Prof.Dr. C.Can Aktan
“Gelecek bir yılı planlıyorsan,
mısır ek,
Gelecek on yılı planlıyorsan,
ağaçlar dik,
Eğer gelecek yaşamı planlıyorsan,
insanları eğit.”
Guanzi, (İÖ.645.)
Günümüzde sadece yüksek öğretim
alanında değil, genel olarak tüm eğitim sisteminde benimsenen yeni
paradigmalardan birisi “yaşamboyu öğrenim” (lifelong learning)
dir.
Yaşamboyu öğrenme, çocukluktan
emekliliğe kadar sürekli öğrenmeyi ifade eden bir kavramdır.
Yaşamboyu öğrenme, formel öğrenme (ilk ve orta öğretim kurumlarında,
üniversitelerde verilen eğitim) yanısıra informel öğrenmeyi (aile
içi eğitim, topluluk içinde öğrenme vs.) içerir.Yaşamboyu öğrenim,
uzaktan eğitim, e-öğrenme, sürekli eğitim, açık öğretim ve saire tüm
yöntemlere başarılmaya çalışılan bir pedagoji şeklidir.
Yaşamboyu öğrenim,
kişisel ve sosyal amaçlı öğrenimin yanı sıra çalışma amaçlı öğrenimi
de kapsamakta ve resmi eğitim sistemlerine ilişkin pek çok alanda
yer almaktadır. Yaşam boyu öğrenim, insana ve bilgiye daha çok
yatırım yapma, dijital okuma yazma da dahil olmak üzere temel bilgi
ve becerilerin kazanılmasını teşvik etme, esnek ve yenilikçi öğrenme
fırsatlarını genişletme anlamına gelmektedir.
Yaşamboyu
öğrenim paradigmasının ortaya çıkışı ve gelişimini daha ayrıntılı
olarak özetlemekte yarar bulunmaktadır.
Yaşamboyu öğrenim
paradigması ilk olarak AB’ye üye ülkeler yüksek eğitim bakanlarının
Budapeşte’de yaptıkları bir toplantıda dile getirilmiştir.
“Avrupa Eğitim Evi , Eğitim ve Ekonomi-Yeni Bir Ortaklık”
başlığını taşıyan bildirgede yaşamboyu öğrenmenin önemi şu şekilde
vurgulanmıştır.
“Yaşamboyu öğrenme
süreci yaklaşımını uygulamak, bir işte çalışma ve öğrenme arasında
yakın bir ilişkiyi, bu da eğitim ile iş hayatı arasında daha yakın
bir ilişkiyi gerektirir. ... Bu nedenle, sürekli eğitime, başlangıç
eğitimi ve öğretimiyle ilgili olarak daha fazla ağırlık verilmelidir.
Eğitim kurumları ve firmalar, ortaklığa dayalı işbirliği içinde
öğrenme örgütleri olmalıdır.”
2000 yılı Mart ayında Lizbon’da
düzenlenen Avrupa Konseyi toplantısında, Üye Devletler’in hükümet
liderleri, Avrupa Birliği’nin dünyanın en rekabetçi ve dinamik bilgi
ekonomisi haline gelebilmesi, daha çok ve daha iyi iş imkanları
sağlayan sürekli bir ekonomik büyüme gerçekleştirebilmesi ve sosyal
uyumun sağlanması amacıyla 10 yıllık bir strateji belirlemişlerdir.
Bu stratejinin temel unsurlarından olan yaşam boyu öğrenim, yalnızca
rekabet ve çalışma alanları için değil, sosyal dışlanmayı önleme,
aktif vatandaşlık ve kişisel gelişim gibi alanlar için de oldukça
büyük önem taşımaktadır.
Bu çerçevede, Avrupa Komisyonu’nun 21
Kasım 2001 tarihinde kabul ettiği Avrupa Yaşamboyu Öğrenim Alanı’nı
Gerçekleştirme (Making a European Area of Lifelong Learning a
Reality) başlığını taşıyan bir tebliğinde (communication) yaşam boyu
öğrenim, eğitim politikasının geliştirilmesinde kılavuz İlke olarak
belirlenmiştir. Sözkonusu tebliğ yaşam boyu öğrenim “bilgi,
beceri ve yeterliliği arttırmak amacıyla, kişisel, toplumsal ve
istihdam perspektiflerinde yaşam boyu süren tüm öğrenim aktiviteleri”
olarak tanımlanmaktadır.
Yaşamboyu öğrenim şu alanları
kapsamaktadır:
-Okul öncesi dönemden emeklilik
sonrası döneme kadar tüm yetenek, ilgi, bilgi ve nitelikleri kazanma
ve yenileme. Böylelikle her vatandaşın bilgi tabanlı topluma
uyum sağlayabilecek bilgiye erişmesi sağlanacak, sosyal ve ekonomik
hayatın her alanına aktif katılımı teşvik edilmiş olacaktır.
-Tüm öğrenim türlerine önem verme.
Örneğin, iş yerinde edinilen mesleki beceriler ve gayri-resmi
öğrenim.
Yaşamboyu öğrenim, aynı zamanda temel
becerilerin güncellenmesi yoluyla kişilere ikinci bir fırsat
yaratabilmek ve daha ileri düzeylerde öğrenim imkanları sunmak
anlamına da gelmektedir.
Öte yandan,
Avrupa Konisyonu tarafından
yayınlanan Yaşamboyu Öğrenim Memorandumu (Memorandum on Lifelong
Learning) içerisinde “yaşamboyu öğrenim” stratejilerine
ilişkin altı temel öğe belirlenmiştir:
·
Katılımcılık.
Yalnızca ulusal, bölgesel veya
yerel karar alma düzeylerinde değil, aynı zamanda kamu mercileri,
eğitim sağlayıcıları (okul, üniversite vb.), iş dünyası, sosyal
partnerler, yerel dernekler, mesleki rehberlik hizmetleri, araştırma
merkezleri vb. arasında da ortaklık çalışmaları.
·
Bilgi toplumunda
öğrenme. Bilgi tabanlı
toplumda temel becerileri yeniden tanımlamaya yönelik, sözgelimi
yeni bilgi ve iletişim teknolojilerini içeren öğrenim talebine ışık
tutma; öngörülebilir istihdam piyasası gelişmelerini dikkate alması.
·
Yeterli kaynak.
Öğrenime yapılacak kamu yatırımlarını ve özel yatırımları önemli
ölçüde arttırmayı da içeren yeterli kaynaklandırma. Bu yalnızca kamu
bütçelerini arttırmak değil aynı zamanda mevcut kaynakların etkin
dağıtımını sağlamak ve çeşitli yeni yatırımları teşvik etmek
anlamına gelmektedir. İnsana yapılan yatırım ekonomik halkanın her
noktasında büyük önem taşımaktadır.
·
Öğrenme fırsatlarına
erişim kolaylığı sağlama.
Öğrenim olanaklarını daha görünür hale getirmek; daha çok yerel
öğrenim merkezi açmak suretiyle öğrenim görmenin önündeki engelleri
kaldırmak ve bu şekilde öğrenime erişimi kolaylaştırmak. Bu bağlamda,
özürlü vatandaşlar veya kırsal kesimde yaşayanlar gibi farklı
gruplar için özel çabalar sarf edilmelidir.
·
Öğrenme kültürü
yaratılması. Öğrenim
isteklerini kolaylıkla dile getiremeyen kişiler için, olanaklar
sunmak suretiyle imaj açısından da daha değer verilen bir öğrenim
görüntüsü ve imgesi yaratmak ve bu yolla bir öğrenim kültürü
oluşturmak., öğrenimi kolaylaştırmak,
·
Mükemmeliyete
odaklanma. Kalite kontrolü
ve ilerlemeyi tespit eden ölçütler yoluyla mükemmeli hedeflemek.
Daha somut bir ifadeyle, başarının fark edilip ödüllendirilmesi için
standartlar, kılavuz ilkeler ve mekanizmalar belirlemek.
Yaşamboyu öğrenim konusunda daha detaylı bilgiler için bkz:
Commission of the European Communities, 2000, Commission of
the European Communities, 2002; Council of Europe,2000.;
Haug & Kirstein, 1999; EU Commision,2001; World Bank,2002;
OECD, 1992;
World
Bank, Lifelong Learning in the Global Knowledge Economy,
Washington DC: World Bank, 2003.
Avrupa
Birliğine Üye Ülkeler İle Phare Ülkeleri Eğitim Bakanları
Konferansı, 24-26 Haziran 1999 Macaristan-Budapeşte, Avrupa
Eğitim Evi , Eğitim Ve Ekonomi-Yeni Bir Ortaklık.
EU
Commision, Making A European Area Of Lifelong Learning A
Reality, http://www1.worldbank.org/education/lifelong_learning/
Çalışmanın tamamı için bkz:
Coşkun Can Aktan,
“Yüksek Öğretimde Değişim: Global Trendler ve Yeni Paradigmalar”,
içinde: C.Can Aktan, Değişim Çağında Yüksek Öğretim, İzmir: Yaşar
Üniversitesi Yayını, 2007.