Bürosunun Genel Direktörüne, bu Şart’ın yürürlüğe girişini, onaylayan veya kabul eden Sözleşmeci Tarafların adlarını ve daha sonraki onay veya kabul belgelerinin verilişini bildirir.

Madde 36

Değişiklikler

Avrupa Konseyinin herhangi bir üyesi, Avrupa Konseyi Genel Sekreterine yapacağı bir duyuruyla işbu Şart’da bir değişiklik önerebilir.

Genel Sekreter önerilen değişiklik tekliflerini diğer Avrupa Konseyi üyelerine bildirir ve bunlar daha sonra Bakanlar Komitesince incelenerek görüş bildirmesi için Danışma Meclisine sunulur. Bakanlar Komitesince onaylanan herhangi bir değişiklik, tüm Sözleşmeci Tarafların bu değişikliği kabul ettiklerini Genel Sekretere bildirmesinden sonraki otuzuncu gün yürürlüğe girer. Genel Sekreter Avrupa Konseyinin tüm üyelerine ve Uluslararası Çalışma Bürosunun Genel Müdürüne bu tür değişikliklerin yürürlüğe girişini bildirir.

Madde 37

Yürürlükten Kaldırma

1.                   Sözleşmeci Taraflardan herhangi biri, ancak, kendisi için yürürlüğe giriş tarihinden başlayarak beş yıllık bir sürenin sonunda veya onu izleyen iki yıllık dönemler sonunda ve her halükarda Avrupa Konseyi Genel Sekreterine altı ay önceden bildirmek koşuluyla bu Şart’ı yürürlükten kaldırabilir. Genel Sekreter durumu diğer Taraflara ve Uluslararası Çalışma Bürosunun Genel Müdürüne bildirir. Sözleşmeci Taraf sayısının beşten aşağı düşmesi koşuluyla, bu tür yürürlükten kaldırmalar Şart’ın diğer Sözleşmeci Taraflar bakımından geçerliliğini etkilemez.

2.                   Sözleşmeci Taraflardan herhangi biri, önceki fıkranın hükümleri uyarınca Şart’ın II. Bölümünün kabul etmiş olduğu maddelerinden veya fıkralarından herhangi birini yürürlükten kaldırabilir. Ancak, bu Sözleşmeci Tarafın kendisini bağlı saydığı madde sayısı 10 dan, fıkra sayısına 45’den az olamaz ve bu madde ve fıkralar 20. maddenin 1. fıkrasının b bendinde özel olarak değinilenler arasında sözleşmeci Tarafın seçtiği maddeleri kapsamaya devam edecektir.

3.                   Sözleşmeci Taraflardan herhangi biri, bu maddenin I. fıkrasında belirlenen koşullar uyarınca işbu Şart’ı veya II. Bölümünün maddelerinden veya fıkralarından herhangi birini, 34. maddenin 2. fıkrası uyarınca yapılmış bir bildirimle Şart’ın uygulandığı herhangi bir ülke bakımından yürürlükten kaldırabilir.

Madde 38

Bu Şart’ın eki, onun ayrılmaz bir parçasıdır.

Gereğince yetkili kılınmış olan aşağıdaki imzası bulunanlar yukarıdaki hükümleri kabul ederek bu Şart’ı imzalamıştır.

Bu Şart, her iki metin de eşit şekilde geçerli olmak ve tek kopya olarak Avrupa Konseyi arşivine konmak üzere Fransızca ve İngilizce dillerinde 1961 Ekiminin 18 inci günü Torino’da akdedilmiştir. Genel Sekreter, imzacıların her birine onaylı örnekleri gönderir.

Sosyal Şart’a Ek

Sosyal Şart’ın Korunan Kimseler Bakımından Kapsamı

1.                   12. maddenin 4. fıkrası ve 13. maddenin 4. fıkrası hükümleri saklı kalmak üzere 1 ila 17. maddelerin içerdiği kimseler; bu maddelerin 18 ve 19. maddelerin hükümleri ışığında yorumlanarak anlaşılması koşuluyla ancak bir Sözleşmeci Tarafın ülkesinde yasal olarak oturan veya sürekli olarak çalışan öteki Sözleşmeci Tarafların uyrukları olmaları durumunda yabancıları kapsar.

İşbu yorum, Sözleşmeci Taraflardan herhangi biri tarafından aynı kolaylıkların başka kimselere de uygulanmasını engellemez.

2.                   Her Sözleşmeci Taraf, Mültecilerin Statüsüne dair 28 Temmuz 1951 tarihli Cenevre Sözleşmesinde tanımı verilen ve ülkesinde yasal olarak bulunan sığınan kimselere herhangi bir durumda en azından adıgeçen Sözleşmeye ve bu kimselere uygulanan başka belgelere göre kabul ettiği yükümlülükler düzeyinde olmak üzere olabildiğince uygun davranmayı yükümlenir.

BÖLÜM I

Fıkra 18 ve Madde 18, Fıkra I

İşbu hükümler, Sözleşmeci Tarafların ülkelerine giriş konusuyla ilgili değildir ve 13 Aralık 1955 tarihinde Paris’de imzalanan Avrupa İskan Sözleşmesinin hükümlerine halel getirmez.

BÖLÜM II

Madde 1, Fıkra 2

İşbu hüküm, sendika güvenliği koşulunu veya uygulamasını yasakladığı veya izin verdiği biçimde yorumlanamaz.

Madde 4, Fıkra 4

İşbu hüküm, ağır bir suç işlemesi durumunda bir kimsenin işine hemen son verilmesini engellediği biçimde anlaşılamaz.

Madde 4, Fıkra 5

Bir Sözleşmeci Tarafın bu fıkrada öngörülen yükümlülüğü, kapsam dışı kalan kimseler hariç olmak üzere, yasayla veya toplu sözleşme veya hakem kararı yoluyla çalışanların büyük çoğunluğunun ücretlerinden kesinti yolu ile mağdur edilmelerine izin verilmediğinde, taahhütte bulunabileceği biçiminde anlaşılmıştır.

Madde 6, Fıkra 4

Her Sözleşmeci Tarafın, grev hakkına uygulayacağı başka bir kısıtlamanın ancak 31. Madde hükümlerine göre haklı gerekçelere dayanması koşuluyla, kendisi bakımından grev hakkının kullanılmasını yasayla düzenleyebileceği biçiminde anlaşılmıştır.

Madde 7, Fıkra 8

Bir Sözleşmeci Tarafın, bu fıkrada öngörülen yükümlülüğü, 18 yaşından küçüklerin büyük çoğunluğunun gece işinde çalıştırılamayacağını yasayla öngörerek bu yükümlülüğün anlamına uygun davrandığında yerine getirmiş olacağı biçiminde anlaşılmıştır.

Madde 12, Fıkra 4

Bu fıkranın girişindeki “ve bu tür Sözleşmelerde konulan koşullara bağlı olarak” sözü, bir Sözleşmeci Tarafın, öteki Sözleşmeci Tarafların uyruklarına başka yardımların yanısıra, herhangi bir sigorta katkısından bağımsız olarak yapılan yardımları sağlamadan önce, belli bir oturma süresinin tamamlanmasını isteyebilmesini içerdiği biçimde anlaşılmıştır.

Madde 13, Fıkra 4

Sosyal ve Tıbbi Yardıma Avrupa Sözleşmesine taraf olmayan Hükümetler, diğer Sözleşmeci Tarafların uyruklarına adıgeçen Sözleşmenin hükümlerine uygun olan bir davranış sağlamaları koşuluyla Sosyal Şart’ı bu fıkra bakımından onaylayabilir.

Madde 19, Fıkra 6

Bu hükmün amacı bakımından, “bir çalışan yabancı ailesi” teriminin en azından karısıyla bakmakla yükümlü olduğu 21 yaşının altındaki çocuklarını kapsadığı biçiminde anlaşılmıştır.

BÖLÜM III

İşbu Şart, uluslararası nitelikteki hukuksal yükümlülükleri içerir ve uygulanması ancak IV. Bölümde öngörülen gözetime bağlıdır.

Madde 20, Fıkra I

“Numaralanmış fıkralar” sabit bir fıkradan oluşan maddeleri de kapsayabilir.

BÖLÜM V

Madde 30

“Savaş veya öteki olağanüstü durumlarda” deyimi, savaş tehdidini de kapsayacak biçimde anlaşılmıştır.



* Metnin resmi çevirisidir. Bkz: Coşkun Can Aktan  vd. (Ed.) Haklar ve Özgürlükler Antolojisi, Ankara: Hak-İş Yayınları, 2000.