 |
JAMES M. BUCHANAN’IN BİYOGRAFİSİ,DENEYİMLERİ VE DÜŞÜNCELERİ |
Ailesi ve İlk Eğitimi
James Mcgill Buchanan 3 Ekim 1919 yılında Tennessee Eyaletinin Murfreesboro kasabası yakınlarındaki Gum köyünde güneyli bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi ve küçüklüğünü dedesi John P. Buchanan’ın çiftliğinde geçirdi (Buchanan, 1986a; 359).
Buchanan’ın ataları
İskoç-İrlanda kökenli olup 18. yüzyıl ortalarında Kuzey İrlanda’dan Amerika’ya
göç ettiler ve Presbyterian Kilisesi’ne bağlı bağımsız topluluklar halinde
yaşadılar (Buchanan ve Musgrave, 1999; 15).
Dede John P. Buchanan Çiftçiler Birliği
Partisi’nden 1891 yılı seçimlerinde Tennessee
Eyaleti Valisi olarak seçildi. Toplam beş yıl bu görevi sürdürdü. Bu durum Buchanan
ailesinin toplum içerisinde tanınmasına ve bir yer edinmesine yardımcı oldu. Buna
rağmen Buchanan ailesi kırsalda yaşayan ve çiftçilikle uğraşan orta sınıf fakir
bir aile olmaktan kurtulamadı. Buchanan ilk eğitimini dedesinin ismini taşıyan
ilkokulda tamamladı (Buchanan, 1986a; 359).
Buchanan’ın babası çiftçi idi. Fakat kırsal
kesimde bazen marangoz, bazen veteriner olmak gerekiyordu. Buchanan babasını anlatırken
onun sportmen bir kişi olduğunu, politika ile ilgilendiğini ancak entelektüel bir
birikimi olmadığını belirtmektedir (Buchanan, 1986a; 359).
Buchanan’ın annesi, Lila Scott,
Buchanan ailesinin en zeki ve en uzak görüşlü üyesi idi. Lise eğitiminden sonra
öğretmenlik de yapan Lila Scott, James M. Buchanan’ın akademik hayata başlamasında
etkin bir rol üstlenmiştir (Buchanan, 1986a; 360).
James M. Buchanan, aile içerisinde
hep dedesinin varisi olarak görülmüştür. Buchanan’ın hukukçu-politikacı olması
ailenin en büyük isteği idi. Fakat ekonomik gerçekler bu hayalin başarılmasını
mümkün kılmadı. Ailesi Buchanan’ın Vanderbilt Hukuk Fakültesi’ne gitmesini
istiyorlardı. Ancak 1929 Ekonomik Buhranı’nın patlak vermesi ve yoksulluk bu isteğin
gerçekleşmesini engelledi (Buchanan, 1986a; 360).
Bunun üzerine Buchanan,
Murfreesboro’da Orta Tennessee Eyaleti Öğretmen Okulu’na başladı. Buchanan
hatıralarında özellikle okul harcını ve kitap masraflarını karşılamak için dört
yıl boyunca sabah ve akşam süt sağdığını belirtmektedir (Buchanan, 1986a; 360).
1940 yılında mezun olduktan sonra
Buchanan, iş olarak üç seçenek arasında bir tercih yapmak zorunda kaldı. Bunlar
aylık 65 dolar karşılığı öğretmenlik, aylık 75 dolar karşılığı banka
memurluğu ve aylık 50 dolar karşılığı Tennessee Üniversitesi İktisat
Bölümü’nde asistanlık. Ücreti az olmasına rağmen Buchanan asistanlığı seçerek
1940 yılında akademik hayata ilk adımını attı ve 1941 yılında bu üniversitede
yüksek lisans eğitimini tamamladı (Buchanan, 1986a; 360).
Üniversitedeki ilk yıllarında
Buchanan, iktisat bilimi adına çok fazla bir şey öğrenemedi. Buchanan Knoxville
yıllarında vergileme, bütçe süreci ve merkez bankası teorisi ve politikaları
hakkında kitaplar ve makaleler okudu ve az da olsa istatistik öğrenmeye çalıştı.
Ancak hocası Charles P. White’ı kendisine örnek olarak aldı ve akademik
çalışmalarda bir moral unsurun olması gerektiğini ondan öğrendi (Buchanan, 1990b;
165).
1941-42 akademik yılında Buchanan
Kolombiya Üniversitesi’nden istatistik alanında çalışma yapmak için burs almasına
rağmen, askerliği tercih etti ve Ağustos 1941 yılında ABD Donanması’na katıldı.
Buchanan’ın orduda elde ettiği deneyimler sonraki akademik hayatında yardımcı oldu
ve başarıya ulaşmasında katkıda bulundu (Buchanan, 1986a; 361).
Chicago Üniversitesi, Frank Knight ve Knut Wicksell
Buchanan, 1945 yılının sonlarına
doğru askeri hayattan sivil hayata geçmek için bir karar almak zorunda olduğunu
gördü. Ordudaki görevinden memnun olan Buchanan zor bir kararla 1946 Ocak ayında
Chicago Üniversitesi’nde akademik hayata tekrar döndü. Kendisini çok etkileyen
lisans hocası C.C. Sims’in bu üniversitede doktora yapmış olması Buchanan’ın
Chicago Üniversitesi’ni tercih etmesinde etkili olmuştur (Buchanan, 1990b, 167).
Buchanan, Chicago
Üniversitesi’ndeki ilk yıllarında kendisini “libertarian sosyalist” olarak
tanımlamıştır. Libertarian sosyalizm Avrupa’daki sosyalizmden veya sosyal demokrat
anlayıştan tamamen farklı bir hareket idi. Buchanan sahip olduğu ve sonra terk ettiği
libertarian sosyalist düşünceyi, bireysel özgürlüğü ön plana çıkartan, piyasa
sürecini dikkate almayan ve devleti özgürlüğün önünde bir engel olarak
tanımlamıştır (Buchanan, 1990b; 169).
Chicago Üniversitesi Buchanan için
önemli bir dönüm noktası olmuştur. Buchanan’ın geliştirdiği Kamu Tercihi Teorisi
ve Anayasal İktisat Teorilerinin temelleri bu üniversitede atılmıştır. Buchanan
akademik hayatında kendisine gerçekten yardımcı olan Almanca ve İtalyanca’yı da bu
üniversite öğrenmiş, Frank Knight ve Knut Wicksell ile yine bu üniversitede
tanışmıştır.
Buchanan, doktora ders aşmasında
Frank Knight, T. W. Schultz ve Simeon Leland’dan dersler aldı. Özellikle Frank
Knight’dan aldığı 6 haftalık fiyat teorisi dersi kendisini çok etkiledi ve
libertarian sosyalist yaklaşımlarını terk ederek piyasa düzenini savunan bir
iktisatçı oldu. Knight, Buchanan’a piyasanın libertarian değerler içeren bir
örgütsel düzen olduğunu öğretti. Knight, Buchanan’ın Chicago Üniversitesi’nde
en çok etkilendiği hocası olmuştur ve onu
kendisine bir model olarak seçmiştir (Boettke, 1998; 23).
Buchanan otobiyografisinin
başlığı olan “Çift Sürmekten Daha İyi” (Better Than Plowing) cümlesini
Knight’tan aldığını ve bu başlığın kırsal kesimden gelen birisi olarak
kendisine çok uygun olduğunu ayrıca bazı çalışmalarında belirtmiştir (Buchanan,
1990b; 175).
Buchanan, bütün bunların
yanında, her şeyin göreceli olarak mutlak ve sonsuz olduğu fikrini (relatively
absolute absolutes) yine hocası Knight’tan öğrenmiştir. Ayrıca hocasının
Pigou’nun analizlerine getirdiği eleştiriler Buchanan’ı derinden etkilemiştir
(Buchanan, 1990b; 176).
1948 yılında doktora derecesini
alan Buchanan, üç aylık yaz tatili esnasında üniversite kütüphanesinin raflarında
Knut Wicksell’in henüz tercüme edilmemiş ve bilinmeyen “Finanztheoretiche
Untersuchungen, 1896” isimli Almanca doktora tezini buldu. Wicksell, bu çalışmasında
kamu sektöründe etkinliğin sağlanması için karar alma sürecinde oybirliğinin
olması gerektiğine işaret ediyordu. Buchanan bu çalışmadan büyük ölçüde
etkilendi ve geleneksel ortodoks kamu maliyesi fikirlerini değiştirdi. James
Buchanan’ı Nobel ödülüne götüren serüvenin başlangıcı, Buchanan’ın
Wicksell’i keşfetmesi ve çalışmalarından ilham alması olmuştur.
İktisat literatürüne
bakıldığında Buchanan ve Musgrave hariç bir çok iktisatçının kamu maliyesi ve
politik süreç konularında Wicksell’in çalışmalarını büyük ölçüde ihmal
ettikleri görülecektir. Buchanan ve Musgrave özellikle “adil vergileme” konusunda
Wicksell’in çalışmalarının kendilerinin entellektüel birikimlerinin
oluşumlarında önemli etkilere sahip olduğunu vurgulamışlardır.
Bernd Hansjürgens yaptığı bir çalışmada Wicksell’in Buchanan ve Musgrave üzerindeki etkilerini incelemiş ve sonuç olarak Musgrave’in karşı söylemlerine rağmen Buchanan’ın Wicksell’i daha doğru anladığını ve Wicksell’in düşüncelerinin Buchanan üzerinde daha etkili olduğu sonucuna varmıştır (Hansjürgens, 2000; 96).
Bugün bile Buchanan’ın George Mason Üniversitesi’ndeki odasını ziyaret edenler duvarda iki kişinin fotoğrafı ile karşılaşırlar. Bunlar Buchanan’ın akademik hayatında önemli yerlere sahip iki akademisyenin fotoğraflarıdır; Frank Knight ve Knut Wicksell (Buchanan, 1986a; 362).
 |
Betty Tillman'ın Profesör Buchanan'ın akademik çalışmalarında
unutıulmaz bir yeri vardır. Tillman, Kamu Tercihi çalışanları
tarafından "Queen of Public Choice Society" olarak anılır. http://nobelprize.org/economics/articles/buchanan/ |
Tennessee ve Florida Üniversitesi Yılları
Buchanan doktora derecesini
aldıktan sonra, 1948 yılının ortalarına doğru Chicago Üniversitesi’nden ayrıldı
ve yüksek lisans yaptığı Tennessee Üniversitesi’nde yeni görevine başladı. 1950
yılında yine aynı üniversitede profesör oldu.
İlk Akademik Çalışmaları
Buchanan Tennessee
Üniversitesi’nde görev yaptığı süre içerisinde iki önemli çalışmayı
tamamladı. Bunlar; “Kamu Finansmanının Pür Teorisi” (Buchanan, 1949) ve
“Federalizm ve Mali Denkleştirme”dir (Buchanan, 1950).
Buchanan “Kamu Finansmanının
Pür Teorisi” isimli çalışmasında hem Wicksell’in hem de De Viti De Marco’nun
yaklaşımlarını gündeme getirmeye çalıştı. Bu çalışma Buchanan’ın Amerikan
akademik dünyasında kendisini tanıtmada etkili olmuştur (Buchanan, 1986a; 363).
Bu makalesinde Buchanan devlet
teorisi ile vergileme ilkeleri arasında bir bağ kurmaya çalıştı ve ortodoks kamu
maliyesi yaklaşımının faydacı (utilitarian) mantığını eleştirdi. Buchanan’a
göre bu faydacı yaklaşım, devlet teorisi ile vergileme ilkeleri arasındaki bağı
görmede başarısız olmuştur.
Buchanan, diğer çalışmasında
federalizm ve mali denkleştirme üzerinde durmaya çalışmıştır. Bu makalede
Buchanan, mali denkleştirmeyi savunmuş ve mali denkleştirme ile bölgeler arası mali
dengesizliklerin azaltılabileceğini iddia etmiştir.
Buchanan’ın her iki çalışması
da sayısız bilimsel çalışmada kaynak olarak gösterilmiş ve bugünlere kadar
süregelen tartışmaları başlatmıştır.
Florida Üniversitesi: Kenneth Arrow’a Yapılan Eleştiriler ve Earl J. Hamilton
Buchanan 1951 yılında Florida
Üniversitesi’nde iktisat profesörü olarak yeni görevine başladı ve 1954 yılına
kadar bu görevinde kaldı (Rowley, 1999; 415).
Buchanan’ın akademik dünyada
tanınmasında Kenneth Arrow’a karşı yaptığı eleştirilerin ve Earl J. Hamilton
tarafından destek görmesinin payı büyüktür.
Kenneth Arrow (Arrow, 1951)
“Sosyal Tercih ve Bireysel Değerler” isimli kitabında ispatlamaya çalıştığı
“Genel İmkansızlık Teorisi” (General Imposibility Theorem) Buchanan’ı rahatsız
etti. Buchanan’a göre Arrow’un ispatlamaya çalıştığı bu teori, demokratik bir
toplum için uygun değildi. Arrow’a göre bireysel değerler ve tercihler bir
tutarsızlığa sebep olur iken sosyal sıralamalar (social ordering) ve değerler bir
tutarlılık ortaya koymaktadır. Buchanan’a göre asıl tutarsızlık “sosyal
refah” ve “kamu çıkarının” temelinde bireysel tercihlerin yer almamasından
kaynaklanmaktadır.
Buchanan üç yıl boyunca
Arrow’un tutarsızlıklarını ortaya koymak için çalışmalar yaptı ve 1954
yılında “Sosyal Tercih, Demokrasi ve Serbest Piyasalar” (Buchanan, 1954a) ve
“Piyasada ve Oylama Sürecinde Bireysel Tercih” (Buchanan, 1954b) isimli iki önemli
makalesini Earl J. Hamilton’un editörlüğünü yaptığı “Journal of Political
Economy” dergisinde yayınladı. Bu yayınlar Earl J. Hamilton’un katkıları ile
gerçekleşmiştir. Çünkü Buchanan genel kabul gören Arrow’un yaklaşımlarını
temelden eleştirmektedir.
Buchanan Earl J. Hamilton ile
Chicago Üniversitesi’nde tanıştı ve kendisi ile iyi bir dostluk kurdu. Hamilton,
Buchanan’a akademik başarının sırrının sıkı bir çalışmada olduğunu
vurguladı. Hamiton’un bu tavsiyelerini takip eden Buchanan gerçekten üretken bir
akademisyen olmuştur. Buchanan’ın, Hamilton’un da katkıları ile yayınladığı bu iki önemli çalışma akademik
çevrelerden fazla ilgi görmedi. Buchanan’a göre bunun sebebi bu çalışmaların
anlaşılamamasından kaynaklanmıştır. Piyasa ve oylama süreci ile ilgili bu
çalışmalar Kamu Tercihi Teorisinin ilk adımları olarak kabul edilmektedir (Buchanan,
1986a; 364).
İtalya Realizmi
Buchanan 1955’te aldığı bir
yıllık Fullbright bursu ile kamu maliye teorisi üzerine yazılmış klasik İtalyan
çalışmalarını incelemek ve araştırmalar yapmak için İtalya’ya gitti. 1955
yılında İtalya henüz II. Dünya Savaşı’nın maddi ve manevi zararlarını
üzerinden atamamıştı. Savaş aynı zamanda İtalyan’ların sahip oldukları
değerleri de tahrip etmişti. Kamu maliyesi alanında önemli çalışmalar yapmış Pantaleoni, De Viti De Marco ve Mazzola gibi iktisatçıların yaklaşımlarının yerini
Keynesyen politikalar almış idi. Böyle bir ortamda Buchanan İtalya’ya geldi ve
unutulmaya yüz tutmuş bu önemli düşünürlerin çalışmalarını tekrar gündeme
getirdi (Da Empoli, 1999; 1).
Buchanan bu bir yılın, pozitif ve
normatif iktisadi politikalar ile politik yapı arasındaki ilişkinin önemini kavramak
açısından çok önemli olduğunu çalışmalarında belirtmiştir.
Buchanan,
İtalyan politik anlayışının Anglo-Saxon anlayıştan farklı olduğunu bu yıllarda
daha da yakından görme fırsatı buldu. İtalyan sosyal bilimciler iyiliksever ve her
şeyi bilen bir devlet anlayışını kabul etmediler. Bunun yanında Bentham’ın
faydacı yaklaşımından ve Hegel’in idealizminden uzakta kaldılar. Onlara göre
politika içerisindeki aktörler gerçek bireylerden başkası değildir. İtalyan sosyal
bilimcilerin ortaya koymaya çalıştıkları devlet anlayışı Buchanan’ın faydayı
temel alan devlet anlayışını değiştirmesine yardımcı oldu. Buchanan’ın bireyi
temel alan devlet anlayışını kavramasında ve savunmasında bu İtalya deneyiminin
etkili olduğunu söylemek mümkündür (Buchanan, 1986a; 365).
Buchanan, İtalya’da bulunduğu
dönemde geleneksel (klasik) yaklaşımın kamu borçlanma teorisi üzerine
öngörülerinin yanlış olduğunu tespit etti. Bunun üzerine bu konudaki temelde gerçeklik payı olan klasik teorinin
restore edilmesi gerektiği fikrine vardı. Bu düşüncelerden yola çıkan Buchanan,
1958 yılında kamu borçlanma teorisi üzerine bir kitap
yazdı.
Buchanan’a göre kamu
borçlanması üzerine yapılmış bu çalışma, diğer çalışmalarından bağımsız
bir çalışma değildir. Bu çalışma da diğer çalışmalar gibi kamu maliyesinin ana
konuları içerisinden özenle seçilmiş bir çalışmadır ve bu çalışmada özellikle
ortodoks kamu maliyesi yaklaşımı eleştirilmiştir (Buchanan, 1958; 5).
Virginia Yılları; Charlottesville, Blacksburg ve Fairfax (1956- ---)
Charlottesville, Blacksburg ve Fairfax Virginia
Eyaleti’nin üç önemli üniversitesine ev sahipliği yapan şehirlerdir.
Charlottesville Virginia Üniversitesi’ne, Blacksburg Virginia Eyalet Üniversitesi’ne
bağlı Virginia Polytechnic Enstitüsü’ne (VPI) ve Fairfax da George Mason
Üniversitesi’ne ev sahipliği yapmaktadır. Bu üç ayrı şehir ve üniversite
Buchanan’ın hayatında, çalışmalarında ve başarılarında önemli yerlere
sahiptir.
Buchanan 1956 yılında İtalya dönüşünden sonra Virginia Üniversitesi’ne bağlı James Wilson Ekonomi Bölümü’nde yeni görevine başladı. Bu üniversitede meslektaşı G. Warren Nutter ile birlikte Thomas Jefferson Politik İktisat Araştırmaları Merkezi’ni kurdu. 1968’e kadar tam 12 yılını bu üniversitede geçirdi. Buchanan ve Nutter Virginia Üniversitesi politik iktisat programını geliştirmek için çabaladılar. Her dönem konusunda uzman bir politik iktisatçıyı öğrencileri ile buluşturdular. Frank Knight, F. A. Hayek, Michael Polyani, Maurice Allais, Bertil Ohlin, Overton Taylor ve Duncan Black bu iktisatçılardan bazılarıdır. Bütün bu çabalar sonucu Virginia Politik İktisat Programı geniş bir çevrenin dikkatini çekmiştir. 1958 yılında Üniversiteye Gordon Tullock’un katılması ile kadro tamamlanmıştır.
Tullock’un
bürokrasideki dokuz yıllık deneyimi, onun bütün insan davranışlarını “ekonomik
insan” modeline indirgemesine neden oldu. Çoğulcu demokratik sürecin nasıl
çalıştığı ile ilgili analizlerde Tullock, Duncan Black ve Anthony Downs’ın
çalışmalarından büyük ölçüde etkilendi ve bütün bu gelişmeler Buchanan Tullock
yakınlaşmasını beraberinde getirdi (Region, 1995; 1).
1968 yılına gelindiğinde Buchanan, sol düşüncenin
ve bunun yansımalarının üniversiteye hakim olmaya başladıklarını gördü. Bu
durumdan rahatsız olan Buchanan, 12 yılını geçirdiği Virginia Üniversitesi’nden
istifa edip ayrılmak zorunda kaldı (Rowley, 1999; 420).
1968-69 döneminde Los Angeles California
Üniversitesi’nde misafir öğretim üyesi olarak bulundu. Üniversitede patlayan bir
bomba Buchanan’ın bu üniversiteye olan
ilgisini azalttı ve bu üniversiteden de ayrılmaya karar verdi (Buchanan, 1986a; 374).
Meslektaşları Charles Goetz ve Wilson
Schmidt, Buchanan ve Tullock’u küçük bir yerleşim birimi olan Blacksburg’ta kurulu
Virginia Polytechnic Enstitüsü’ne
(VPI) gelmeye ikna ettiler. Buchanan ve Tullock bu enstitüde çalışmaya başladılar ve
1969 yılında “Kamu Tercihi Çalışmaları Merkezini” kurdular. Kamu tercihi ve
anayasal iktisat teorilerinin oluşturulması ve bu konularda önemli eserlerin
yazılması Virginia Polytechnic Enstitüsü’nde gerçekleşmiştir. Buchanan tam 14
verimli yılını bu enstitüde geçirdi. Fakat bütün çabalarına rağmen,
çalıştığı alan ile ilgili bir doktora programı açtırmayı başaramadı. Ayrıca
ortaya çıkan bazı idari problemler de Buchanan’a kendisine yeni bir üniversite arama
fırsatı verdi (Congleton, 1999; 2).
1983 yılında Fairfax’ta bulunan George Mason
Üniversitesi’nden aldığı teklifi değerlendiren Buchanan, Tullock ile birlikte bu
üniversiteye geçmeye karar verdi. Kamu Tercihi Çalışmaları Merkezi’ni de yeni
üniversitesine taşıdı. (Buchanan, 1986a; 374).
Günümüzde George Mason Üniversitesi’nde James
Buchanan Politik İktisat Merkezi ve Buchanan Evi (Buchanan House) olmak üzere iki
önemli merkez vardır. James Buchanan Politik İktisat Merkezi’nde başta Kamu Tercihi
ve Anayasal İktisat olmak üzere diğer ilgili konular üzerinde araştırma programları
sürdürülmektedir. Buchanan evi ise James
Buchanan’ın anısına kurulmuş ve kütüphane işlevi olan bir merkezdir.
Bugün 82 yaşında olan Buchanan, emekli olmasına
rağmen, çalışmalarını hala bu merkezlerde sürdürmektedir.
The Calculus of Consent ve Kamu Tercihi Teorisi
Frank
Knight’ın ekonomik düzenin yapısal özellikleri konusundaki etkisi, Knut
Wicksell’in kollektif karar alma süreci ile ilgili önerileri, İtalya deneyimi ve
Arrow’un teorisine karşı oluşan reaksiyon Buchanan’ı Gordon Tullock ile birlikte
“The Calculus of Consent, 1962” (Oybirliğinin Hesabı) isimli önemli kitabı ortaya
çıkartmaya itmiştir (Buchanan ve Musgrave, 1999; 20).
Buchanan meslektaşı Tullock’un
da çoğu konularda kendisi gibi düşündüğünü gördü. Tullock’un “basit
çoğunluk kuralı” üzerine yazdığı önemli makalesinden sonra ortak bir çalışma
yapabileceklerini düşündü. Bu düşünceye Tullock’un olumlu cevap vermesi üzerine
ortak bir çalışma ortaya çıktı: The Calculus of Consent.
Bu kitap Kamu Tercihi Teorisinin
oluşturulmasında bir klasik olarak görülmektedir. Buchanan’a göre bu kitap aslında
Wicksell’in tezinin tozlu raflarda bulunmasından veya Kamu Borçlanma Teorisi
içerisindeki görüşlerden daha heyecan verici olmamıştır (Buchanan, 1986a; 366).
Bu çalışmada Buchanan ve Tullock
alternatif politik yöntemler arasında birey tercihlerini incelemeye çalıştılar. Bu
çalışma Anayasal İktisat ve Kamu Tercihi Teorilerinin gelişmesine yardımcı
olmuştur. Buchanan ve Tullock’un amacı alternatif politik karar alma yöntemleri
arasında yapılacak tercihlerin göreceli olarak basit iktisadi analizlerinin yapılması
idi. Buchanan ve Tullock bu çalışmada yeni bir şeyler keşfetmek yerine, politik
süreç ile ilgili test edilebilir durumların analizini yapmaya çalışmışlardır.
Buchanan’a göre bu kitapta
yapılan en bariz hata Kamu Tercihi Teorisinin bir alt disiplin olarak ele alınmasıdır.
Kamu Tercihi Teorisi ile bütün politik karar alma yöntemleri iktisadi analizlere tabi
tutulmaya çalışılmıştır. 1960’larda Kamu Tercihi hem kolay hem de heyecan verici
bir yaklaşım olmuştur ve bu yeni alt disipline öğrencilerden ve sosyal bilimcilerden
büyük ilgi gösterilmiştir (Buchanan, 1986a; 366).
“The Calculus of Consent” Kamu Tercihi Teorisi içerisinde en büyük klasik
olup bugüne kadar 1200’den daha fazla bilimsel çalışmada kaynak olarak
gösterilmiştir. Buchanan’ın en fazla referans olarak gösterilmesinde bu önemli kitabın payı büyüktür (Durden ve
Millsaps, 1996; 135).
Bu önemli çalışmada Buchanan ve
Tullock çoğulculuğa ve çoğunluk kuralına karşı entellektüel eleştiriler
getirmişlerdir. Çoğunluk kuralı üzerine kurulmuş parlamenter sistem
eleştirilmiştir. (Buchanan ve Musgrave,
1999; 21).
1960 Sonrası, Anarşi ve Leviathan
Buchanan 1960’lı yılların
başlarında demokratik bir ortamda politik kurumların genel mantığına inancını
yitirmemişti. Ancak devletin daha etkin bir hale gelmesi kamu harcamalarının hızla
artması Buchanan’ın sisteme olan güveni sarstı. Buchanan bu süreç içerisinde
kurumsal alanda meydana gelen başarısızlıkları da gözlemlemeye başladı. 1960’lı yılların ortalarına doğru devlet
Leviathan bir görüntü verir iken, toplum da bir anarşi ortamına doğru itildi
(Buchanan, 1986a; 368).
Buchanan bu yıllarda ortodoks kamu
maliyesi ve politik karar alma süreci arasındaki ilişkileri incelemeye çalıştı.
Bunun sonucu olarak 1966 yılında “Demokratik Süreçte Kamu Maliyesi” isimli kitap
ortaya çıktı (Buchanan, 1966; 1). Buchanan’a göre bu kitap ihmal edilmiş bir
kitaptır (Buchanan, 1986a; 367). Ancak, 1995 yılına kadar 172 ayrı bilimsel eser
tarafından kaynak gösterilmesi, bu kitabın sosyal bilimciler tarafından ihmal
edilmediğinin bir göstergesidir (Durden ve Millsaps,
1996; 135).
1969 yılında Buchanan “Maliyet
ve Tercih” (Cost and Choice) isimli çalışmasını kaleme aldı. Bu çalışmada
Buchanan fırsat maliyeti üzerinde durmuş ve kamusal mal ve hizmet üretiminde klasik
fırsat maliyeti tekniğinin uygulanması gerektiğini savunmuştur (Buchanan, 1969; 5)
1970’lı yılların ortalarına
doğru Buchanan’ın demokratik sistemin nasıl çalıştığı üzerine yapmış olduğu
çalışmalar ve yorumlar sağlam bir zemine oturmaya başladı. Buchanan, Kamu Tercihi
Teorisi ile politik başarısızlıkları tanımlamaya çalıştı ve bireysel tercihlerin
ve değerlerin anayasal yapı içerisinde sınırlandırılması gerektiğini düşündü.
Buchanan bunun üzerine politik kurumların mantığını araştırmaya başladı. Bu
incelemeler ve çalışmalar sonucu “Anarşi ve Leviathan Arasında Özgürlüğün
Sınırları” (Limits of Liberty Between Anarchy and Leviathan) isimli kitap 1975
yılında okuyucunun ilgisine sunuldu. Bu çalışmada anarşi ve Leviathan devlet
anlayışı irdelenerek Hobbes’in ortaya koymaya çalıştığı başıboş anarşik bir
ortamın tehlikeleri yanında, Leviathan bir devlet tehlikesinin de altı çizilmeye
çalışıldı. Ayrıca bu çalışmada John Rawls’ın (1971) “Adalet Teorisi” ve
Robert Nozick’in (1974) “Anarşi, Devlet
ve Ütopya” isimli kitaplarına tamamlayıcı nitelikte yapıcı eleştiriler getirildi
(Buchanan, 1986a; 367).
Buchanan, izlediği yolda hep
Keynesyen yaklaşımın engelleri ile karşılaştı ve bu yaklaşımı eleştiren bir
çalışma ortaya koymak istedi. Buchanan’ın bu niyeti 1977 yılında meyvesini verdi.
Keynesyen yaklaşıma büyük eleştiriler getiren “Açık
Veren Demokrasi: Lord Keynes’in Politik Mirası” (Democracy in Deficit: The Political
Legacy of Lord Keynes) (Buchanan ve Wagner,
1977) isimli çalışma Buchanan ve Richard E. Wagner’ın gayretleri ile ortaya
çıktı. Bu kitapta, büyümüş bütçe açıkları Kamu Tercihi Teorisi doğrultusunda
incelenmiş ve bu açıkların nedeninin Keynesyen yaklaşımlar olduğu ispatlanmaya
çalışılmıştır. Bu kitapta açık olarak politikacıların harcamadan
hoşlanmalarına karşın vergilemeden hoşlanmadıkları ortaya konulmuştur.
Buchanan'a göre Keynesyen Teori demokratik toplumun politik
normlarını bozmuş, ve doğal borç yükünü temelden yanlış olarak yorumlamıştır. Ayrıca bu teori içerisinde “fırsat
maliyeti” prensibi ve politik karar alma süreçleri ihmal edilmiştir.
1980 yılına gelindiğinde
Leviathan devlet anlayışı ve tehlikeleri üzerinde özellikle durmak isteyen Buchanan,
bu doğrultuda Geoffrey Brennan ile ortak bir çalışma oraya çıkartmıştır. Buchanan
ve Brennan ileri sürdükleri modelde devleti gelirlerini maksimize etmeye çalışan bir
kurum olarak gördüler. Bu yaklaşım farklı bir bakış açısına sahipti. Buchanan ve
Brennan bu çalışmalarında, eğer devlet anayasadan aldığı güç ile gelirlerini
artırmaya çabalar ise, acaba bu çaba anayasal normlar ile nasıl
sınırlandırılabilir sorusunu cevaplandırmaya çalıştırlar. Bu soruların
analizleri ve normatif öneriler 1980 yılında “Vergileme Gücü” (Power to Tax)
isimli kitapta sunulmaya çalışıldı (Buchanan ve
Brennan, 1980; 1).
Bu çalışmada irdelenen sorular,
cevaplar ve normatif yaklaşımlar bir çok iktisatçı tarafından eleştirildi. Buchanan
bu eleştirilerin yanlış anlaşılmadan kaynaklandığını gördü ve 1985 yılında
yine Geoffrey Brennan ile birlikte “Kuralların Nedeni” (The Reason of Rules) isimli
çalışmasını kaleme aldı.
1986 Nobel Ödülü ve Sonrası
Buchanan 1986
yılında kamu ekonomisi ve politik karar alma teorilerine yaptığı katkılardan dolayı
Nobel İktisat ödülü ile ödüllendirildi. Bu
ödülün alınmasında Buchanan’ın geliştirdiği Kamu Tercihi Teorisinin payı
büyüktür. Buchanan tarafından politik sistemin bir mübadele olarak ele alınması ve
politik karar alma sürecinde oybirliği kuralının tekrar gündeme getirilmesi bu ödülün verilmesinde önemli
birer unsur olmuştur. Ayrıca Buchanan’ın kendisini anayasal sözleşmeci bir temele
oturtması ve kendisini bu temelin geliştirilmesine adaması Nobel ödülünü veren
komite tarafından takdir edilmiştir.
Buchanan, politika ve iktisat bilimi
içerisindeki ortodoks geleneksel mantığı reddeden
ilk Nobel ödülü almış bir bilim adamı değildir. Buchanan gibi, F.A. Hayek ve Gunner
Myrdal, Herbert Simon, Ronald Coase ve Douglass North da geleneksel düşünceleri
reddetmelerine rağmen Nobel ödülü ile ödüllendirilmişlerdir (Boettke, 1998; 25)
Buchanan 1986 sonrası ilgi
alanını “ahlak felsefesi”, “anayasal düzenin etiği” ve “etik
sınırlamaların ekonomik etkisi” gibi konularla genişletmiştir. “Çalışma
ahlakı” (work ethic) üzerine yazdığı çalışmasında bu tür ahlaksal
davranışların ekonomi üzerinde olumlu etkilerinin olduğu üzerinde durmuştur
(Buchanan, 1989a; 47).
Ayrıca, Buchanan özellikle Adam
Smith’in uzmanlaşma ve mübadeleden kaynaklanan “artan getiriler” (increasing
returns) konusundaki argümanlarını anlamaya çalışmış ve Marshall’ın
geliştirdiği “azalan getiriler” (diminishing returns) teorisinin bugün için
geçerli olamayacağı üzerinde durmuştur (Buchanan ve
Yoon, 1994).
1990’lardan sonra Buchanan’ın
ilgi alanı Hayek’in çalışmalarında vurguladığı ve özgür bir toplum için
gerekli bir özellik olan “genellik ilkesi” üzerinde yoğunlaşmıştır.
Buchanan’a göre eğer vergileme ve harcama üzerine anayasal bir sınırlama
getirilecek ise, bu genel olmalı ve bir
ayırımcılık söz konusu olmamalıdır. Toplumu oluşturan bütün gruplar ve
sınıflar arasında kesinlikle bir ayırımcılığa gidilmemelidir (Buchanan ve Congleton, 1998).
Kaynak: Hakkı Odabaş, James M. Buchanan’ın Kamu Tercihi Ve Anayasal İktisat Alanındaki Katkılarının Değerlendirilmesi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İzmir: DEÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2001.
Not: Bu bilgiler sayın Odabas'ın izni ile yayınlanmaktadır. Kendilerine teşekkürlerimizi sunuyoruz.