Temel
Hakların Niteliği Ve Korunması
Madde 10
Herkes,
kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez,temel hak ve hürriyetlere
sahiptir.
Devlet,
kişinin temel hak ve hürriyetlerini, fert huzuru, sosyal adalet ve hukuk devleti
ilkeleri ile bağdaşamayacak surette sınırlayan siyasi, iktisadi ve sosyal bütün
engelleri kaldırır, insanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlar.
Temel Hak Ve Hürriyetlerin Özü, Sınırlanması Ve Kötüye Kullanılması
Madde 11
Temel hak ve
hürriyetler devletin ülkesi ve milleti ile bütünlüğünü cumhuriyetin, milli
güvenliğin, kamu düzeninin, kamu yararının, genel ahlakın, ve genel sağlığın
korunması amacıyla veya anayasanın diğer maddelerinde
gösterilen özel sebeplerle anayasanın özüne ve ruhuna uygun olarak,
ancak kanunla sınırlanabilir.
Kanun, temel
hak ve hürriyetlerin özüne dokunamaz.
Bu anayasada
yer alan hak ve hürriyetlerden hiç birisi, insan hak ve hürriyetlerini veya Türk
devletinin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğü veya dil, ırk, sınıf ,din ve mezhep ayrımına
dayanarak nitelikleri anayasada belirtilen
cumhuriyeti ortadan kaldırmak kastı ile kullanılamaz.
Bu hükümlere aykırı eylem ve davranışların
cezası kanunda gösterilir.
İKİNCİ
BÖLÜM
KİŞİNİN
HAKLARI VE ÖDEVLERİ
Kişi Dokunulmazlığı
Madde 14
Herkes,
yaşama, maddi ve manevi varlığını geliştirme haklarını ve kişi hürriyetine
sahiptir.
Kişi
dokunulmazlığı ve hürriyeti kanunun açıkça gösterdiği hallerde, usulüne
verilmiş hakim kararı olmadıkça kayıtlanmaz.
Kimseye
eziyet ve işkence yapılamaz.
İnsan
haysiyeti ile bağdaşmayan ceza konulamaz.
Özel Hayatın
Gizliliği
Madde 15
Özel hayatın gizliliğine dokunulamaz. Adli
soruşturmanın gerektirdiği istisnalar saklıdır.
Kanunun
açıkça gösterdiği hallerde usulüne göre verilmiş hakim kararı olmadıkça milli güvenlik veya kamu düzeni bakımından
gecikmede sakınca bulunan hallerde de kanunla
yetkili kılınan merciin emri bulunmadıkça kimsenin üstü, özel kağıtları ve
eşyası aranamaz ve el konulamaz.
Konut
Dokunulmazlığı
Madde 16
Konuta
dokunulamaz. Kanunun açıkça gösterdiği hallerde usulüne göre verilmiş hakim
kararı olmadıkça; milli güvenlik veya kamu düzeni bakımından gecikmede sakınca bulunan hallerde de kanunla
yetkili kılınan merciin emri bulunmadıkça, konuta girilemez, arama yapılamaz.
Buradaki eşyaya el konulamaz.
Haberleşme
Hürriyeti
Madde 17
Herkes,
haberleşme hürriyetine sahiptir.
Haberleşmenin
gizliliği esastır. Kanunun gösterdiği hallerde, hakim tarafından kanuna uygun olarak
verilmiş bir karar olmadıkça bu gizliliğe dokunulamaz.
Seyahat Ve
Yerleşme Hürriyeti
Madde 18
Herkes
seyahat hürriyetine sahiptir; bu hürriyet
ancak milli güvenliği sağlama ve salgın hastalıkları önleme amaçları ile kanunla
sınırlanabilir.
Herkes,
dilediği yerde yerleşme hürriyetine sahiptir. Bu hürriyet ancak milli güvenliği
sağlama, salgın hastalıkları önleme, kamu mallarını koruma, sosyal, iktisadi ve
tarımsal gelişmeyi gerçekleştirme zorunluluğu ile
ve kanunla sınırlanabilir.
Türkler,
yurda girme veya yurtdışına çıkma hürriyetine sahiptir. Yurtdışına çıkma
hürriyeti kanunla düzenlenir.
Vicdan ve Din
Hürriyeti
Madde 19
Herkes,
vicdan ve dini inanç ve kanaat hürriyetini sahiptir.
Kamu
düzenine veya genel ahlaka veya bu amaçlarla çıkarılan kanunlara aykırı olmayan
ibadetler , dini ayin ve törenler serbesttir. Kimse, ibadete dini ayin ve törenlere
katılmaya dini inanç ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz. Kimse, dini inanç ve
kanaatlarından dolayı kınanamaz.
Din eğitim
ve öğrenimi, ancak kişilerin kendi isteğine ve küçüklerinde kanuni temsilcilerinin
isteğine bağlıdır.
Kimse,
devletin sosyal, iktisadi, siyasi ve temel hukuki düzenini kısmen de olsa, din kurallarına dayandırma veya siyasi ve şahsi çıkar veya
nüfuz sağlama amacıyla her ne surette olursa olsun, dini veya din
duygularını yahut kutsal sayılan şeyleri istismar edemez ve kötüye kullanamaz. Bu
yasak dışına çıkan veya başkasını bu yolla kışkırtan gerçek ve tüzel kişiler
hakkında kanunun gösterdiği hükümler
uygulanır, siyasi partiler anayasa mahkemesince temelli kapatılır.
Düşünce
Hürriyeti
Madde 20
Herkes,
düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir; düşünce veya kanatlarını söz yazı resim
ile veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak açıklayabilir veya yayabilir.
Kimse düşünce veya kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz.
Bilim Ve Sanat Hürriyeti
Madde 21
Herkes bilim
ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda her
türlü araştırma hakkına sahiptir.
Eğitim ve
öğretim, devletin gözetim ve denetimi altında serbesttir. Özel okulların bağlı
olduğu esaslar, devlet okulları ile erişilmek istenen seviyeye uygun olarak kanunla
düzenlenir.
Çağdaş
bilim ve eğitim esaslarına aykırı eğitim
ve öğretim yerleri açılamaz.
Basın
Hürriyeti
Madde 22
Basın
hürdür; sansür edilemez.
Devlet,
basın ve haber alma hürriyetini sağlayacak tedbirleri alır.
Basın ve
haber alma hürriyeti, ancak devletin ülkesi ve milleti ile bütünlüğünü, kamu düzenini, milli güvenliği ve milli
güvenliğin gerektirdiği gizliliği veya genel ahlakı korumak,
Kişilerin
haysiyet şeref ve haklarına tecavüzü, suç işlemeye kışkırtmayı önlemek veya yargı görevinin amacına uygun olarak yerine
getirilmesini sağlamak için kanunla sınırlanabilir.
Yargı
görevinin amacına uygun olarak yerine getirilmesi için kanunla belirtilecek sınırlar
içerisinde hakim tarafından verilecek kararlar saklı olmak üzere olaylar hakkında
yayın yasağı konamaz.
Türkiye'de
yayımlanan gazete ve dergiler,kanunun gösterdiği suçların işlenmesi halinde hakim kararıyla
devletin ülkesi ve milleti ile bütünlüğünün milli güvenliğin kamu düzenin ve genel ahlakın
korunması gecikmede sakınca bulunan hallerde de, kanunun açıkça yetkili kıldığı
merciin emriyle toplatılabilir. Toplatma kararını veren yetkili mercii bu kararı en
geç 24 saat içinde mahkemeye bildirir. Mahkeme bu kararı en geç 3 gün
içinde onaylamazsa toplatma kararı
hükümsüz sayılır.
Türkiye'de
yayınlanan gazete ve dergiler milli
güvenliğe kamu düzenine genel ahlaka insan hak ve hürriyetlerine dayanan
milli, demokratik, laik, ve sosyal cumhuriyet ilkelerine veya devletin ülkesi ve milleti
ile bölünmezliği temel hükmüne aykırı
yayımlardan mahkum olma halinde mahkeme
kararıyla kapatılabilir.
Toplantı ve
Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı
Madde 28
Herkes,
önceden izin almaksızın silahsız ve saldırısız toplanma veya gösteri yürüyüşü
yapma hakkına sahiptir.
Bu hak,
ancak kamu düzenini korumak için kanunla
sınırlanabilir.
Dernek Kurma Hakkı
Madde 29
Herkes,
önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptir. Bu hakkın kullanılışında
uygulanacak şekil ve usuller kanunda gösterilir. kanun devletin ülkesi ve milleti ile
bütünlüğünün, milli güvenliğin, kamu düzenin ve genel ahlakın korunması
maksadı ile sınırlar koyabilir.
Hiç kimse
bir derneğe üye olmaya veya dernekte üye
kalmaya zorlanamaz. Dernekler , kanunun gösterdiği hallerde hakim kararı ile
kapatılabilir. Devletin ülkesi ve milleti ile bütünlüğünün milli güvenliğin ve
kamu düzeninin ve genel ahlakın korunması bakımından
gecikmede sakınca bulunan hallerde de, hakim kararına kadar kanunun açıkça yetkili kıldığı merciin
emriyle faaliyetten alıkonulabilir.
Kişi Güvenliği
Madde 30
Suçluluğu
hakkında kesin kuvvetli belirti bulunan kişiler, ancak kaçmayı veya delillerin yok
edilmesine veya değiştirilmesini önlemek maksadı ile veya bunlar gibi tutuklamayı
zorunlu kılan ve kanunla gösterilen diğer hallerde hakim kararı ile tutuklanabilir.
Tutukluluğun devamına karar verebilmesi aynı şartlara bağlıdır.
Yakalama,
ancak suçüstü halinde veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde yapılabilir; Bunun
şartlarını kanun gösterir.
Yakalanan
veya tutuklanan kimselere, yakalama veya tutuklama sebeplerinin ve haklarındaki
iddiaların yazılı olarak hemen bildirilmesi gerekir.
Yakalanan
veya tutuklanan kimse, tutulma yerine en yakın mahkemeye gönderilmesi için gerekli
süre hariç 48 saat ve Devlet Güvenlik Mahkemelerinin görev ve yetkilerine giren
suçlar ile kanunun açıkça belli ettiği hallerde toplu olarak işlenen suçlarda
genellikle savaş ve sıkı yönetim hallerinde kanunlarda gösterilen süre içinde hakim önüne çıkarılır bu süre 15 günü
geçemez.
Kimse, bu
süreler geçtikten sonra hakim kararı olmaksızın, hürriyetinden yoksun kılınamaz.
Yakalanan veya tutuklanan kimsenin durumu hemen yakınlarına bildirilir.
Bu esaslar
dışında işleme tabi tutulan kimselerin uğrayacakları
her türlü zararlar kanuna göre devletçe ödenir.
Kanuni Yargı
Yolu
Madde 32
Hiç kimse, kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci
önüne çıkarılamaz.
Bir kimseyi,
kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarma sonucunu doğuran
yargı yetkisine sahip olağan üstü
merciler kurulamaz.
Cezaların
Kanuni ve Şahsi Olması ; Zorlama Yasağı
Madde 33
Kimse,
işlendiği zamanda yürürlükte bulunan kanunun suç
saymadığı bir fiilinden dolayı cezalandırılamaz.
Cezalar ve
ceza tedbirleri ancak kanunlarla konulur.
Kimseye,
suç işlediği zaman kanunda o suç için
konulmuş olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez.
Kimse,
kendisine veya kanunun gösterdiği yakınlarını suçlandırma sonucu doğuracak beyanda
bulunmaya veya bu yolda delil göstermeye
zorlanamaz.
Ceza
sorumluluğu şahsidir.
Genel
müsadere cezası konulamaz.
SOSYAL VE
İKTİSADİ HAKLAR VE ÖDEVLER
Ailenin
Korunması
Madde 35
Aile Türk
toplumunun temelidir.
Devlet ve
diğer kamu tüzel kişileri, ailenin, ananın ve çocuğun korunması için gerekli
tedbirleri alır ve teşkilatı kurar.
Mülkiyet Hakkı
Madde 36
Herkes,
mülkiyet ve miras haklarına sahiptir. Bu haklar ancak kamu yararı amacıyla kanunla
sınırlanabilir. Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz.
Toprak
Mülkiyeti
Madde 37
Devlet,
toprağın verimli olarak işletilmesini gerçekleştirmekle ve topraksız olan veya
yeterli toprağı bulunmayan çiftçiye toprak sağlamak amaçları ile gereken tedbirleri
alır. Kanun, bu amaçlarla, değişik tarım bölgelerine ve çeşitlerine göre
toprağın genişliğini gösterebilir. Devlet, çiftçinin işletme araçlarına sahip
olmasını kolaylaştırır.
Toprak
dağıtımı, ormanların küçülmesi veya diğer
toprak servetlerinin azalması sonucunu doğuramaz.
Çalışma ve
Sözleşme Hürriyeti
Madde 40
Herkes,
dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir. Özel teşebbüs
kurmak serbesttir.
Kanun, bu
hürriyetleri ancak kamu yararı amacıyla sınırlayabilir.
Devlet,
özel teşebbüslerin milli iktisadın
gereklerine ve sosyal amaçlara uygun yürümesini
güvenlik ve kararlılık içerisinde çalışmasını
sağlayacak tedbirleri alır.
Çalışma
Hakkı ve Ödevi
Madde 42
Çalışma
herkesin hakkı ve ödevidir.
Devlet,
çalışanların insanca yaşaması çalışma
hayatının kararlılık içerisinde gelişmesi
için, sosyal, iktisadi ve mali tedbirlerle çalışanları
korur ve çalışmayı destekler işsizliği önleyici tedbirleri alır, angarya yasaktır.
Memleket ihtiyaçlarının zorunlu kıldığı alanlarda
vatandaşlık ödevi niteliği olan beden ve
fikir çalışmalarının şekil ve
şartları, demokratik esaslara uygun olarak kanunla
düzenlenir.
Çalışma
Şartları
Madde 43
Kimse,
yaşına, gücüne ve cinsiyetine uygun
olmayan bir işte çalıştırılamaz.
Çocuklar,
gençler ve kadınlar, çalışma şartları bakımından
özel olarak korunur.
Dinlenme Hakkı
Madde 44
Her Çalışan dinlenme hakkına sahiptir. Ücretli
hafta ve bayram tatili ve ücretli yıllık izin hakkı kanunla düzenlenir.
Ücrette
Adalet Sağlanması
Madde 45
Devlet,
çalışanların yaptıkları işe uygun bir insanlık haysiyetine yaraşır bir yaşayış seviyesi sağlamalarına elverişli adaletli bir ücret elde etmeleri
için gerekli tedbirleri alır.
Sendika Kurma Hakkı
Madde 46
İşçiler
ve işverenler, önceden izin almaksızın, sendikalar ve sendika birlikleri kurma,
bunları serbestçe üye olma ve üyelikten
ayrılma hakkına sahiptirler, bu hakların
kullanılışında uygulanacak
şekil ve usuller kanunda gösterilir. kanun
devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünün
milli güvenliğin, kamu düzeninin ve genel ahlakın korunması maksadıyla sınırlar
koyabilir.
Sendikalar
ve sendika birliklerinin tüzükleri,
yönetim ve işleyişleri demokratik esaslara
aykırı olamaz.
Toplu
Sözleşme ve Grev Hakkı
Madde 47
İşçiler,
işverenlerle olan münasebetlerinde iktisadi ve sosyal durumlarını korumak veya düzeltmek amacıyla toplu sözleşme
ve grev haklarına sahiptir.
Grev
hakkının kullanılması ve istisnaları ve
işverenlerin hakları kanunla düzenlenir.
Sosyal
Güvenlik Hakkı
Madde 48
Herkes,
sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Bu hakkı sağlamak için sosyal sigortalar
ve sosyal yardım teşkilatı kurmak
ve kurdurmak devletin ödevlerindendir.
Sağlık
Hakkı
Madde 49
Devlet, herkesin beden ve ruh sağlığı içinde yaşayabilmesini
ve tıbbi bakım görmesini sağlamakla ödevlidir.
Devlet,
yoksul veya dar gelirli ailelerin sağlık şartlarına uygun konut ihtiyaçlarını karşılayıcı tedbirler
alır.
Öğrenimin
Sağlanması
Madde 50
Halkın öğrenim ve eğitim ihtiyaçlarını sağlama
devletin başta gelen ödevlerindendir.
İlk
öğrenim , kız ve erkek bütün vatandaşlar için mecburidir ve devlet okullarında parasızdır.
Devlet,
maddi imkanlardan yoksun başarılı öğrencilerin, en yüksek öğrenim derecelerine
kadar çıkmalarını sağlama amacıyla burslar ve başka yollarla gerekli yardımları
yapar.
Devlet,
durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı
olanları topluma yararlı kılacak
tedbirleri alır.
Devlet,
tarih ve kültür değeri olan eser ve anıtların korunmasını sağlar.
Devletin
İktisadi ve Sosyal Ödevlerinin Sınırı
Madde 53
Devlet bu
bölümde belirtilen iktisadi ve sosyal
amaçlara ulaşma ödevlerini, ancak
iktisadi gelişme ile mali kaynaklarının
yeterliliği ölçüsünde yerine getirir.
SİYASİ HAKLAR VE ÖDEVLER
Vatandaşlık
Madde 54
Türk
devletine vatandaşlık bağı ile bağlı
olan herkes Türk'tür. Türk babanın veya
Türk ananın çocuğu Türk'tür. Yabancı babadan ve Türk anadan olan çocuğun vatandaşlık durumu kanunla düzenlenir.
Vatandaşlık, kanunun gösterdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda belirtilen
hallerde kaybedilir.
Hiçbir
Türk, vatana bağlılıkla bağdaşmayan bir eylemde bulunmadıkça vatandaşlıktan
çıkarılamaz. Vatandaşlıktan çıkarma ile
ilgili karar ve işlemlere karşı yargı yolu kapatılamaz.
Seçme ve
Seçilme Hakkı
Madde 55
Vatandaşlar, kanunda gösterilen şartlara uygun
olarak seçme ve seçilme hakkında sahiptir. Seçimler serbest, eşit, gizli, tek dereceli
genel oy , açık sayım ve döküm esaslarına göre yapılır.
Parti Kurma
Hakkı ve Partilerin Siyasi Hayattaki Yeri
Madde 56
Vatandaşlar siyasi parti kurma ve usulüne göre partilere girme ve çıkma hakkına sahiptir.
Siyasi
partiler , önceden izin almadan kurulur ve serbestçe faaliyette bulunurlar.
Siyasi
partiler ister iktidar da ister muhalefette olsunlar, demokratik siyasi
hayatın vazgeçilmez unsurlarıdır.
Son
milletvekili genel seçimlerinde muteber oy sayısının en az yüzde beşini alan veya bu
seçimlerde millet meclisince grup teşkil edecek sayıda milletvekilliği kazanmış
bulunan siyasi partilere devletçe yapılacak yardım kanunla düzenlenir.
Kamu Hizmetine
Girme Hakkı
Madde 58
Her Türk, kamu hizmetlerine girme hakkına sahiptir. Hizmete alınmada,
ödevin gerektirdiği niteliklerden başka hiçbir ayrım gözetilemez.
Mal Bildirimi
Madde 59
Kamu
hizmetine girenlerin mal bildiriminde bulunmaları kanunla
düzenlenir. Yasa ve yürütme organlarında görev
alanlar, bundan istisna edilemez.
Dilekçe
Hakkı
Madde 62
Vatandaşlar
, kendileri ile veya kamu ile ilgili dilek ve
şikayetleri hakkında , tek başlarına veya
topluca , yetkili makamlara ve Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne yazı ile başvurma hakkına sahiptirler.
Kendileriyle ilgili başvurmaların
sonucu dilekçe sahiplerine yazılı olarak
bildirilir.