ÜNİVERSİTELERDE İNSAN KAYNAKLARININ YÖNETİMİ[i]

Prof.Dr.Coşkun Can Aktan

“Kaliteden söz edildiğinde, akla ilk gelen genellikle ürün kalitesi olmaktadır. Oysa bu doğru değildir. Toplam kalite yönetiminde “insan kalitesi” her şeyden önce gelir. Toplam Kalite Yönetimi “insana kaliteyi işlemek” üzerine kuruludur. Çalışanlara kaliteyi işleyebilen bir organizasyon kalite  yolunu zaten yarılamış demektir”

Masaaki İmai

İnsan kaynakları yönetimi adı verilen yönetim disiplinini tanımlamadan önce “insan kaynakları” nın ne anlama geldiğini kısaca açıklamakta yarar bulunmaktadır. Genel olarak, bir organizasyondaki tüm çalışanlar “insan kaynakları” nı oluşturur. Daha açık bir ifadeyle, organizasyondaki üst, orta ve alt kademe yöneticiler, teknik personel, danışman olarak istihdam edilen personel, tam-süreli ya da kısmi süreli çalışan personel, işçi ve memurlar ve diğer şekillerde istihdam edilen tüm personel organizasyonun insan kaynaklarını oluşturur.

İnsan Kaynaklarının Yönetimi denildiğinde ise organizasyonun amaçlarına ulaşabilmesi için, tüm insan kaynaklarının en doğru, etkin ve verimli bir şekilde kullanılması anlaşılmaktadır. Bilindiği üzere, organizasyonların amaçları organizasyon türüne göre değişmektedir. Kamu, özel ve üçüncü sektör organizasyonların amaçları arasında farklılıklar bulunmaktadır. Özel organizasyonların temel amacı kar iken, kamu ve özel organizasyonların temel amacı toplumun ortak ihtiyaçlarını karşılamak ve/veya topluma hizmet etmektir. Şüphesiz, özel organizasyonlar da mal ve hizmet üreterek toplumun ihtiyaçlarını karşılar ve topluma hizmet eder. Ancak, özel organizasyonların temel amacı aslında kar sağlayıcı faaliyetlerde bulunmaktır. Her üç organizasyonun ortak amaçları ise “kalite” ve “verimlilik” ilkeleri çerçevesinde faaliyette bulunmaktır.

İnsan kaynakları yönetimi, bir başka açıdan organizasyon ve yönetimde “insan” boyutunu ele alan disiplin olarak tanımlanabilir. İnsan kaynakları yönetiminin temel amaçlarını ise şu şekilde özetleyebiliriz:

§         İnsan kaynaklarını en etkin ve verimli şekilde kullanmak,

§         Doğru insanları, doğru işlerde istihdam etmek; bir başka ifadeyle, iş için gerekli bilgi, beceri ve yeteneğe sahip kişileri seçmek ve bunları kendilerine en uygun birimlere ya da departmanlara yerleştirmek,

§         İnsanların performanslarına uygun şekilde işte yükselmelerini sağlamak,

§         Çalışanları takdir ve motive etmek; organizasyonda çalışanlar üzerinde de demotive edici faktörleri ortadan kaldırmak,

§         Çalışanların performans değerlendirilmesini bilimsel esaslar ve          standartlar dahilinde yürütmek,

§         Ücret ve maddi teşviklerin takdir edilmesinde adil olmaya çalışmak; kişilerin iş performanslarına dayalı ücret takdir etmek ve bunu mümkün olduğu ölçüde objektif kriterler çerçevesinde yapmak.

Bu açıklamalardan sonra insan kaynaklarının yönetimi alanında yapılması gerekli işlemleri kısaca özetlemeye çalışalım.[ii] 

İnsan Kaynaklarının Yönetiminde Aşamalar

Herhangi bir organizasyonda insan kaynaklarının yönetiminde yapılması gerekli işlemleri 10 ana başlık altında özetleyebiliriz:

1.İnsan kaynaklarının planlanması. Organizasyonun ihtiyaç duyduğu insan kaynaklarının planlanması işlemleridir. Bu aşamada ilk olarak insan kaynaklarına olan talep belirlenir, daha sonra insan kaynakları piyasası analiz edilerek işgücü arzı ile ilgili veriler elde edilmeye çalışılır. Bu aşamada iş analizi, iş tanımı ve iş dizaynları da gerçekleştirilir.

2.İnsan kaynaklarının seçimi ve işe yerleştirilmesi. Bu aşamada insan kaynakları piyasasından işgücü talebinde bulunulur. Bunun için duyuru ve ilanlar yapılarak adayların başvurularının yapılması sağlanılır. Aday bulunmasında yararlanılacak başlıca duyuru ve ilan yöntemleri şunlar olabilir:

·       Organizasyon dışından aday bulma

- Gazetelere ilan verme,

- Eğitim kurumları ile işbirliği yaparak aday bulma,

·       Organizasyon içinden aday bulma

            - Transfer etme,

            - Terfi ettirme,

Duyuruların ardından mevcut başvurular arasından yazılı ve/veya sözlü sınavlar yapılır ve eleman seçimi yapılır. Bu aşamada iş için gerekli özellikte eleman alınmasına özen gösterilir. İnsan kaynaklarının seçimi ve işe yerleştirilmesi aşamasında son yapılacak işlem ise seçilen elemanının kısa bir oryantasyon programından, (organizasyonun tanıtılması ve işe alıştırma) sonra işine yerleştirilmesidir.

3.İnsan kaynaklarının geliştirilmesi. Bu aşamada, organizasyon çalışanlarının iş başında ve/veya iş dışında eğitim seminerlerine katılımı sağlanarak, bilgi ve beceri düzeylerini artırmaları sağlanır. Yine bu aşamada organizasyon çalışanlarına rehberlik ve kariyer geliştirme hizmetleri sunulur.

4.İnsan kaynaklarının motivasyonu. İnsan kaynaklarının yönetiminde en önemli aşamalardan birisi motivasyon yönetimdir. Bu aşamada organizasyon çalışanlarından daha yüksek performans elde edebilmek için çeşitli motivasyonel araçlar kullanılır.

5.İnsan kaynaklarının yönetime katılımı. Bu aşamada çeşitli yeni yönetim teknikleri (çalışanları güçlendirme (empowerment), kademe azaltma (delayering), çalışma grupları oluşturulması vs.) ile çalışanların yönetimde karar alma sürecine    ve yapılan işlere daha aktif ve işbirliği içerisinde katılımı sağlanır

6.İnsan kaynaklarında performans değerlendirme ve ölçme. İnsan kaynakları yönetiminde en önemli aşamalardan biri olmasına rağmen pratikte çok az işletme gerçekten performans değerlendirme ve ölçme konusunu uygulamaktadırlar. Bu aşamada öncelikle performans kriterleri objektif olarak belirlenmeli, performans kriterlerinin açık, anlaşılır ve adil olduğu konusunda organizasyonda bir konsensus sağlanılmalıdır.

7.Stres yönetimi. İnsan kaynakları yönetimi alanında ele alınması gereken konulardan birisi de stres yönetimidir. Bu aşamada stresin neden ve sonuçları ve stres önleme yolları analiz edilmektedir.

8.Ücret yönetimi. Ücret takdiri, insan kaynakları yönetiminin      en önemli konularından birisidir. Aylık maaş ve diğer ödemeler ile emeklilik ikramiyelerinin ve maaşlarının ödenmesi konuları bu aşamada tespit edilir.

9.Çalışma ilişkilerinin düzenlenmesi. İşyeri ile işveren ve işçi sendikaları arasındaki ilişkilerin düzenlenmesi de insan kaynaklarının yönetimi alanında ele alınan konulardır.

10. İşten ayrılmaların düzenlenmesi. Çalışanların isteyerek işten ayrılmaları ve çalışanların işten çıkarılması konuları da önem taşımaktadır. Bu işlemler de insan kaynakları yönetiminin bir aşamasını oluşturmaktadır.

Sonuç

Tüm organizasyonlarda ve bu çerçevede üniversitelerde insan kaynakları yönetiminin ciddiyetle uygulanması büyük önem taşımaktadır. Etkin bir insan kaynakları yönetimi için ;

Vs. unsurların kurum kültürünün bir parçası haline getirilebilmesi pekala mümkündür.

Üniversite reformu, insan kaynakları yönetimini iyileştirmek hedefini en baş sıralara yerleştirmelidir.