AFRİKALI İNSAN VE HALKLARIN HAKLARI ŞARTI

26 Haziran 1981

 

BAŞLANGIÇ

 

“Afrika İnsan ve Halkların Hakları Şartı” adlı bu sözleşmenin Tarafları olan Afrika Birliği üyesi Afrika Devletleri,

Devlet ve Hükümet Başkanları Meclisinin Monrovia, Liberya’da 17-20 Temmuz 1979 tarihleri arasında yapılan Onaltıncı Olağan Oturumunda, “diğerlerinin yanı sıra, insan ve halkların haklarını geliştirecek ve koruyacak organların oluşturulmasını temin eden bir Afrika İnsan ve Halkların Hakları Şartı ön taslağı” hazırlanması hususunda aldığı 115 (XVI) sayılı Kararı hatırlatarak;

“Afrika halklarının meşru amaçlarını gerçekleştirmek için özgürlük, eşitlik, adalet ve onuru zorunlu hedefler olarak” düzenleyen Afrika Birliği Örgütü Şartını değerlendirerek;

Afrika’nın her biçimi ile sömürgecilikten arındırılması, Afrika halklarının daha iyi bir yaşamı gerçekleştirebilmeleri için işbirliğinin ve çabaların eşgüdümlü hale getirilmesi ve yoğunlaştırılması, Birleşmiş Milletler Şartını ve Evrensel İnsan Hakları Bildirisini gereğince dikkate alarak uluslararası işbirliğinin geliştirilmesi hususlarında anılan Şartın 2’nci maddesinde verilmiş olan resmi taahhüdü yeniden teyit ederek;

Esin kaynağını ve tanımını insan ve halkların hakları kavramı üzerinde yansıtan tarihsel geleneklerinin ve Afrika uygarlığı değerlerinin hassalarını dikkate alarak;

Bir yandan ulusal ve uluslararası korumayı meşrulaştırarak insan varlığının niteliklerinden çıkarsanan temel insan haklarını ve öte yandan halkların hakları gerçeğinin ve onlara saygı gösterilmesinin insan haklarını zorunlu olarak güvence altına aldığını tanıyarak;

Haklardan ve özgürlüklerden yararlanmanın, herkesin kendi payına düşen ödevleri yerine getirmesini de ifade ettiğini değerlendirerek;

Gelişme hakkına özel bir önem bağıllamanın bundan böyle zorunlu bulunduğuna; ve gerek düşünsel gerekse evrensellik açılarından, medeni ve siyasal hakların, ekonomik, sosyal ve kültürel haklardan ayrılamazlığına; ve ekonomik. Sosyal ve kültürel hakların tatminkar düzeye getirilmesinin, medeni ve siyasal haklardan yararlanabilmenin bir güvencesi olduğuna emin olarak;

Halen onurları ve gerçek bir bağımsızlık için mücadele eden ve sömürgecilik, yeni sömürgecilik, ırk ayrımı ve siyonizmin ortadan kaldırılmasını ve saldırgan yabancı askeri üslerin silahtan arındırılmasını ve özellikle ırk, etnik grup, renk, cinsiyet, dil, din ya da siyasal görüş temelindekiler olmak üzere her biçimi ile ayrımcılığın tasfiye edilmesini üstlenen halkların bulunduğu Afrika’nın bütünüyle özgürleştirilmesini gerçekleştirmekle ödevli olduklarının bilincinde olarak;

Afrika Birliği Örgütü, Bağlantısız Ülkeler Hareketi ve Birleşmiş Milletler Tarafından kabul edilmiş olan bildirilerde, sözleşmelerde ve diğer belgelerde yer alan insan ve halkların hakları ve özgürlükleri ilkelerine bağlılıklarını yeniden teyit ederek;

İnsan ve halkların haklarını, Afrika’da bu haklara ve özgürlüklere bağıllanan geleneksel önemi dikkate alarak, geliştirme ve koruma hususundaki ödevlerini gerektiği biçimde bağlı olduklarından emin bulunarak; aşağıdaki hükümlerde anlaşmışlardır:

KISIM I

HAKLAR VE ÖDEVLER

Bölüm 1

İnsan ve Halkların Hakları

Madde 1

Bu şartın tarafları olan Afrika Birliği Örgütü üyesi Devletler, bu Şartta düzenlenen hakları, ödevleri ve özgürlükleri tanıyacak ve bunlara etkinlik kazandıracak yasal ve diğer önlemleri almayı üstleneceklerdir.

Madde 2

Her birey bu Şartta tanınan ve güvence altına alınan haklardan ve özgürlüklerden, ırk, etnik grup, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal ya da herhangi diğer görüş, uyrukluk ya da sosyal  köken, servet, doğum ya da başka statü gibi herhangi ayrım olmaksızın yararlanmaya hak sahibi olacaklardır.

Madde 3

1.                   Her birey yasa önünde eşittir.

2.                   Her bireyin yasa ile eşit olarak korunma hakkı vardır.

Madde 4

İnsan varlığı dokunulmazdır. Her insan, yaşamına ve kişi bütünlüğüne saygı gösterilmesine hak sahibidir. Hiç kimse bu hakkından keyfi olarak yoksun bırakılamaz.

Madde 5

Her birey, insan olmasına yerleşik onuruna saygı gösterilmesi ve hukuksal statüsünün tanınması hakkına sahiptir. Sömürü ve aşağılamanın, özellikle kölelik, köle ticareti, işkence, zalimane, insanlıkdışı ya da aşağılayıcı ceza ve muamele olmak üzere, her biçimi yasaktır.

Madde 6

Her birey kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkına sahiptir. Hiç kimse, yasa tarafından önceden düzenlenmiş nedenler ve koşullar hariç, özgürlüğünden yoksun bırakılamaz. Özellikle, hiç kimse keyfi olarak gözaltına alınamaz ya da gözaltında tutulamaz.

Madde 7

1.                   Her birey davasının/taleplerinin dinlenmesine hak sahibidir. Bu hak aşağıdaki hususları kapsar:

a.                   Yürürlükteki sözleşmeler, yasalar, düzenlemeler ve geleneklerle tanınan ve güvence altına alınan temel haklarını ihlal eden tasarruflara karşı yetkili ulusal organlara başvurma hakkı;

b.                   Bir yetkili mahkeme ya da yargı yeri tarafından suçluluğu kanıtlanana dek masum sayılma hakkı;

c.                    Kendi seçeceği bir avukat tarafından savunulması hakkı dahil, savunma hakkı;

d.                   Bir tarafsız mahkeme ya da yargı yeri tarafından makul bir süre içerisinde yargılanma hakkı.

2.                   Hiç kimse işlendiği zaman yasal olarak cezalandırılabilir bir suç oluşturmayan bir eylem ya da ihmalinden ötürü suçlanamaz. İşlendiği tarihte hiçbir hükümle düzenlenmemiş bulunan bir suç için hiçbir ceza verilemez. Ceza kişiseldir ve yalnızca suçlu olan üzerinde uygulanabilir.

Madde 8

Vicdan, ibadet ve dinin serbest olarak yerine getirilmesi özgürlüğü güvence altına alınacaktır. Hiç kimse, hukuka ve düzene tabi olarak, bu özgürlüklerin kullanılmasını kayıtlayan önlemlere maruz bırakılamaz/tabi tutulamaz.

Madde 9

1.                   Her birey bilgi edinme hakkına sahip olacaktır.

2.                   Her birey görüşlerini, hukuk çerçevesi içinde ifade etmek ve yaymak hakkına sahip olacaktır.

Madde 10

1.                   Her birey, hukuka uygun olarak serbestçe örgütlenme hakkına sahip olacaktır.

2.                   Madde 29’da düzenlenen dayanışma yükümlülüğüne tabi olarak, hiç kimse bir örgüte girmeye zorlanamaz.

Madde 11

Her birey başkaları ile serbestçe toplanma/(bir araya gelme) hakkına sahiptir. Bu hakkın kullanımı sadece yasa tarafından düzenlenmiş, özellikle ulusal güvenlik, emniyet, sağlık, ahlak ve başkalarının hakları ve özgürlükleri yararına yürürlüğe konulmuş bulunan, gerekli kayıtlamalara tabi olacaktır.

Madde 12

1.                   Her birey, ikamet ettiği Devletin yasaları ile belirlenen sınırlar içerisinde seyahat etme ve yerleşme özgürlüğü hakkına sahip olacaktır.

2.                   Her birey, kendi ülkesi dahil, herhangi bir ülkeden ayrılma ve kendi ülkesine geri dönme hakkına sahip olacaktır. Bu hak, sadece, ulusal güvenliğin, hukukun ve düzenin, genel sağlık ya da ahlakın korunması için yasayla öngörülen kayıtlamalara tabi tutulabilir.

3.                   Her bire, baskıya uğradığı zaman, o ülkelerin yasaları ve uluslararası sözleşmeler uyarınca, başka ülkelere sığınmayı araştırma ve sığınmacı statüsü elde etme hakkına sahip olacaktır.

4.                   Bu Şartın Tarafı bir Devletin ülkesine yasal olarak kabul edilmiş bulunan ve o Devletin vatandaşı olmayan bir kimse, yalnızca, yasaya uygun olarak alınmış bir karar ile sınırdışı edilebilir.

5.                   Vatandaş olmayanların kitle halinde sınırdışı edilmesi yasaklanacaktır. Kitle halinde sınırdışı etme, ulusal, ırksal, etnik ya da dinsel grupları hedef alanlar olarak anlaşılacaktır.

Madde 13

1.                   Her vatandaş, yasanın öngördüğü hükümler uyarınca doğrudan ya da özgür olarak seçilmiş temsilcileri aracılığı ile, ülkesinin yönetimine özgür olarak katılma hakkına sahip olacaktır.

2.                   Her vatandaş, ülkesinin kamu hizmetlerine eşit olarak girme hakkına sahip olacaktır.

3.                   Her birey, yasa önünde tüm kişilerin kesin biçimde eşitliği temelinde, kamu mülklerine ve hizmetlerine girme hakkına sahip olacaktır.

Madde 14

Mülkiyet hakkı güvence altına alınacaktır. Bu hakka sadece, kamusal gereksinim yararı ya da topluluğun genel menfaati nedeniyle ve konuya ilişkin yasaların hükümlerine uygun olarak müdahale edilebilir.

Madde 15

Her birey, eşitlik temelinde ve tatmin edici koşullar altında çalışma eşit işe eşit ücret alma hakkına sahip olacaktır.

Madde 16

1.                   Her birey, elde edilebilir en yüksek fiziksel ve zihinsel sağlıklılık halinden yararlanma hakkına sahip olacaktır.

2.                   Bu Şartın Tarafı Devletler, kendi halklarının sağlığını korumak ve hastalandıklarında tıbbi bakım görmelerini temin etmek için gerekli önlemleri alacaklardır.

Madde 17

1.                   Her birey, eğitim hakkına sahip olacaktır.

2.                   Her birey, kendi toplumunun kültürel yaşamında özgürce yer alabilir.

3.                   Toplum tarafından tanınan ahlaksal ve geleneksel değerlerinin geliştirilmesi ve korunması, Devletin ödevi olacaktır.

Madde 18

1.                   Aile, toplumun doğal ve temel birimidir. Aile, onun fiziksel ve moral sağılığını gözetecek olan Devlet tarafından korunacaktır.

2.                   Devlet, toplum tarafından tanınan ahlaksal ve geleneksel değerlerin gözeticisi olan aileye yardımcı olmakla ödevli olacaktır.

3.                   Devlet, kadınlara karşı ayrımcılığın her biçiminin ortadan kaldırılmasını ve ayrıca uluslararası bildiriler ve sözleşmelerde düzenlendiği üzere kadın ve çocuk haklarının korunmasını temin edecektir.

4.                   Yaşlılar ve özürlüler, fiziksel ve moral gereksinimlerini karşılayacak özel önlemlerle korunma hakkına da sahip olacaklardır.

Madde 19

Bütün insanlar eşit olacaktır; aynı haklardan ve saygınlıktan yararlanacaklardır. Hiçbir şey, bir halkın diğeri üstünde tahakküm kurmasını meşru kılmayacaktır.

Madde 20

1.                   Bütün haklar varolma hakkına sahip olacaktır. Bütün halkların sorgulanamaz ve devredilemez nitelikte kendi kaderini tayin hakkı olacaktır. Bütün halklar, kendi siyasal statülerini özgürce belirleyecek ve özgür olarak seçtikleri siyasaya uygun olarak ekonomik ve sosyal gelişmelerinin takipçisi olacaklardır.

2.                   Sömürge ya da baskı altında tutulan halklar, uluslararası toplum tarafından tanınan herhangi bir yola başvurmak suretiyle kendilerini tahakkümden kurtarmaları hakkına sahip olacaktır.

3.                   Bütün halklar, bu Şartın Tarafı Devletlerin yabancı tahakkümüne karşı verdikleri siyasal, ekonomik ya da kültürel özgürlük mücadelesine yardımcı olmak hakkına sahip olacaktır.

Madde 21

1.                   Bütün halklar, kendi doğal zenginlik ve kaynaklarını özgür olarak kullanacaklardır. Bu hak, münhasıran halkın çıkarları için kullanılacaktır. Hiçbir halde bir halk bu haktan yoksun bırakılmayacaktır.

2.                   Yamalanması durumunda, mülkünden yoksun bırakılan halkın, mülkiyetini hukuka uygun biçimde yeniden edinmesinin yanı sıra uygun tazminat alma hakkı da olacaktır.

3.                   Zenginlik ve doğal kaynaklardan özgürce yararlanma, karşılıklı saygıya, eşitlik temelinde değiş-tokuşa/mübadeleye ve uluslararası hukuk ilkelerine dayanan uluslararası işbirliğinin geliştirilmesi yükümlülüğüne halel gelmeksizin uygulanacaktır.

4.                   Bu Şartın Tarafı Devletler, kendi zenginlik ve doğal kaynaklarından özgür olarak yararlanma hakkını, tek tek ya da toplu olarak Afrika birliğini ve dayanışmasını güçlendirmek amacıyla kullanacaklardır.

5.                   Bu Şartın Tarafı Devletler, kendi doğal kaynaklarından doğurduğu avantajlardan kendi halklarının tam olarak yararlanmasını sağlayacak olan, özellikle uluslararası tekeller tarafından uygulananlar olmak üzere yabancı ekonomik sömürünün her biçimini ortadan kaldırmayı üstleneceklerdir.

Madde 22

1.                   Bütün halkların, özgürlük ve kimliklerini usulünce dikkate alarak ve insanlığın ortak mirasından eşit olarak yararlanarak, ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda gelişmeye hakları olacaktır.

2.                   Devletler, tek tek ya da toplu olarak, gelişme hakkının uygulanmasını temin etmekle ödevli olacaklardır.

Madde 23

1.                   Bütün halkların, ulusal ve uluslararası barış ve güvenlik hakkı olacaktır. Birleşmiş Milletler Şartında vurgulanan ve Afrika Birliği Örgütü tarafından yeniden vurgulanan dayanışma ve dostça ilişkiler ilkeleri, Devletler arasındaki ilişkileri düzenleyecektir.

2.                   Barışın, dayanışmanın ve dostça ilişkilerin güçlendirilmesi amacıyla, bu Şartın Tarafı olan Devletler aşağıdaki hususları temin edeceklerdir:

a.                   bu Şart madde 12 çerçevesinde sığınma hakkından yararlanan herhangi bir kişi, geldiği ülke ya da bu Şartın Tarafı herhangi bir başka Devlet aleyhine yıkıcı faaliyetlerle iştigal etmeyecektir;

b.                   bu ülkeler, bu Şartın Tarafı herhangi bir Devletin halkı aleyhine yürütülecek yıkıcı ya da terörist faaliyetlerin üssü olarak kullanılmayacaktır.

Madde 24

Bütün halkların, kendi gelişmelerine elveren genel olarak tatmin edici bir çevreye sahip olma hakkı olacaktır.

Madde 25

Bu Şartın Tarafı Devletler, öğretim, eğitim ve yayın yollarıyla, bu Şartta düzenlenen haklara ve özgürlüklere saygı gösterilmesi ve bunları, özgürlüklere ve haklara olanların yanı sıra bunlara karşılık gelen yükümlülüklere ve ödevlere ilişkin olarak anlaşılmasını geliştirmek ve temin etmek ile ödevli olacaklardır.

Madde 26

Bu Şartın Tarafı Devletler, Mahkemelerin bağımsızlığını güvence altına almak ve Bu Şartta garanti edilen hakların ve özgürlüklerin geliştirilmesini ve korunmasını sağlayacak uygun ulusal kurumları kurmaya ve geliştirmeye izin vermekle ödevli altında olacaklardır.

Bölüm II

Ödevler

Madde 27

1.                   Her bireyin, ailesine ve topluma, Devlete ve yasal olarak tanınan diğer topluluklara ve uluslararası topluma yönelik olarak ödevleri olacaktır.

2.                   Her bir bireyin hakları ve özgürlükleri, başkalarının hakları, kolektif güvenlik, ahlak ve ortak çıkarlar gereğince dikkate alınarak kullanılacaktır.

Madde 28

Her bireyin, ayrımcılık yapmaksızın diğer bireylere saygı göstermek ve onları dikkate almak ve karşılıklı saygıyı ve hoşgörüyü geliştirmeyi, güvence altına almayı ve yeniden uygulamaya koymayı amaçlayan ilişkileri muhafaza etmek ödevi olacaktır.

Madde 29

Bireyin şu ödevleri de olacaktır:

1.                   Ailenin uyumlu biçimde gelişmesini korumak ve ailenin birleşmesi ve ona saygı gösterilmesi için çalışmak; her zaman ana-babaya saygı göstermek ve gereksinim duydukları zaman onların bakımını üstlenmek;

2.                   Fiziksel ve entelektüel yetilerini hizmetlerine amade kılarak kendi ulusal toplumuna hizmet etmek;

3.                   Vatandaşı bulunduğu yahut ikamet ettiği Devletin güvenliğini tehlikeye düşürmemek;

4.                   Özellikle ulusal dayanışmanın tehlikeye düştüğü zamanlarda olmak üzere, sosyal ve ulusal dayanışmayı korumak ve güçlendirmek;

5.                   Kendi ülkesinin ulusal bağımsızlık ve ülke bütünlüğünü korumak ve güçlendirmek ve yasalara uygun olarak ülkesinin savunulmasına katkıda bulunmak;

6.                   Kendi yeteneklerinin ve yeterliliğinin elverdiği en üst düzeyde çalışmak ve toplumun yararı için yasalarla öngörülen vergileri ödemek;

7.                   Hoşgörü, diyalog ve görüş alış-verişi anlayışı içinde, toplumun diğer üyeleriyle olan ilişkilerinde olumlu nitelikteki Afrikalı değerleri korumak ve geliştirmek ve genel olarak, toplumun moral yetkinliğini geliştirmeye katkıda bulunmak;

8.                   Yetilerinin elverdiği en üst düzeyde, her zaman ve her düzeyde, Afrika birliğinin geliştirilmesi ve başarılmasına katkıda bulunmak.

Kısım II

KORUMA ÖNLEMLERİ

Bölüm 1

Afrika İnsan ve Halkların Hakları Komisyonunun Kuruluş ve Örgütlenmesi

Madde 30

Bundan böyle “Komisyon” olarak anılan Afrika İnsan ve Halkların Hakları Komisyonu, Afrika’da insan ve halkların haklarını geliştirmek ve bunların korunmasını temin etmek üzere Afrika Birliği Örgütü bünyesinde kurulacaktır.

Madde 31

1.                   Komisyon, üstün ahlaki nitelikleri, dürüstlük, tarafsızlık, insan ve halkların hakları konularında yetkinlikleriyle bilinen, bilhassa hukuk alanında deneyimli kişiler dikkate alınarak, isim yapmış Afrikalı şahsiyetler arasından seçilen on bir üyeden oluşacaktır.

2.                   Komisyon üyeleri kişisel sıfatlarıyla hizmet göreceklerdir.

Madde 32

Komisyonda aynı Devletin birden çok vatandaşı yer almayacaktır.

Madde 33

Komisyon üyeleri bu Şarta Taraf Devletlerin aday gösterdikleri kişiler listesinden, Devlet ve Hükümet Başkanları Meclisi tarafından gizli oy usulüyle seçilecektir.

Madde 34

Bu Şarta Taraf hiçbir Devlet, ikiden çok aday gösteremez. Adayların bu Şarta Taraf Devletlerden birinin vatandaşlığına sahip olmaları zorunludur. Bir Devletçe iki aday önerildiğinde bunlardan biri, o Devletin vatandaşı olmayabilir.

Madde 35

1.                   Afrika Birliği Örgütü Genel Sekreteri, seçimlerden en az dört ay önce, bu Şarta Taraf Devletleri, adaylarını göstermeye çağıracaktır.

2.                   Afrika Birliği Örgütü Genel Sekreteri, böylece aday gösterilen kişilerin alfabetik sırada bir listesini yapacak ve bunu, seçimlerden en az bir ay önce Devlet ve Hükümet Başkanlarına iletecektir.

Madde 36

Komisyon üyeleri altı yıllık bir süre için seçileceklerdir ve bunların yeniden seçilebilmeleri mümkündür. Bununla birlikte, ilk seçimde seçilen üyelerden dördünün görev süresi iki yıl sonra, bunların dışındaki üç üyenin görev süresi ise dört yılın sonunda bitecektir.

Madde 37

İlk seçimden hemen sonra Afrika Birliği Örgütü Devlet ve Hükümet Başkanları Meclisi Başkanı, madde 36’da anılan bu üyelerin adlarını belirlemek üzere kura çekecektir.

Madde 38

Seçimlerden sonra Komisyon üyeleri, görevlerini tarafsızlık ve sadakatle yerine getireceklerine dair ant içeceklerdir.

Madde 39

1.                   Komisyonun bir üyesinin ölümü ya da istifası halinde Komisyon Başkanı, ölüm anından ya da istifanın yürürlüğe girdiği tarihten itibaren o yerin boşalmış olduğunu ilan edecek olan Afrika Birliği Örgütü Genel Sekreterini derhal bilgilendirecektir.

2.                   Bir üye, Komisyonun diğer üyelerinin görüş birliği ile, geçici bir devamsızlık dışında herhangi bir sebepten dolayı görevlerini yerine getirmeyi durdurmuş ise, Komisyon Başkanı, o yerin bu andan itibaren boşalmış olduğunu ilan edecek olan Afrika Birliği Örgütü Genel Sekreterini bilgilendirecektir.

3.                   Yukarıda öngörülen durumların her birinde Devlet ve Hükümet Başkanları Meclisi, yeri boşaltan üyenin yerine geçecek şekilde, söz konusu üyenin geri kalan süresinin altı aydan az olmaması koşuluyla, bu kalan süreyi tamamlamak üzere dolduracaktır.

Madde 40

Komisyonun her üyesi, ardılı/halefi görevi üstlendiği tarihe kadar görevde kalacaktır.

Madde 41

Afrika Birliği Örgütü Genel Sekreteri, Komisyon Sekreterini atayacaktır. Komisyonun görevlerini etkin şekilde yerine getirebilmesi için gerekli olan personel ve hizmetleri de ayrıca sağlayacaktır. Personel ve hizmet masraflarını Afrika Birliği Örgütü üstlenecektir.

Madde 42

1.                   Komisyon, Başkan ve Başkan Yardımcısını iki yıllık bir süre için seçecektir. Bunların yeniden seçilebilmeleri mümkündür.

2.                   Komisyon, kendi usul kurallarını düzenleyecektir.

3.                   Yedi üye oturum yeter sayısını oluşturacaktır.

4.                   Oyların eşitliği halinde Başkanın oyu belirleyicidir.

5.                   Genel Sekreter, Komisyon toplantılarına katılabilir. Genel Sekreter ne müzakerelere katılabilir, ne de oy kullanmayla yetkilidir. Bununla birlikte Komisyon Başkanı, onu, görüş bildirmek üzere davet edebilir.

Madde 43

Komisyon üyeleri görevlerini yaparken, Afrika Birliği Örgütü Ayrıcalıklar ve Bağışıklıklar Genel Sözleşmesinde sağlanan diplomatik ayrıcalık ve bağışıklıklardan yararlanacaklardır.

Madde 44

Afrika Birliği Örgütü Olağan Bütçesinde Komisyon üyelerinin maaş ve harcırahları için ödenek ayrılacaktır.

Bölüm II. Komisyon Yetkisi

Madde 45

Komisyonun şu görevleri olacaktır:

1.                   İnsan ve Halkların Haklarını geliştirmek ve özellikle:

a.                   İnsan ve halkların hakları alanında Afrika’nın sorunlarına ilişkin belge toplamak, çalışmalar ve araştırmalar yürütmek, insan ve halkların hakları ile ilgili ulusal ve yerel kuruluşları teşvik etmek, seminer, sempozyum ve konferanslar düzenlemek, bilgi yaymak ve gerektiği hallerde, Hükümetlere görüşlerini sunmak ve tavsiyelerde bulunmak.

b.                   Afrika Hükümetlerinin mevzuatlarına dayanak oluşturabilecek, insan ve halkların hakları ve temel özgürlükleriyle ilintili hukuksal sorunların çözülmesini amaçlayan ilke ve kuralları biçimlendirmek ve düzenlemek.

c.                    İnsan ve halkların haklarının geliştirilme ve korunmasıyla ilgili diğer Afrikalı ve uluslararası kuruluşlarla işbirliği yapmak.

2.                   İnsan ve halkların haklarının korunmasını bu Şartla belirlenen koşullar altında temin etmek.

3.                   Bir taraf Devletin, ABÖ’nün (Afrika Birliği Örgütü) bir kuruluşunun ya da ABÖ tarafından tanınan bir Afrika örgütünün istemi üzerine, bu Şartın tüm hükümlerini yorumlamak.

4.                   Devlet ve Hükümet Başkanları Meclisi tarafından kendisine verilebilecek diğer işleri görmek.

Bölüm III

Komisyonun Usulleri

Madde 46

Komisyon, uygun herhangi bir araştırma yöntemini kullanabilir; Afrika Birliği Örgütü Genel Sekreterini ya da kendisini aydınlatabilecek herhangi bir kişiyi dinleyebilir.

Devletlerin Yaptığı Başvurular

Madde 47

Bu Şarta taraf bir Devlet, Şartın tarafı bir başka Devletin Şarttaki hükümleri ihlal ettiğine inanmak için güçlü gerekçelere sahipse, yazılı bir başvuru yaparak o Devletin bu mesele hakkında dikkatini çekebilir. Bu başvuru, ayrıca ABÖ Genel Sekreterine ve Komisyon Başkanına da yöneltilecektir. Başvurunun yöneltildiği Devlet, başvurunun alınmasından itibaren üç ay içinde, meseleyi netleştiren yazılı açıklama ya da beyanı, başvuran Devlete yapar. Bu yazılı açıklama ya da beyan, uygulanan ve uygulanabilir olan yasaları ve usul hükümleri ve halihazırda verilmiş bulunan tazminata ya da olası başvuru yollarına ilişkin, konuyla ilgili olabildiğince geniş bilgiyi içermelidir.

Madde 48

İlk başvurunun, yöneltildiği Devlet tarafından alınması tarihinden itibaren üç ay içinde, mesele, ilintili iki Devleti tatmin edici şekilde iki taraflı müzakere ya da başka bir barışçıl usulle çözüme ulaştırılmadıysa her iki Devlet, meseleyi Başkan aracılığıyla Komisyona götürme hakkına sahip olacak ve ilgili diğer Devletlere bildirim yapacaktır.

Madde 49

Madde 47 hükümlerini dikkate almaksızın, bu Şartın Tarafı bir Devlet, başka bir Taraf Devletin Şart hükümlerini ihlal ettiği görüşünde izse, bu meseleyi, Başkana, Afrika Birliği Örgütü Genel Sekreterine ve ilgili Devlete yönelteceği başvuruyla doğrudan Komisyon önüne götürebilir.

Madde 50

Komisyon kendisine sunulan bir meseleyi ancak, Komisyonun değerlendirmesine göre hukuk yollarının başarılması usulünün aşırı derecede uzun süreceği aşikar olmadıkça, varolan tüm iç hukuk yollarının tüketilmiş olduğuna emin olduktan sonra ele alabilir.

Madde 51

1.                   Komisyon ilgili Devletlerden, konuyla ilgili tüm bilgileri kendisine sağlamalarını isteyebilir.

2.                   Komisyon meseleyi incelerken ilgili Devletler, Komisyon önünde temsil edilebilir ve yazılı ya da sözlü açıklama sunabilirler.

Madde 52

Komisyon, ilgili Devletler ve diğer kaynaklardan gerekli gördüğü tüm bilgileri elde ettikten ve İnsan ve Halkların Haklarına saygıya dayanan dostça bir çözüme varmak için uygun tüm yolları denedikten sonra, Madde 48’de anılan bildirimden itibaren makul bir süre içinde, olguları ve vargıların açıklayan bir rapor hazırlayacaktır. Bu rapor ilgili Devletlere yollanacak  ve Devlet ve Hükümet Başkanları Meclisine iletilecektir.

Madde 53

Komisyon, raporunu iletirken Devlet ve Hükümet Başkanları Kurulu’na, yararlı göreceği tavsiyelerde bulunabilir.

Madde 54

Komisyon, faaliyetlerine ilişkin olarak, Devlet ve Hükümet başkanları Meclisinin her Olağan Oturumuna bir rapor sunacaktır.

Diğer Başvurular

Madde 55

1.                   Komisyon Sekreteri, her oturumdan önce, bu Şarta Taraf Devletler dışındakilerin başvurularının bir listesini yapacak ve bunları, hangi başvuruların Komisyon tarafından incelenmesi gerektiğini gösterecek olan Komisyon üyelerine iletecektir.

2.                   Bir başvuru, eğer Komisyon üyelerinin basit çoğunluğu bu yönde bir karar verirse, Komisyon tarafından incelenecektir.

Madde 56

İnsan ve halkların haklarına ilişkin olup Komisyon tarafından alınan, madde 55’te yollaması yapılan başvurular aşağıdaki koşulları taşıyorsa incelenecektir:

1.                   Kimliğinin saklı tutulmasını istese de başvuruyu yapanları gösteriyor olması,

2.                   Afrika Birliği Örgütü Şartı veya bu Şartlara bağdaşır olması,

3.                   İlgili Devlet ve kurumlarına ya da Afrika Birliği Örgütü’ne yönelik küçük düşürücü ya da tahkir edici bir dille yazılmamış olması,

4.                   Tek dayanağının kitle iletişim araçlarıyla yayılan haberler olmaması,

5.                   Varsa iç hukuk yollarının, iç hukuk yollarına başvuru usulünün aşırı derecede uzun sürecek olması hali hariç tüketilmesinden sonra yapılmış olması,

6.                   İç hukuk yollarının tüketilmesinden ya da Komisyonun meseleyi ele alışından itibaren makul bir süre içinde sunulmuş olması,

7.                   Birleşmiş Milletler Şartındaki ya da Afrika Birliği Örgütü Şartındaki ilkeler ya da bu Şartın hükümleri uyarınca, ilgili Devletler tarafından çözümlenmiş bulunan vakalara ilişkin olmaması.

Madde 57

Tüm başvurular, esasa ilişkin herhangi bir inceleme yapılmadan önce, Komisyon Başkanı tarafından ilgili Devletin bilgisine sunulacaktır.

Madde 58

1.                   Komisyonun müzakere etmesinden sonra bir ya da daha çok başvurunun bir dizi ciddi ve kitlesel insan ve halkların hakları ihlallerinin varlığını ortaya çıkaran özel vakalarla açıkça bağlantılı olduğu görülürse, Komisyon, Devlet ve Hükümet Başkanları Meclisinin dikkatini bu özel vakalara çekecektir.

2.                   Devlet ve Hükümet Başkanları Meclisi, bundan sonra Komisyonun bu vakalara ilişkin derinlemesine bir çalışma yapmasını ve vargıları ile tavsiyelerinin de eklendiği, olgulara dayalı bir rapor hazırlamasını isteyebilir.

3.                   Komisyon tarafından usulüne uygun olarak saptanan bir acil vaka, bunun hakkında derinlemesine bir çalışma yapılmasını isteyebilecek olan Devlet ve Hükümet Başkanları Meclisi Başkanına, Komisyon tarafından sunulacaktır.

Madde 59

1.                   Bu Şart hükümleri çerçevesinde alınan önlemler, Devlet ve Hükümet Başkanları Meclisinin aksi yönde karar vereceği zamana kadar gizli kalacaktır.

2.                   Bununla birlikte Devlet ve Hükümet Başkanları Meclisinin kararı üzerine rapor, Komisyon Başkanı tarafından yayımlanacaktır.

3.                   Komisyonun faaliyetlerine ilişkin rapor, Devlet ve Hükümet Başkanları Meclisince incelendikten sonra, Komisyon Başkanı tarafından yayımlanacaktır.

Bölüm IV

Uygulanabilir Olan İlkeler

Madde 60

Komisyon, insan ve halkların haklarına ilişkin uluslararası hukuktan; özellikle insan ve halkların haklarına ilişkin çeşitli Afrika belgelerinin, Birleşmiş Milletler Şartının, Afrika Birliği Örgütü Şartının, İnsan Hakları Evrensel Bildirisinin, insan ve halkların hakları alanında Birleşmiş Milletler ve Afrika ülkeleri tarafından kabul edilen diğer belgelerin hükümlerinden olduğu kadar, bu Şartın Taraflarının üyesi bulunduğu Birleşmiş Milletler Uzmanlık Birimlerince kabul edilen çeşitli belgelerin hükümlerinden de esinlenecektir.

Madde 61

Komisyon, hukuk ilkelerini belirlerken tamamlayıcı ölçütler olarak, Afrika Birliği Örgütüne Üye Devletler tarafından açıkça tanınmış kurallar koyan diğer uluslararası genel ve özel sözleşmeleri; insan ve halkların haklarına ilişkin uluslararası normlara uygun Afrika pratiklerini, genel olarak hukuk/yasa şeklinde kabul bulmuş olan teamülleri; Afrika devletlerince tanınanların yanı sıra emsal kararları ve doktrin tarafından da tanınan hukukun genel ilkelerini göz önüne alacaktır.

Madde 62

Her Taraf Devlet, bu Şartın yürürlüğe girdiği tarihten başlayarak her iki yılda bir, bu Şartta tanınan ve güvence altına alınan haklara ve özgürlüklere etkinlik kazandırmak amacıyla yapılan yasama tasarruflarına ya da diğer önlemlere ilişkin bir rapor sunmayı üstlenecektir.

Madde 63

1.                   Bu Şart, Afrika Birliği Örgütü Üyesi Devletlerin imzalamasına, onaylamasına ve katılımına açıktır.

2.                   Bu Şartı onaylama ya da bu Şarta katılma belgeleri Afrika Birliği Örgütü Genel Sekreterine depo edilecektir.

3.                   Bu Şart, Afrika Birliği Örgütü Üyesi Devletlerin basit çoğunluğunun onaylama ya da katılma belgelerinin Genel Sekreter tarafından alınmasından üç ay sonra yürürlüğe girecektir.

Kısım III

Genel Hükümler

Madde 64

1.                   Komisyon üyeleri, bu Şartın yürürlüğe girmesinden sonra, bu Şartın ilgili Maddeleri uyarınca seçilecektir.

2.                   Afrika Birliği Örgütü Genel Sekreteri, Komisyonun ilk toplantısını, Komisyonun oluşturulmasın izleyen üç ay içinde Örgüt Merkezinde toplayacaktır. Bundan sonra Komisyon, Başkanı tarafından yılda en az bir kere olmak üzere, her gerektiği zaman toplanacaktır.

Madde 65

Bu Şartı, yürürlüğe girmesinden sonra onaylayan ya da ona katılan her bir Devlet için, Şart, bu Devletin onaylama ya da katılma belgesini depo etmesi tarihinden üç ay sonra yürürlüğe girecektir.

Madde 66

Gerekli olursa, özel protokoller ya da anlaşmalar, bu Şart hükümlerine eklenebilir.

Madde 67

Afrika Birliği Örgütü Genel Sekreteri Örgüt Üyesi Devletleri, her bir onaylama ya da katılma belgesinin depo edilmesi hususunda bilgilendirecektir.

Madde 68

Bu Şartta değişiklik, bir Taraf Devlet, Afrika Birliği Örgütü Genel Sekreterine, buna yönelik yazılı bir istemde bulunursa, yapılabilir. Devlet ve Hükümet Başkanları Meclisi, değişiklik taslağını, ancak tüm Taraf Devletler bu konuda, usulünce bilgilendirildikten ve Komisyon, değişiklik taslağını götüren Devletin istemi üzerine buna ilişkin görüşünü verdikten sonra değerlendirebilir. Değişiklik, Taraf Devletlerin basit çoğunluğuyla onaylanacaktır. Değişiklik, bunu anayasal usulüne uygun olarak kabul etmiş olan her bir Devlet için, Genel Sekreterin kabul ihbarını almasından üç ay sonra yürürlüğe girecektir.



* Bu metin Prof.Dr.Mehmet Semih Gemalmaz tarafından tercüme edilmiştir. Metnin yayınlamasına izin verdikleri için kendilerine teşekkür ediyoruz. Bkz: İnsan Hakları Belgeleri –Bölgesel Sistemler-, İstanbul: Alkım Yayınları, 1999.