TÜRKİYE CUMHURİYETİ

1961 ANAYASASI

(İnsan Haklarıyla İlgili Maddeler)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Temel Hakların Niteliği Ve Korunması

Madde 10

Herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez,temel hak ve hürriyetlere sahiptir.

Devlet, kişinin temel hak ve hürriyetlerini, fert huzuru, sosyal adalet ve hukuk devleti ilkeleri ile bağdaşamayacak surette sınırlayan siyasi, iktisadi ve sosyal bütün engelleri kaldırır, insanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi için  gerekli şartları hazırlar.

 

                           Temel Hak Ve Hürriyetlerin Özü, Sınırlanması Ve Kötüye Kullanılması

Madde 11

Temel hak ve hürriyetler devletin ülkesi ve milleti ile bütünlüğünü cumhuriyetin, milli güvenliğin, kamu düzeninin, kamu yararının, genel ahlakın, ve genel sağlığın korunması amacıyla veya anayasanın diğer maddelerinde   gösterilen özel sebeplerle anayasanın özüne ve ruhuna uygun olarak, ancak kanunla sınırlanabilir.

Kanun, temel hak ve hürriyetlerin özüne dokunamaz.

Bu anayasada yer alan hak ve hürriyetlerden hiç birisi, insan hak ve hürriyetlerini veya Türk devletinin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğü veya  dil, ırk, sınıf ,din ve mezhep ayrımına dayanarak nitelikleri anayasada  belirtilen cumhuriyeti ortadan kaldırmak kastı ile kullanılamaz.

Bu  hükümlere aykırı eylem ve davranışların cezası kanunda gösterilir.

 

İKİNCİ BÖLÜM

KİŞİNİN HAKLARI VE ÖDEVLERİ

 Kişi Dokunulmazlığı

Madde 14

Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını geliştirme haklarını ve kişi hürriyetine sahiptir.

Kişi dokunulmazlığı ve hürriyeti kanunun açıkça gösterdiği hallerde, usulüne verilmiş hakim kararı olmadıkça kayıtlanmaz.

Kimseye eziyet ve işkence yapılamaz.

İnsan haysiyeti ile bağdaşmayan ceza konulamaz.

Özel Hayatın Gizliliği

Madde 15

Özel  hayatın gizliliğine dokunulamaz. Adli soruşturmanın gerektirdiği istisnalar saklıdır.

Kanunun açıkça gösterdiği hallerde usulüne göre verilmiş hakim kararı olmadıkça  milli güvenlik veya kamu düzeni bakımından gecikmede sakınca bulunan hallerde de   kanunla yetkili kılınan merciin emri bulunmadıkça kimsenin üstü, özel kağıtları ve eşyası aranamaz ve  el konulamaz.

Konut Dokunulmazlığı

Madde 16

Konuta dokunulamaz. Kanunun açıkça gösterdiği hallerde usulüne göre verilmiş hakim kararı olmadıkça; milli güvenlik veya kamu düzeni bakımından  gecikmede sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınan merciin emri bulunmadıkça, konuta girilemez, arama yapılamaz. Buradaki eşyaya el konulamaz.

Haberleşme Hürriyeti

Madde 17

Herkes, haberleşme hürriyetine sahiptir.

Haberleşmenin gizliliği esastır. Kanunun gösterdiği hallerde, hakim tarafından kanuna uygun olarak verilmiş bir karar olmadıkça bu gizliliğe dokunulamaz.

Seyahat Ve Yerleşme Hürriyeti

Madde 18

Herkes seyahat hürriyetine sahiptir; bu  hürriyet ancak milli güvenliği sağlama ve salgın hastalıkları önleme amaçları ile kanunla sınırlanabilir.

Herkes, dilediği yerde yerleşme hürriyetine sahiptir. Bu hürriyet ancak milli güvenliği sağlama, salgın hastalıkları önleme, kamu mallarını koruma, sosyal, iktisadi ve tarımsal gelişmeyi gerçekleştirme zorunluluğu ile   ve kanunla sınırlanabilir.

Türkler, yurda girme veya yurtdışına çıkma hürriyetine sahiptir. Yurtdışına çıkma hürriyeti kanunla düzenlenir.

Vicdan ve Din Hürriyeti

Madde 19

Herkes, vicdan ve dini inanç ve kanaat hürriyetini  sahiptir.

Kamu düzenine veya genel ahlaka veya bu amaçlarla çıkarılan kanunlara aykırı olmayan ibadetler , dini ayin ve törenler serbesttir. Kimse, ibadete dini ayin ve törenlere katılmaya dini inanç ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz. Kimse, dini inanç ve kanaatlarından dolayı kınanamaz.

Din eğitim ve öğrenimi, ancak kişilerin kendi isteğine ve küçüklerinde kanuni temsilcilerinin isteğine bağlıdır.

Kimse, devletin sosyal, iktisadi, siyasi ve temel hukuki düzenini kısmen de olsa,  din kurallarına dayandırma veya siyasi ve  şahsi çıkar veya   nüfuz sağlama amacıyla her ne surette olursa olsun, dini veya din duygularını yahut kutsal sayılan şeyleri istismar edemez ve kötüye kullanamaz. Bu yasak dışına çıkan veya başkasını bu yolla kışkırtan gerçek ve tüzel kişiler hakkında kanunun  gösterdiği hükümler uygulanır, siyasi partiler anayasa mahkemesince temelli kapatılır.

Düşünce Hürriyeti

Madde 20

Herkes, düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir; düşünce veya kanatlarını söz yazı resim ile veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak açıklayabilir veya yayabilir. Kimse düşünce veya kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz. 

Bilim  Ve Sanat Hürriyeti

Madde 21

Herkes bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hakkına sahiptir.

Eğitim ve öğretim, devletin gözetim ve denetimi altında serbesttir. Özel okulların bağlı olduğu esaslar, devlet okulları ile erişilmek istenen seviyeye uygun olarak kanunla düzenlenir.

Çağdaş bilim ve  eğitim esaslarına aykırı eğitim ve öğretim yerleri açılamaz.

Basın Hürriyeti

Madde 22

Basın hürdür; sansür edilemez.

Devlet, basın ve haber alma hürriyetini sağlayacak tedbirleri alır.

Basın ve haber alma hürriyeti, ancak devletin ülkesi ve milleti ile bütünlüğünü,  kamu düzenini, milli güvenliği ve milli güvenliğin gerektirdiği gizliliği veya genel ahlakı korumak,

Kişilerin haysiyet şeref ve haklarına tecavüzü, suç işlemeye kışkırtmayı önlemek veya  yargı görevinin amacına uygun olarak yerine getirilmesini sağlamak için kanunla sınırlanabilir.

Yargı görevinin amacına uygun olarak yerine getirilmesi için kanunla belirtilecek sınırlar içerisinde hakim tarafından verilecek kararlar saklı olmak üzere olaylar hakkında yayın yasağı konamaz.

Türkiye'de yayımlanan gazete ve dergiler,kanunun gösterdiği suçların işlenmesi halinde  hakim kararıyla   devletin ülkesi ve milleti ile bütünlüğünün  milli güvenliğin kamu düzenin ve genel ahlakın korunması gecikmede sakınca bulunan hallerde de, kanunun açıkça yetkili kıldığı merciin emriyle toplatılabilir. Toplatma kararını veren yetkili mercii bu kararı en geç 24 saat içinde  mahkemeye  bildirir. Mahkeme bu kararı en geç 3 gün içinde onaylamazsa  toplatma kararı hükümsüz sayılır.

Türkiye'de yayınlanan  gazete ve dergiler milli güvenliğe  kamu düzenine   genel ahlaka insan hak ve hürriyetlerine dayanan milli, demokratik, laik, ve sosyal cumhuriyet ilkelerine veya devletin ülkesi ve milleti ile bölünmezliği temel hükmüne  aykırı yayımlardan  mahkum olma halinde mahkeme kararıyla kapatılabilir.

Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme  Hakkı

Madde 28

Herkes, önceden izin almaksızın silahsız ve saldırısız toplanma veya gösteri yürüyüşü yapma hakkına sahiptir.

Bu hak, ancak kamu düzenini  korumak için kanunla sınırlanabilir.

Dernek  Kurma Hakkı

Madde 29

Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptir. Bu hakkın kullanılışında uygulanacak şekil ve usuller kanunda gösterilir. kanun devletin ülkesi ve milleti ile bütünlüğünün, milli güvenliğin, kamu düzenin ve genel ahlakın korunması maksadı ile sınırlar koyabilir.

Hiç kimse bir derneğe  üye olmaya veya dernekte üye kalmaya zorlanamaz. Dernekler , kanunun gösterdiği hallerde hakim kararı ile kapatılabilir. Devletin ülkesi ve milleti ile bütünlüğünün milli güvenliğin ve kamu düzeninin ve genel ahlakın korunması bakımından   gecikmede sakınca bulunan hallerde de, hakim kararına kadar  kanunun açıkça yetkili kıldığı merciin emriyle faaliyetten alıkonulabilir.

Kişi  Güvenliği

Madde 30

Suçluluğu hakkında kesin kuvvetli belirti bulunan kişiler, ancak kaçmayı veya delillerin yok edilmesine veya değiştirilmesini önlemek maksadı ile veya bunlar gibi tutuklamayı zorunlu kılan ve kanunla gösterilen diğer hallerde hakim kararı ile tutuklanabilir. Tutukluluğun devamına karar verebilmesi aynı şartlara bağlıdır.

Yakalama, ancak suçüstü halinde veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde yapılabilir; Bunun şartlarını kanun gösterir.

Yakalanan veya tutuklanan kimselere, yakalama veya tutuklama sebeplerinin ve haklarındaki iddiaların yazılı olarak hemen bildirilmesi gerekir.

Yakalanan veya tutuklanan kimse, tutulma yerine en yakın mahkemeye gönderilmesi için gerekli süre hariç 48 saat ve Devlet Güvenlik Mahkemelerinin görev ve yetkilerine giren suçlar ile kanunun açıkça belli ettiği hallerde toplu olarak işlenen suçlarda genellikle savaş ve sıkı yönetim hallerinde kanunlarda gösterilen süre içinde  hakim önüne çıkarılır bu süre 15 günü geçemez.

Kimse, bu süreler geçtikten sonra hakim kararı olmaksızın, hürriyetinden yoksun kılınamaz. Yakalanan veya tutuklanan kimsenin durumu hemen yakınlarına bildirilir.

Bu esaslar dışında işleme tabi tutulan kimselerin  uğrayacakları her türlü zararlar kanuna göre devletçe ödenir.

Kanuni Yargı Yolu

Madde 32

Hiç kimse,  kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarılamaz.

Bir kimseyi, kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarma sonucunu doğuran yargı yetkisine  sahip olağan üstü merciler kurulamaz.

Cezaların Kanuni ve Şahsi Olması ; Zorlama Yasağı

Madde 33

Kimse, işlendiği zamanda yürürlükte bulunan kanunun  suç saymadığı bir fiilinden dolayı cezalandırılamaz.

Cezalar ve ceza tedbirleri ancak kanunlarla konulur.

Kimseye, suç işlediği zaman kanunda  o suç için konulmuş olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez.

Kimse, kendisine veya kanunun gösterdiği yakınlarını suçlandırma sonucu doğuracak beyanda bulunmaya  veya bu yolda delil göstermeye zorlanamaz.

Ceza sorumluluğu şahsidir.

Genel müsadere cezası konulamaz.

SOSYAL VE İKTİSADİ HAKLAR VE ÖDEVLER

Ailenin Korunması

Madde 35

Aile Türk toplumunun temelidir.

Devlet ve diğer kamu tüzel kişileri, ailenin, ananın ve çocuğun korunması için gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar.

Mülkiyet  Hakkı

Madde 36

Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir. Bu haklar ancak kamu yararı amacıyla kanunla sınırlanabilir. Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz.

Toprak Mülkiyeti

Madde 37

Devlet, toprağın verimli olarak işletilmesini gerçekleştirmekle ve topraksız olan veya yeterli toprağı bulunmayan çiftçiye toprak sağlamak amaçları ile gereken tedbirleri alır. Kanun, bu amaçlarla, değişik tarım bölgelerine ve çeşitlerine göre toprağın genişliğini gösterebilir. Devlet, çiftçinin işletme araçlarına sahip olmasını kolaylaştırır.

Toprak dağıtımı, ormanların küçülmesi veya  diğer toprak servetlerinin azalması sonucunu doğuramaz.

Çalışma ve Sözleşme Hürriyeti

Madde 40

Herkes, dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir. Özel teşebbüs kurmak serbesttir.

Kanun, bu hürriyetleri ancak kamu yararı amacıyla sınırlayabilir.

Devlet, özel teşebbüslerin  milli iktisadın gereklerine  ve sosyal amaçlara uygun  yürümesini   güvenlik ve kararlılık içerisinde  çalışmasını sağlayacak tedbirleri alır.

Çalışma Hakkı ve Ödevi

Madde 42

Çalışma herkesin hakkı ve ödevidir.

Devlet, çalışanların insanca yaşaması  çalışma hayatının kararlılık içerisinde  gelişmesi için, sosyal, iktisadi ve mali tedbirlerle  çalışanları korur  ve çalışmayı destekler  işsizliği önleyici  tedbirleri alır, angarya yasaktır.

Memleket  ihtiyaçlarının zorunlu kıldığı alanlarda vatandaşlık ödevi niteliği olan  beden ve fikir çalışmalarının  şekil ve şartları, demokratik esaslara uygun olarak  kanunla düzenlenir.

Çalışma Şartları

Madde 43

Kimse, yaşına, gücüne ve cinsiyetine  uygun olmayan  bir işte çalıştırılamaz.

Çocuklar, gençler ve kadınlar, çalışma şartları bakımından   özel olarak korunur.

Dinlenme  Hakkı

Madde 44

Her  Çalışan dinlenme hakkına sahiptir. Ücretli hafta ve bayram tatili ve ücretli yıllık izin hakkı kanunla düzenlenir.

Ücrette Adalet Sağlanması

Madde 45

Devlet, çalışanların yaptıkları işe uygun bir insanlık haysiyetine yaraşır   bir yaşayış seviyesi sağlamalarına   elverişli adaletli bir ücret elde etmeleri için  gerekli tedbirleri alır.

Sendika Kurma  Hakkı

Madde 46

İşçiler ve işverenler, önceden izin almaksızın, sendikalar ve sendika birlikleri kurma, bunları serbestçe  üye olma ve üyelikten ayrılma  hakkına sahiptirler,  bu hakların   kullanılışında  uygulanacak şekil ve usuller  kanunda gösterilir. kanun devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez  bütünlüğünün milli güvenliğin, kamu düzeninin ve genel ahlakın korunması maksadıyla sınırlar koyabilir.

Sendikalar ve sendika birliklerinin  tüzükleri, yönetim ve işleyişleri  demokratik esaslara aykırı olamaz.

Toplu Sözleşme  ve Grev Hakkı

Madde 47

İşçiler, işverenlerle  olan münasebetlerinde  iktisadi ve sosyal durumlarını  korumak veya düzeltmek amacıyla toplu sözleşme ve grev haklarına sahiptir.

Grev hakkının  kullanılması ve istisnaları ve işverenlerin  hakları kanunla düzenlenir.

Sosyal Güvenlik Hakkı

Madde 48

Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Bu hakkı sağlamak için  sosyal sigortalar   ve sosyal yardım teşkilatı  kurmak ve kurdurmak  devletin ödevlerindendir.

Sağlık Hakkı

Madde 49

Devlet,  herkesin beden ve ruh sağlığı içinde  yaşayabilmesini   ve tıbbi bakım görmesini sağlamakla ödevlidir.

Devlet, yoksul veya dar gelirli ailelerin sağlık şartlarına uygun  konut ihtiyaçlarını karşılayıcı tedbirler alır.

Öğrenimin Sağlanması

Madde 50

Halkın  öğrenim ve eğitim ihtiyaçlarını sağlama devletin başta gelen ödevlerindendir.

İlk öğrenim , kız ve erkek bütün vatandaşlar için mecburidir ve devlet  okullarında parasızdır.

Devlet, maddi imkanlardan yoksun başarılı öğrencilerin, en yüksek öğrenim derecelerine kadar çıkmalarını sağlama amacıyla burslar ve başka yollarla gerekli yardımları yapar.

Devlet, durumları sebebiyle  özel eğitime ihtiyacı olanları topluma yararlı  kılacak tedbirleri alır.

Devlet, tarih ve kültür değeri olan eser ve anıtların korunmasını sağlar.

Devletin İktisadi ve Sosyal Ödevlerinin Sınırı

Madde 53

Devlet bu bölümde belirtilen iktisadi  ve sosyal amaçlara  ulaşma ödevlerini, ancak iktisadi gelişme ile  mali kaynaklarının yeterliliği ölçüsünde  yerine getirir.

SİYASİ  HAKLAR VE ÖDEVLER

Vatandaşlık

Madde 54

Türk devletine vatandaşlık bağı  ile bağlı olan herkes Türk'tür. Türk babanın  veya Türk ananın  çocuğu Türk'tür.  Yabancı  babadan  ve Türk anadan olan çocuğun  vatandaşlık durumu kanunla düzenlenir. Vatandaşlık, kanunun gösterdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir.

Hiçbir Türk, vatana bağlılıkla bağdaşmayan bir eylemde bulunmadıkça vatandaşlıktan çıkarılamaz. Vatandaşlıktan çıkarma  ile ilgili karar  ve işlemlere karşı  yargı yolu kapatılamaz. 

Seçme ve Seçilme Hakkı

Madde 55

 Vatandaşlar, kanunda gösterilen şartlara uygun olarak seçme ve seçilme hakkında sahiptir. Seçimler serbest, eşit, gizli,  tek dereceli   genel oy , açık sayım ve döküm esaslarına  göre yapılır.

Parti Kurma Hakkı ve Partilerin Siyasi  Hayattaki Yeri

Madde 56

 Vatandaşlar siyasi parti kurma  ve usulüne göre partilere girme  ve çıkma hakkına sahiptir.

Siyasi partiler , önceden izin almadan kurulur ve serbestçe faaliyette bulunurlar.

Siyasi partiler  ister iktidar da  ister muhalefette olsunlar, demokratik siyasi hayatın  vazgeçilmez unsurlarıdır.

Son milletvekili genel seçimlerinde muteber oy sayısının en az yüzde beşini alan veya bu seçimlerde millet meclisince grup teşkil edecek sayıda milletvekilliği kazanmış bulunan siyasi  partilere  devletçe yapılacak yardım kanunla düzenlenir.

Kamu Hizmetine Girme  Hakkı

Madde 58

 Her Türk, kamu hizmetlerine  girme hakkına sahiptir. Hizmete alınmada, ödevin gerektirdiği niteliklerden başka hiçbir ayrım gözetilemez.

Mal Bildirimi

Madde  59

Kamu hizmetine girenlerin mal bildiriminde bulunmaları  kanunla düzenlenir. Yasa ve yürütme organlarında  görev alanlar, bundan istisna edilemez.

Dilekçe Hakkı

Madde  62

Vatandaşlar , kendileri ile veya kamu  ile ilgili dilek ve şikayetleri hakkında , tek  başlarına veya topluca , yetkili makamlara ve Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne  yazı ile başvurma hakkına sahiptirler.

Kendileriyle  ilgili  başvurmaların sonucu dilekçe sahiplerine  yazılı olarak bildirilir.