|
TÜRKİYE'DE DEREGÜLASYON REFORMUNA YÖNELİK ÖNERİLER
Prof.Dr.C.Can Aktan
Deregülasyon, kamu sektörünün çeşitli amaçlarla uyguladığı ekonomik, sosyal ve idari regülasyonların azaltılması ve/veya tamamen kaldırılması demektir. Kamusal regulasyonların bir kısmının uygulanması mutlaka gereklidir. Örneğin, devletin trafiğin iyi işlemesi için oluşturduğu kurallar ve yaptığı düzenlemeler (emniyet kemeri takılması, trafik ışıklarına riayet edilmesi vs.) “idari regulasyon”a bir örnektir ve bu tür düzenlemelerin mutlaka olması gerekir. Devlet bunun dışında çevre kiriliğinin azaltılması, içki ve sigara kullanımının belirli yerlerde yasaklanması, zorunlu ilköğretim vs. idari regulasyonları da yürürlüğe koyar. Fakat bunların dışında çeşitli amaçlarla devletin yaptığı “ekonomik regulasyonlar”da bulunmaktadır. Bu tür regulasyonlara örnek olarak fiyat kontrolleri, ücret kontrolleri (asgari ücret uygulaması) , faiz oranının kontrolü, döviz kurunun kontrolü, kira kontrolleri, piyasaya girişin engellenmesi veya sınırlanması (devlet monopolleri, imtiyaz hakkı verilmesi, tarifeler , kotalar vs.) , KİT zaralarının bütçeden karşılanması, kamusal kuruluşlara ve özel şirketlere teşvikler sağlanması, iflasın eşiğindeki özel şirketlere destek sağlanması ve benzeri uygulamaları gösterebiliriz. Önemle belirtelim ki, ekonomik regulasyonların önemli bir kısmı piyasa ekonomisinin işleyişini tamamen bozucu etkiler göstermektedir. Bu nedenle, ekonomik regulasyonların mümkün olduğu ölçüde kaldırılması gereklidir. Devlet bir kez bu tür regulasyonlarla ekonomiye müdahale ettiğinde bunun maalesef ardı arkası kesilmemektedir. Belirli kesimlere ayrıcalıklar sağlanmakta ve rantlar yaratılmaktadır. Deregülasyon reformu ile ilgili olarak önerilerimizi maddeler halinde özetlemeye çalışalım: § İlk olarak ülkemizde ekonomik regulasyonlar konusunda çalışmaları izleyecek, koordine edecek bir üst kurul ya da kurum oluşturulmalıdır. Ekonomik Regulasyonlar Koordinasyon ve Uygulama Kurumu adını taşıyacak bir kamu kurumu oluşturulmalıdır. § Ülkemizdeki tüm ekonomik regulasyonlar yukarıda belirtilen Kurum tarafından dikkatle gözden geçirilmeli ve piyasa ekonomisinin işleyişini bozan regulasyonlar kaldırılmalıdır. § Ülkemizde devletin mal ve faktör piyasalarındaki yaptığı tüm kontroller kaldırılarak fiyatların piyasada oluşmasına izin verilmelidir. § Tüm yasal ve fiili devlet tekelllerine son verilmelidir. Devletin tekel olduğu ya da hakim olduğu alanlar süratle serbestleştirilmelidir. § Devlet teşvikleri mümkün olduğu ölçüde tamamen kaldırılmalı ya da sıkı kurallar çerçevesinde ve bir plan-proğram dahilinde verilmelidir. § Eğitim ve sağlık hizmetleri alanında özel sektör yatırımlarının artırılması için mutlaka mevcut regulasyonlar azaltılmalı, destekleyici yasal düzenlemeler yapılmalıdır. § Bürokraside belirli hizmetlerin yerine getirilmesinde ( işyeri açılması ile ilgili olarak ruhsat verilmesi vs.) kamu kuruluşlarını bağlayacak belirli bir süre önceden tesbit edilerek vatandaşların mağdur olmaları önlenmelidir. § Halen bürokraside işyeri açma ile ilgili olarak çok gereksiz formaliteler istenilmektedir. Ruhsat işlemleri uzun sürmekte, aşırı bürokrasi ve kırtasiyecilik, işletmeleri kaçak olarak (ruhsatsız) çalışmaya sevketmektedir. Ayrıca formaliteler ve uzun süren işlemler rüşvet ve yolsuzluğa fırsat yaratmaktadır. Ruhsat işlemlerinin basitleştirilmesi için başlıca şu öneriler dikkate alınmalıdır: § İşyeri açma ve çalışma ruhsatı verilmesi ile ilgili işlemler basitleştirilmeli ve kırtasiyecilik azaltılmalıdır. § İşyeri açma ve çalışma ruhsatı verilmesi ile ilgili olarak özel bir yasa yürürlüğe konulmalı, mevzuattaki dağınıklığa ve çokluğa son verilmelidir. § İşyeri açma ve çalışma ruhsatı verilmesi yetkisi meslek odalarına devredilmelidir. Meslek odalarında Ruhsat İşlemleri Başkanlığı adı altında birim oluşturularak, ruhsat verme işlemleri bu birim aracılığıyla yürütülebilir. Ruhsat verme işlemleri önce oda içerisinde oluşturulacak Ruhsat İşlemleri Komisyonu’nda ele alınmalı ve belirli bir sürede sonuçlandırılmalıdır. Bu komisyonda odanın özelliğine göre gerekli uzmanlar görevlendirilmelidir. Ruhsat işlemleri Komisyon’unda görevlendirilme için belirli kriterler mutlaka oluşturulmalıdır. Ruhsat konusunda devletin sadece denetim görevi olmalıdır. Çalışma ruhsatı verilmesi yetkisi yukarıda belirtildiği üzere tamamen odalara devredilmelidir. İşyerlerinin bir kısım denetim görevi, yerel yönetimlerde yeniden yapılanmaya paralel olarak il yerel yönetimlerine devredilebilir. Çalışma ruhsatı; çevre temizliği, iş güvenliği, işçi sağlığı, tüketicinin korunması vs. bakımından büyük önem taşımaktadır.
Kaynak: C.Can Aktan, Etkin Devlet, Konya: Çizgi Kitabevi, 2003. adlı kitaptan yapılan alıntılarla hazırlanmıştır.
|